The mathematician who cracked Wall Street | Jim Simons

Tłumaczenie: Kacper Borowiecki Korekta: Rysia Wand

Chris Anderson: You were something of a mathematical phenom.

Chris Anderson: Jesteś rodzajem fenomenu matematycznego.

You had already taught at Harvard and MIT at a young age.

Za młodu uczyłeś na MIT i Harvardzie.

And then the NSA came calling.

Następnie skontaktowała się z tobą NSA.

What was that about?

O co chodziło?

Jim Simons: Well the NSA -- that's the National Security Agency --

Jim Simons: NSA, Agencja Bezpieczeństwa Narodowego,

they didn't exactly come calling.

nie do końca się skontaktowała.

They had an operation at Princeton, where they hired mathematicians

Prowadzili operację na Princeton, do której zatrudniali matematyków

to attack secret codes and stuff like that.

łamiących tajne kody i takie tam.

And I knew that existed.

Wiedziałem, że to istnieje.

And they had a very good policy,

Dawali bardzo dobre warunki,

because you could do half your time at your own mathematics,

bo połowę czasu można było wykorzystać na własną pracę,

and at least half your time working on their stuff.

ale przez co najmniej połowę musiałeś pracować nad ich sprawami.

And they paid a lot.

Sporo też płacili.

So that was an irresistible pull.

To nieodparcie przyciągało.

So, I went there.

Zgłosiłem się.

CA: You were a code-cracker.

CA: Byłeś łamaczem kodów.

JS: I was.

JS: Byłem.

CA: Until you got fired.

CA: Ale cię zwolnili.

JS: Well, I did get fired. Yes.

JS: Prawda, zwolnili mnie.

CA: How come?

CA: Dlaczego?

JS: Well, how come?

JS: Dlaczego?

I got fired because, well, the Vietnam War was on,

Zwolnili mnie, bo była wojna w Wietnamie.

and the boss of bosses in my organization was a big fan of the war

Szef szefów mojej organizacji był wielkim fanem wojen.

and wrote a New York Times article, a magazine section cover story,

Napisał duży artykuł w New York Timesie,

about how we would win in Vietnam.

jak to zwyciężymy w Wietnamie.

And I didn't like that war, I thought it was stupid.

Nie lubiłem tej wojny, uważałem, że jest głupia.

And I wrote a letter to the Times, which they published,

Napisałem list do Timesa, który został opublikowany.

saying not everyone who works for Maxwell Taylor,

Napisałem, że nie każdy, kto pracuje dla Maxwella Taylora,

if anyone remembers that name, agrees with his views.

jeśli ktokolwiek pamięta to nazwisko, zgadza się z jego poglądami.

And I gave my own views ...

Potem opisałem własne.

CA: Oh, OK. I can see that would --

CA: Widzę, jak to szło.

JS: ... which were different from General Taylor's.

JS: Różniły się poglądów generała Taylora.

But in the end, nobody said anything.

Ale w końcu nikt nic nie powiedział.

But then, I was 29 years old at this time, and some kid came around

Wtedy miałem 29 lat i przyszedł do mnie jakiś chłopak.

and said he was a stringer from Newsweek magazine

Powiedział, że jest niezależnym dziennikarzem z Newsweeka

and he wanted to interview me and ask what I was doing about my views.

i chce zrobić ze mną wywiad, jak wprowadzam swoje poglądy w czyn.

And I told him, "I'm doing mostly mathematics now,

Powiedziałem: "Teraz zajmuję się głównie matematyką,

and when the war is over, then I'll do mostly their stuff."

a kiedy wojna się skończy, zajmę się głównie ich sprawami".

Then I did the only intelligent thing I'd done that day --

Następnie zrobiłem jedyną inteligentną rzecz tego dnia.

I told my local boss that I gave that interview.

Powiedziałem szefowi, że dałem komuś wywiad.

And he said, "What'd you say?"

Zapytał: "Co powiedziałeś?".

And I told him what I said.

Powtórzyłem, co powiedziałem.

And then he said, "I've got to call Taylor."

Wtedy powiedział: "Muszę zadzwonić do Taylora".

He called Taylor; that took 10 minutes.

Zadzwonił do Taylora, zajęło mu to dziesięć minut.

I was fired five minutes after that.

Po następnych pięciu mnie wywalił.

CA: OK.

CA: OK.

JS: But it wasn't bad.

JS: Jednak nie było źle.

CA: It wasn't bad, because you went on to Stony Brook

CA: Nie było źle, trafiłeś do Stony Brook

and stepped up your mathematical career.

i rozwinąłeś karierę matematyczną.

You started working with this man here.

Zacząłeś pracować z tym człowiekiem.

Who is this?

Kto to jest?

JS: Oh, [Shiing-Shen] Chern.

JS: [Shiing-Shen] Chern.

Chern was one of the great mathematicians of the century.

Chern był jednym z największych matematyków tamtego wieku.

