My Country Will Be Underwater Soon -- Unless We Work Together | Anote Tong | TED Talks

Tłumaczenie: Ewa Zielińska Korekta: Rysia Wand

Chris Anderson: Perhaps we could start by just telling us about your country.

Chris Anderson: Najpierw powiedzmy coś o pańskim kraju.

It's three dots there on the globe. Those dots are pretty huge.

To te trzy bardzo duże kropki na globusie.

Każda jest wielkości stanu Kalifornia.

I think each one is about the size of California.

Tell us about Kiribati.

Proszę nam opowiedzieć o Kiribati.

Anote Tong: Well, let me first begin by saying how deeply grateful I am

Anote Tong: Najpierw muszę powiedzieć, że jestem niezmiernie wdzięczny za to,

for this opportunity to share my story with people who do care.

że mogę opowiedzieć o swoim kraju ludziom, których to interesuje.

I think I've been sharing my story with a lot of people who don't care too much.

Opowiedziałem ją wielu osobom, których jego los nie obchodzi.

But Kiribati is comprised of three groups of islands:

Kiribati składa się z trzech archipelagów:

the Gilbert Group on the west,

Wyspy Gilberta na zachodzie,

we have the Phoenix Islands in the middle,

pośrodku Feniks,

and the Line Islands in the east.

a na wschodzie wyspy Line.

And quite frankly, Kiribati is perhaps the only country

Kiribati to chyba jedyne państwo

that is actually in the four corners of the world,

położone w czterech stronach świata,

bo leży na półkuli północnej, półkuli południowej,

because we are in the Northern Hemisphere, in the Southern Hemisphere,

and also in the east and the west of the International Date Line.

a także na wschód i na zachód od linii zmiany daty.

These islands are entirely made up of coral atolls,

Wszystkie te wyspy to koralowe atole

and on average about two meters above sea level.

o średniej wysokości dwóch metrów nad poziomem morza.

And so this is what we have.

Tak to wygląda.

Większość nie przekracza dwóch kilometrów szerokości.

Usually not more than two kilometers in width.

And so, on many occasions, I've been asked by people,

Często ludzie pytają mnie:

"You know, you're suffering, why don't you move back?"

"Skoro jest wam źle, dlaczego nie odsuniecie się od morza?".

They don't understand.

They have no concept of what it is that's involved.

Oni nie rozumieją istoty problemu.

With the rising sea, they say, "Well, you can move back."

Radzą, żebyśmy odsunęli się od morza.

And so this is what I tell them.

Mówię wtedy, że jeśli się odsuniemy, to wpadniemy do wody z drugiej strony.

If we move back, we will fall off on the other side of the ocean. OK?

But these are the kinds of issues that people don't understand.

Ludzie nie rozumieją tego typu problemów.

CA: So certainly this is just a picture of fragility there.

CA: Widać ten problem na tym zdjęciu.

When was it that you yourself realized

Kiedy uświadomił pan sobie, że Kiribati zagraża niebezpieczeństwo?

that there might be impending peril for your country?

AT: Well, the story of climate change has been one that has been going on

AT: Zmiana klimatu zaczęła się kilkadziesiąt lat temu.

for quite a number of decades.

And when I came into office in 2003,

Kiedy zostałem prezydentem w 2003 roku,

I began talking about climate change at the United Nations General Assembly,

zacząłem mówić o zmianie klimatu na Zgromadzeniu Ogólnym ONZ,

but not with so much passion,

ale bez wielkiego zaangażowania, bo wśród naukowców nie było zgody,

because then there was still this controversy among the scientists

czy zmiana klimatu jest spowodowana działalnością człowieka,

whether it was human-induced, whether it was real or it wasn't.

czy w ogóle ma miejsce.

But I think that that debate was fairly much concluded in 2007

Debata zakończyła się w 2007 roku,

with the Fourth Assessment Report of the IPCC,

kiedy opublikowano Czwarty Raport IPCC.

which made a categorical statement that it is real, it's human-induced,

W raporcie stwierdzono kategorycznie, że to prawdziwe zjawisko

spowodowane działalnością człowieka.

and it's predicting some very serious scenarios

Przedstawiono też czarne scenariusze dla krajów takich jak mój.

for countries like mine.

And so that's when I got very serious.