I had known him when I was a graduate student at Berkeley.

Poznałem go na studiach w Berkeley.

And I had some ideas,

Miałem parę pomysłów,

and I brought them to him and he liked them.

pokazałem mu je i się spodobały.

Together, we did this work which you can easily see up there.

Wspólnie zrobiliśmy coś, co możecie zobaczyć tutaj.

There it is.

Tak to wyglądało.

CA: It led to you publishing a famous paper together.

CA: Ta współpraca zaprowadziła do publikacji słynnego artykułu.

Can you explain at all what that work was?

Możesz nam wyjaśnić, o co w ogóle chodziło?

JS: No.

JS: Nie.

(Laughter)

(Śmiech)

JS: I mean, I could explain it to somebody.

JS: Mogę wytłumaczyć to komuś.

(Laughter)

(Śmiech)

CA: How about explaining this?

CA: Jak to wyjaśnisz?

JS: But not many. Not many people.

JS: Ale niewielu. Niewielu osobom.

CA: I think you told me it had something to do with spheres,

CA: Chyba mówiłeś, że to ma coś wspólnego z kulami,

so let's start here.

więc zacznijmy tutaj.

JS: Well, it did, but I'll say about that work --

JS: Tak, miało, ale zanim do tego dojdziemy,

it did have something to do with that, but before we get to that --

that work was good mathematics.

powiem, że ta praca

to dobra matematyka.

I was very happy with it; so was Chern.

Obaj byliśmy bardzo szczęśliwi.

It even started a little sub-field that's now flourishing.

Ta praca rozpoczęła nawet rozwój poddziedziny, która teraz święci sukcesy.

But, more interestingly, it happened to apply to physics,

Ale, co interesujące, dało się to zastosować w fizyce,

something we knew nothing about -- at least I knew nothing about physics,

o której nic nie wiedzieliśmy, przynajmniej ja nic nie wiedziałem

and I don't think Chern knew a heck of a lot.

i nie sądzę, że Chern wiedział więcej.

And about 10 years after the paper came out,

Jakieś 10 lat po tym, jak wyszedł ten artykuł,

a guy named Ed Witten in Princeton started applying it to string theory

Ed Witten z Princeton zastosował go w teorii strun,

and people in Russia started applying it to what's called "condensed matter."

a w Rosji zaczęto stosować go do czegoś zwanego "skondensowaną materią".

Today, those things in there called Chern-Simons invariants

Dzisiaj te elementy nazwane niezmiennikami Cherna-Simonsa

have spread through a lot of physics.

często wykorzystuje się w fizyce.

And it was amazing.

To było zdumiewające.

We didn't know any physics.

Nie znaliśmy fizyki.

It never occurred to me that it would be applied to physics.

Nie przyszło mi do głowy, że można to wykorzystać w fizyce.

But that's the thing about mathematics -- you never know where it's going to go.

Ale to jest ważne w matematyce - nigdy nie wiadomo, dokąd dojdziesz.

CA: This is so incredible.

CA: To niesamowite.

So, we've been talking about how evolution shapes human minds

Mówiliśmy o tym, jak ewolucja kształtuje ludzkie umysły,

that may or may not perceive the truth.

które mogą dostrzegać prawdę lub nie.

Somehow, you come up with a mathematical theory,

Jakoś wymyśliłeś teorię matematyczną,

not knowing any physics,

nie znając w ogóle fizyki

discover two decades later that it's being applied

i dwie dekady później odkryłeś, że użyto jej,

to profoundly describe the actual physical world.

aby dogłębnie opisać aktualny świat fizyczny.

How can that happen?

Jak to się mogło stać?

JS: God knows.

JS: Bóg jeden wie.

(Laughter)

(Śmiech)

But there's a famous physicist named [Eugene] Wigner,

Jest jednak słynny fizyk, nazywa się [Eugene] Wigner.

and he wrote an essay on the unreasonable effectiveness of mathematics.

Napisał esej o nieuzasadnionej skuteczności matematyki.

Somehow, this mathematics, which is rooted in the real world

W jakiś sposób matematyka zakorzeniona jest w prawdziwym świecie.

in some sense -- we learn to count, measure, everyone would do that --

Uczymy się liczyć, mierzyć, każdy to robi,

and then it flourishes on its own.

ale potem rozwija się sama.

But so often it comes back to save the day.

Często jednak wraca, by uratować nam skórę.

General relativity is an example.

Przykładem jest teoria względności.

[Hermann] Minkowski had this geometry, and Einstein realized,

[Hermann] Mikowski stworzył geometrię, a Einstein zauważył:

"Hey! It's the very thing in which I can cast general relativity."

"Właśnie na tym mogę osadzić teorię względności".

So, you never know. It is a mystery.

Nigdy nic nie wiadomo. To tajemnica.

It is a mystery.

To tajemnica.

CA: So, here's a mathematical piece of ingenuity.

CA: To jest więc efekt matematycznej pomysłowości.

Tell us about this.

Opowiedz nam o tym.

JS: Well, that's a ball -- it's a sphere, and it has a lattice around it --

JS: Mamy piłkę - to kula, która ma wokół siatkę,

you know, those squares.

takie kwadraty.

What I'm going to show here was originally observed by [Leonhard] Euler,

To, co chcę pokazać, zaobserwował [Leonhard] Euler,

the great mathematician, in the 1700s.

świetny matematyk z XVIII wieku.

And it gradually grew to be a very important field in mathematics:

Stopniowo stało się to bardzo ważną częścią matematyki:

algebraic topology, geometry.

topologią algebraiczną, geometrią.

That paper up there had its roots in this.

Ta praca naukowa ma w tym swoje korzenie.

So, here's this thing:

Chodzi o to,

it has eight vertices, 12 edges, six faces.

że ten obiekt ma osiem wierzchołków, dwanaście krawędzi i sześć ścianek.

And if you look at the difference -- vertices minus edges plus faces --

Kiedy obliczysz różnicę, wierzchołki minus krawędzie plus ścianki,

you get two.

otrzymujesz dwa.

OK, well, two. That's a good number.

Dwa. To dobra cyfra.

Here's a different way of doing it -- these are triangles covering --

Jest też inny sposób, wykorzystujący trójkąty.

this has 12 vertices and 30 edges

Mamy 12 wierzchołków, 30 krawędzi

and 20 faces, 20 tiles.

oraz dwadzieścia ścianek, płytek.

And vertices minus edges plus faces still equals two.

Wierzchołki minus krawędzie plus ścianki - wciąż wychodzi dwa.

And in fact, you could do this any which way --

W rzeczywistości można tak zrobić w dowolny sposób,

cover this thing with all kinds of polygons and triangles

pokrywając to wszelkimi wielokątami i trójkątami,

and mix them up.

mieszając je.

And you take vertices minus edges plus faces -- you'll get two.

Wierzchołki minus krawędzie plus ścianki - wciąż daje dwa.

Here's a different shape.

Oto inny kształt.

This is a torus, or the surface of a doughnut: 16 vertices

To torus, podobny do pączka z dziurką - szesnaście wierzchołków

covered by these rectangles, 32 edges, 16 faces.

stworzonych z prostokątów, 32 krawędzie i 16 ścianek.

Vertices minus edges comes out to be zero.

Ścianki minus krawędzie dają zero.

It'll always come out to zero.

Tutaj zawsze wyjdzie zero.

Every time you cover a torus with squares or triangles

Zawsze, gdy pokryjesz torus różnymi kwadratami, trójkątami

or anything like that, you're going to get zero.

lub czymkolwiek innym, wyjdzie zero.

So, this is called the Euler characteristic.

Nazywa się to charakterystyką Eulera.

And it's what's called a topological invariant.

Czasem też niezmiennością topologiczną.

It's pretty amazing.

To zdumiewające.

No matter how you do it, you're always get the same answer.

Nieważne, jak to zrobisz, wyjdzie tyle samo.

So that was the first sort of thrust, from the mid-1700s,

To pierwsze pchnięcie w połowie XVIII wieku

into a subject which is now called algebraic topology.

popchnęło do przodu temat zwany dziś niezmiennością topologiczną.

CA: And your own work took an idea like this and moved it

CA: A twoja własna praca użyła tej idei i przeniosła ją

into higher-dimensional theory,

w teorię wyższych wymiarów,

higher-dimensional objects, and found new invariances?

obiektów wielowymiarowych i znalazła nowe stałe elementy?

JS: Yes. Well, there were already higher-dimensional invariants:

JS: Tak. Wcześniej znano stałe elementy wyższych wymiarów:

Pontryagin classes -- actually, there were Chern classes.

klasy Pontryagina, tak naprawdę to klasy Cherna.

There were a bunch of these types of invariants.

Było kilka rodzajów takich stałych.

I was struggling to work on one of them

Miałem problemy z jedną z nich

and model it sort of combinatorially,

i modelowałem je raczej kombinatorycznie,

instead of the way it was typically done,

czyli nie w sposób, w jaki odbywa się to zazwyczaj.

and that led to this work and we uncovered some new things.

To zaprowadziło do naszej pracy, odkryliśmy trochę nowych rzeczy.

But if it wasn't for Mr. Euler --

Ale gdyby nie było Eulera,

who wrote almost 70 volumes of mathematics

który napisał prawie 70 tomów o matematyce

and had 13 children,

i miał 13 dzieci,

who he apparently would dandle on his knee while he was writing --

które najwyraźniej niańczył na swoim kolanie podczas pisania,

if it wasn't for Mr. Euler, there wouldn't perhaps be these invariants.

gdyby nie było Eulera, prawdopodobnie nie byłoby tych stałych.

CA: OK, so that's at least given us a flavor of that amazing mind in there.

CA: To daje nam chociaż mały wgląd w ten wspaniały umysł.

Let's talk about Renaissance.

Porozmawiajmy o Renaissance.

Because you took that amazing mind and having been a code-cracker at the NSA,

Ponieważ miałeś niesamowity umysł i byłeś łamaczem kodów w NSA,

you started to become a code-cracker in the financial industry.

zacząłeś pracować jako łamacz kodów w przemyśle finansowym.

I think you probably didn't buy efficient market theory.

Prawdopodobnie nie kupiłeś teorii efektywnego rynku,

Somehow you found a way of creating astonishing returns over two decades.

ale jakoś znalazłeś sposób na osiąganie ogromnych zysków przez dwadzieścia lat.

The way it's been explained to me,

Wyjaśniono mi,

what's remarkable about what you did wasn't just the size of the returns,

że niezwykła w twojej pracy jest nie tylko wielkość zysków,

it's that you took them with surprisingly low volatility and risk,

ale to, że wytworzyłeś je z bardzo niskim ryzykiem i zmiennością

compared with other hedge funds.

w porównaniu do funduszy hedgingowych.

So how on earth did you do this, Jim?

W jaki sposób to zrobiłeś, Jim?

JS: I did it by assembling a wonderful group of people.

JS: Zrobiłem to, łącząc wspaniałą grupę ludzi.

When I started doing trading, I had gotten a little tired of mathematics.

Kiedy zaczynałem handlować, byłem trochę zmęczony matematyką.

I was in my late 30s, I had a little money.

Miałem trzydzieści kilka lat i bardzo mało pieniędzy.

I started trading and it went very well.

Zacząłem grać i wyszło nieźle.

I made quite a lot of money with pure luck.

Zarobiłem sporo pieniędzy dzięki czystemu szczęściu.

I mean, I think it was pure luck.

Sądzę, że to było tylko szczęście.

It certainly wasn't mathematical modeling.

Nie modelowałem tego matematycznie.

But in looking at the data, after a while I realized:

Patrząc na dane, po chwili zdałem sobie sprawę:

it looks like there's some structure here.

to wygląda na jakąś strukturę.

And I hired a few mathematicians, and we started making some models --

Zatrudniłem kilku matematyków, zaczęliśmy tworzyć modele,

just the kind of thing we did back at IDA [Institute for Defense Analyses].

takie same, jak w IDA, Instytucie Analiz Obronnych.

You design an algorithm, you test it out on a computer.

Tworzysz algorytm i przepuszczasz przez komputer.

Does it work? Doesn't it work? And so on.

Działa? Nie działa? I tak dalej.

CA: Can we take a look at this?

CA: Czy możemy na to spojrzeć?

Because here's a typical graph of some commodity.

Oto typowy wykres jakiegoś towaru.

I look at that, and I say, "That's just a random, up-and-down walk --

Patrzę na to i stwierdzam: "To jest losowe, idzie w górę lub dół,

maybe a slight upward trend over that whole period of time."

może przez cały okres ma niewielką tendencję wzrostową".

How on earth could you trade looking at that,

Jak można handlować za pomocą tego

and see something that wasn't just random?

i zobaczyć coś, co nie jest przypadkowe?

JS: In the old days -- this is kind of a graph from the old days,

JS: W dawnych czasach - to rodzaj wykresu z dawnych lat -

commodities or currencies had a tendency to trend.

towary lub waluty miały tendencję do trendów.

Not necessarily the very light trend you see here, but trending in periods.

Niekoniecznie do bardzo słabych tendencji takich jak ta, ale trendów okresowych.

And if you decided, OK, I'm going to predict today,

Jeśli zdecydowałeś: "Dzisiaj będę przewidywał

by the average move in the past 20 days --

na podstawie zmian z ostatnich 20 dni",

maybe that would be a good prediction, and I'd make some money.

być może będzie to dobra prognoza, a ja zarobię trochę pieniędzy.

And in fact, years ago, such a system would work --

Tak naprawdę lata temu taki system by zadziałał,

not beautifully, but it would work.

nie idealnie, ale by działał.

You'd make money, you'd lose money, you'd make money.

Zarabiasz kasę, tracisz i znowu zarabiasz.

But this is a year's worth of days,

Ale jeśli podsumować wszystkie dni w roku,

and you'd make a little money during that period.

zarobek wyjdzie bardzo mały.

It's a very vestigial system.

To bardzo szczątkowy system.

CA: So you would test a bunch of lengths of trends in time

CA: Przetestowałbyś więc kilka odcinków trendów czasowych,

and see whether, for example,

aby zobaczyć na przykład,

a 10-day trend or a 15-day trend was predictive of what happened next.

co się stanie dalej - trend będzie dziesięcio-, czy piętnastodniowy?

JS: Sure, you would try all those things and see what worked best.

JS: Przetestowałbym to wszystko i odkrył, co działa najlepiej.

Trend-following would have been great in the '60s,

Śledzenie trendów działało świetnie w latach 60.

and it was sort of OK in the '70s.

Było w porządku w latach 70.,

By the '80s, it wasn't.

ale w 80. już nie.

CA: Because everyone could see that.

CA: Ponieważ każdy to widział.

So, how did you stay ahead of the pack?

Jak więc pozostałeś na czele?

JS: We stayed ahead of the pack by finding other approaches --

JS: Zostaliśmy na czele, znajdując inne podejścia,

shorter-term approaches to some extent.

do jakiegoś stopnia krótkoterminowe.

The real thing was to gather a tremendous amount of data --

Chodziło o to, by zebrać ogromną ilość danych

and we had to get it by hand in the early days.

i na początku musieliśmy robić to ręcznie.

We went down to the Federal Reserve and copied interest rate histories

Poszliśmy do Rezerw Federalnych, kopiowaliśmy historie stóp procentowych

and stuff like that, because it didn't exist on computers.

i tego typu rzeczy, bo tego nie było w komputerze.

We got a lot of data.

Mieliśmy dużo danych

And very smart people -- that was the key.

I bardzo mądrych ludzi - to był klucz.

I didn't really know how to hire people to do fundamental trading.

Tak naprawdę nie wiedziałem, jak zatrudnić ludzi do głównej pracy.

I had hired a few -- some made money, some didn't make money.

Zatrudniłem paru, niektórzy zarabiali, inni nie.

I couldn't make a business out of that.

Z tego nie da się zrobić biznesu.

But I did know how to hire scientists,

Wiedziałem jednak, jak zatrudnić naukowców,

because I have some taste in that department.

miałem wyczucie w tej dziedzinie.

So, that's what we did.

To właśnie zrobiliśmy.

And gradually these models got better and better,

Stopniowo te modele stawały się coraz lepsze,

and better and better.

lepsze i lepsze.

CA: You're credited with doing something remarkable at Renaissance,

CA: Przypisuje ci się stworzenie w Renaissance czegoś znaczącego,

which is building this culture, this group of people,

stworzenia kultury - grupy ludzi,

who weren't just hired guns who could be lured away by money.

którzy nie byli tylko najemnikami skuszonymi pieniędzmi.

Their motivation was doing exciting mathematics and science.

Ich motywacją było wykorzystywanie ekscytującej matematyki oraz nauki.

JS: Well, I'd hoped that might be true.

JS: Miałem nadzieję, że to prawda.

But some of it was money.

Pieniądze jednak też grały rolę.

CA: They made a lot of money.

CA: Zarobili dużo pieniędzy.

JS: I can't say that no one came because of the money.

JS: Nie twierdzę, że nikt nie przyszedł dla kasy.

I think a lot of them came because of the money.

Myślę, że wielu przyszło z tego powodu,

But they also came because it would be fun.

ale też dlatego, że to była zabawa.

CA: What role did machine learning play in all this?

CA: Jaką rolę w tym odegrało uczenie maszynowe?

JS: In a certain sense, what we did was machine learning.

JS: W pewnym sensie to, co zrobiliśmy, to uczenie maszynowe.

You look at a lot of data, and you try to simulate different predictive schemes,

Patrzysz na dane, symulujesz różne przewidywalne schematy,

until you get better and better at it.

aż będziesz w tym coraz lepszy.

It doesn't necessarily feed back on itself the way we did things.

Ta metoda niekoniecznie uczy się na swoich błędach.

But it worked.

Ale działała.

CA: So these different predictive schemes can be really quite wild and unexpected.

CA: Różne przewidywalne schematy mogą być naprawdę nieprzewidywalne.

I mean, you looked at everything, right?

Mierzyliście wszystko, prawda?

You looked at the weather, length of dresses, political opinion.

Patrzyliście na pogodę, długość sukienek i nastroje polityczne.

JS: Yes, length of dresses we didn't try.

JS: Długości sukienek nie próbowaliśmy.

CA: What sort of things?

CA: Jakiego rodzaju rzeczy mierzyliście?

JS: Well, everything.

JS: Właściwie wszystko.

Everything is grist for the mill -- except hem lengths.

Wszystko to woda na młyn, za wyjątkiem spódnic.

Weather, annual reports,

Pogoda, raporty roczne,

quarterly reports, historic data itself, volumes, you name it.

kwartalne, dane historyczne, różne woluminy, co tylko chcesz.

Whatever there is.

Co się da.

We take in terabytes of data a day.

Zbieramy terabajty danych dziennie.

And store it away and massage it and get it ready for analysis.

Magazynujemy je, porządkujemy i przygotowujemy do analizy,

You're looking for anomalies.

Szukamy anomalii.

You're looking for -- like you said,

Jak powiedziałeś,

the efficient market hypothesis is not correct.

hipoteza efektywnego rynku jest błędna.

CA: But any one anomaly might be just a random thing.

CA: Każda anomalia jednak może być tylko losową sprawą.

So, is the secret here to just look at multiple strange anomalies,

Sekret tkwi więc wyłącznie w szukaniu zwielokrotnionej anomalii

and see when they align?

i czekaniu na wyrównanie?

JS: Any one anomaly might be a random thing;

JS: Każda anomalia może być przypadkowa,

however, if you have enough data you can tell that it's not.

ale jeśli masz wystarczająco dużo danych, można to sprawdzić.

You can see an anomaly that's persistent for a sufficiently long time --

Można szukać anomalii, które trwają dostatecznie długo.

the probability of it being random is not high.

Prawdopodobieństwo ich przypadkowości nie jest duże.

But these things fade after a while; anomalies can get washed out.

Jednak po pewnym czasie znikają, anomalie mogą zniknąć.

So you have to keep on top of the business.

Trzeba pilnować interesu.

CA: A lot of people look at the hedge fund industry now

CA: Wielu ludzi patrzy na rynek funduszy hedgingowych

and are sort of ... shocked by it,

i są w pewien sposób... zszokowani tym,

by how much wealth is created there,

jak wiele bogactwa tam się tworzy

and how much talent is going into it.

i ile talentu jest w to włożone.

Do you have any worries about that industry,

Czy masz jakieś obawy dotyczące branży,

and perhaps the financial industry in general?

być może całego przemysłu finansowego?

Kind of being on a runaway train that's --

Czy to nie pociąg-widmo,

I don't know -- helping increase inequality?

który zwiększa nierówności?

How would you champion what's happening in the hedge fund industry?

Co masz na obronę tego, co dzieje się w przemyśle funduszy hedgingowych?

JS: I think in the last three or four years,

JS: Sądzę, że przez ostatnie 3 - 4 lata

hedge funds have not done especially well.

fundusze nie radziły sobie najlepiej.

We've done dandy,

Nam poszło świetnie,

but the hedge fund industry as a whole has not done so wonderfully.

ale cała branża hedgingowa nie radzi sobie tak dobrze.

The stock market has been on a roll, going up as everybody knows,

Giełda była na fali, każdy widział, jak wzrastała,

and price-earnings ratios have grown.

a wskaźnik ceny do zysku rósł.

So an awful lot of the wealth that's been created in the last --

Strasznie dużo bogactwa powstałego przez ostatnie 5 - 6 lat

let's say, five or six years -- has not been created by hedge funds.

nie powstało dzięki takim funduszom.

People would ask me, "What's a hedge fund?"

Ludzie pytają mnie: "Co to jest fundusz hedgingowy?".

And I'd say, "One and 20."

Odpowiadam: "Jeden i 20".

Which means -- now it's two and 20 --

Dziś to "dwa i 20":

it's two percent fixed fee and 20 percent of profits.

2% opłaty stałej i 20% zysków.

Hedge funds are all different kinds of creatures.

Każdy fundusz jest inny.

CA: Rumor has it you charge slightly higher fees than that.

CA: Plotka głosi, że pobierasz troszkę większe opłaty.

JS: We charged the highest fees in the world at one time.

JS: W tamtym czasie pobieraliśmy najwyższe opłaty na świecie.

Five and 44, that's what we charge.

Pobieraliśmy pięć i 44.

CA: Five and 44.

CA: Pięć i 44.

So five percent flat, 44 percent of upside.

5% opłaty stałej i 44% zysków.

You still made your investors spectacular amounts of money.

Inwestorzy wciąż spektakularnie zarabiają.

JS: We made good returns, yes.

JS: Mamy dobre wyniki, to prawda.

People got very mad: "How can you charge such high fees?"

Ludzie wściekają się na tak wysokie opłaty.

I said, "OK, you can withdraw."

"Zawsze możecie się wycofać".

But "How can I get more?" was what people were --

Na co oni: "Jak mogę kupić więcej?".

(Laughter)

(Śmiech)

But at a certain point, as I think I told you,

Chyba mówiłem, że w pewnym momencie

we bought out all the investors because there's a capacity to the fund.

wykupiliśmy wszystkich inwestorów, bo było nas na to stać.

CA: But should we worry about the hedge fund industry

CA: Czy należy bać się o rynek funduszy hedgingowych,

attracting too much of the world's great mathematical and other talent

który przyciąga wielu utalentowanych ludzi i najlepszych światowych matematyków

to work on that, as opposed to the many other problems in the world?

do pracy nad tym, zamiast na rzecz innych światowych problemów?

JS: Well, it's not just mathematical.

JS: To nie tylko matematycy.

We hire astronomers and physicists and things like that.

Zatrudniamy astronomów, fizyków i różnych takich.

I don't think we should worry about it too much.

Nie sądzę, że trzeba się tym przejmować.

It's still a pretty small industry.

To cały czas mała branża.

And in fact, bringing science into the investing world

Tak naprawdę włączenie nauki w świat inwestycji

has improved that world.

ulepszyło nasz świat.

It's reduced volatility. It's increased liquidity.

Ograniczyło niestabilność i zwiększyło płynność.

Spreads are narrower because people are trading that kind of stuff.

Spready są mniejsze, bo ludzie zaczęli kupować tego typu rzeczy.

So I'm not too worried about Einstein going off and starting a hedge fund.

Nie boję się, że jakiś Einstein założy fundusz.

CA: You're at a phase in your life now where you're actually investing, though,

CA: Na obecnym etapie życia zajmujesz się głównie inwestowaniem,

at the other end of the supply chain --

ale na drugim końcu łańcucha dostaw

you're actually boosting mathematics across America.

wspierasz matematyków w całej Ameryce.

This is your wife, Marilyn.

To twoja żona, Marilyn.

You're working on philanthropic issues together.

Pracujecie razem w filantropii.

Tell me about that.

Odpowiedz mi o tym.

JS: Well, Marilyn started --

JS: Marilyn stworzyła...

there she is up there, my beautiful wife --

Tu widać ją na górze, to moja piękna żona.

she started the foundation about 20 years ago.

Stworzyła fundację jakieś 20 lat temu.

I think '94.

Sądzę, że w 1994 roku.

I claim it was '93, she says it was '94,

Obstawiam rok 1993, ona 1994.

but it was one of those two years.

W każdym razie w którymś z tych dwóch.

(Laughter)

(Śmiech)

We started the foundation, just as a convenient way to give charity.

Uruchomiliśmy fundację jako wygodny sposób na przekazywanie funduszy charytatywnych.

She kept the books, and so on.

Żona robiła buchalterię.

We did not have a vision at that time, but gradually a vision emerged --

Z początku nie mieliśmy pomysłu, ale stopniowo się pojawił:

which was to focus on math and science, to focus on basic research.

skupiliśmy się na matematyce i fizyce, na badaniach podstawowych.

And that's what we've done.

To robiliśmy.

Six years ago or so, I left Renaissance and went to work at the foundation.

Sześć lat temu opuściłem Renaissance i rozpocząłem pracę w fundacji.

So that's what we do.

Tym się zajmujemy.

CA: And so Math for America is basically investing

CA: "Matematyka dla Ameryki" zasadniczo inwestuje

in math teachers around the country,

w nauczycieli matematyki z całego kraju,

giving them some extra income, giving them support and coaching.

dając im dodatkowe dochody, wsparcie i trening.

And really trying to make that more effective

Próbuje stworzyć skuteczniejsze nauczanie

and make that a calling to which teachers can aspire.

stworzyć powołanie, do którego warto aspirować.

JS: Yeah -- instead of beating up the bad teachers,

JS: Zamiast wytykać złych nauczycieli,

which has created morale problems all through the educational community,

co powoduje problemy moralne w całej społeczności pedagogicznej,

in particular in math and science,

szczególnie w naukach ścisłych,

we focus on celebrating the good ones and giving them status.

skupiamy się na wspieraniu dobrych i nadawaniu im statusu.

Yeah, we give them extra money, 15,000 dollars a year.

Tak, dajemy im pieniądze, 15 000 dolarów rocznie.

We have 800 math and science teachers in New York City in public schools today,

Mamy 800 nauczycieli nauk ścisłych w publicznych szkołach Nowego Jorku,

as part of a core.

którzy są częścią programu.

There's a great morale among them.

Morale jest wspaniałe.

They're staying in the field.

Zostają w szkołach.

Next year, it'll be 1,000 and that'll be 10 percent

Za rok będzie ich tysiąc, czyli 10%

of the math and science teachers in New York [City] public schools.

wszystkich nauczycieli nauk ścisłych w publicznych szkołach Nowego Jorku.

(Applause)

(Brawa)

CA: Jim, here's another project that you've supported philanthropically:

CA: Jim, oto inny projekt, który wspierasz jako filantrop,

Research into origins of life, I guess.

badanie początków życia.

What are we looking at here?

Co tu widzimy?

JS: Well, I'll save that for a second.

JS: Odpowiem za chwilę.

And then I'll tell you what you're looking at.

Wtedy powiem ci, co widzimy.

Origins of life is a fascinating question.

Początki życia to fascynujące zagadnienie.

How did we get here?

Skąd się wzięliśmy.

Well, there are two questions:

Mamy dwa pytania.

One is, what is the route from geology to biology --

Pierwsze to droga od geologii do biologii,

how did we get here?

jak tu doszliśmy?

And the other question is, what did we start with?

Kolejne brzmi: od czego zaczynaliśmy?

What material, if any, did we have to work with on this route?

Czy z czymś po drodze pracowaliśmy?

Those are two very, very interesting questions.

To są dwa bardzo interesujące pytania.

The first question is a tortuous path from geology up to RNA

Pierwsze pytanie to kręta ścieżka od geologii do RNA

or something like that -- how did that all work?

lub czegoś podobnego - jak to wszystko działa.

And the other, what do we have to work with?

I drugie, jaki był materiał wyjściowy.

Well, more than we think.

Było tego więcej, niż nam się wydaje.

So what's pictured there is a star in formation.

Na tym zdjęciu widać formowanie się gwiazdy.

Now, every year in our Milky Way, which has 100 billion stars,

Każdego roku na Drodze Mlecznej, która zawiera 100 miliardów gwiazd,

about two new stars are created.

tworzą się dwie nowe.

Don't ask me how, but they're created.

Nie wiem jak, ale się tworzą.

And it takes them about a million years to settle out.

Osadzenie zajmuje im około miliona lat.

So, in steady state,

W stanie ustalonym

there are about two million stars in formation at any time.

mamy około dwa miliona gwiazd, które cały czas się formują.

That one is somewhere along this settling-down period.

Ta jeszcze się osadza.

And there's all this crap sort of circling around it,

Wokół niej krążą te śmiecie,

dust and stuff.

kurz i reszta.

And it'll form probably a solar system, or whatever it forms.

To prawdopodobnie stworzy system słoneczny.

But here's the thing --

Chodzi o to,

in this dust that surrounds a forming star

że w kurzu okalającym formującą się gwiazdę

have been found, now, significant organic molecules.

znaleziono niedawno znaczące cząstki organiczne.

Molecules not just like methane, but formaldehyde and cyanide --

Molekuły nie tylko takie jak metan, ale i formaldehyd, i cyjanek

things that are the building blocks -- the seeds, if you will -- of life.

- elementy będące cegiełkami, czy nasionami życia.

So, that may be typical.

To może być typowe.

And it may be typical that planets around the universe

To może być typowe, że planety w całym Wszechświecie

start off with some of these basic building blocks.

zaczynają z paroma podstawowymi cegiełkami.

Now does that mean there's going to be life all around?

Czy to oznacza, że tam wszędzie będzie życie?

Maybe.

Być może.

But it's a question of how tortuous this path is

Pytanie brzmi jednak, ja kręta jest ścieżka

from those frail beginnings, those seeds, all the way to life.

od delikatnych nasion do życia.

And most of those seeds will fall on fallow planets.

Większość z tych nasion spadnie na planety-nieużytki.

CA: So for you, personally,

CA: Dla ciebie, osobiście,

finding an answer to this question of where we came from,

znalezienie odpowiedzi na pytanie, skąd pochodzimy

of how did this thing happen, that is something you would love to see.

i jak to wszystko się stało - coś takiego chciałbyś zobaczyć.

JS: Would love to see.

JS: Chciałbym to zobaczyć.

And like to know --

Chciałbym wiedzieć,

if that path is tortuous enough, and so improbable,

czy ta ścieżka jest na tyle kręta i nieprawdopodobna,

that no matter what you start with, we could be a singularity.

że niezależnie od miejsca startu, możemy być osobliwością.

But on the other hand,

Ale z drugiej strony,

given all this organic dust that's floating around,

biorąc pod uwagę organiczy kurz, który lata sobie wokół,

we could have lots of friends out there.

możemy mieć tam gdzieś wielu przyjaciół.

It'd be great to know.

Dobrze byłoby wiedzieć.

CA: Jim, a couple of years ago, I got the chance to speak with Elon Musk,

CA: Kilka lat temu rozmawiałem z Elonem Muskiem.

and I asked him the secret of his success,

Zapytałem go o sekret sukcesu,

and he said taking physics seriously was it.

a on odparł, że było to branie fizyki na poważnie.

Listening to you, what I hear you saying is taking math seriously,

Słuchając ciebie, widzę, że wziąłeś matematykę na poważnie,

that has infused your whole life.

wpłynęła ona na całe twoje życie.

It's made you an absolute fortune, and now it's allowing you to invest

Dała ci ogromny majątek i pozwala ci aktualnie inwestować

in the futures of thousands and thousands of kids across America and elsewhere.

w przyszłość tysięcy dzieci w całej Ameryce i poza nią.

Could it be that science actually works?

Czy to możliwe, że nauka naprawdę działa?

That math actually works?

Czy matematyka naprawdę działa?

JS: Well, math certainly works. Math certainly works.

JS: Matematyka na pewno działa.

But this has been fun.

Ale to była zabawa.

Working with Marilyn and giving it away has been very enjoyable.

Praca z Marilyn i rozdawanie było bardzo przyjemne.

CA: I just find it -- it's an inspirational thought to me,

CA: To dla mnie inspirująca myśl,

that by taking knowledge seriously, so much more can come from it.

branie wiedzy na poważnie może przynieść zdecydowanie więcej.

So thank you for your amazing life, and for coming here to TED.

Dziękuję więc za twoje życie i przyjście tutaj, na scenę TED.

Thank you.

Dziękuję.

Jim Simons!

Jim Simons!

(Applause)

(Brawa)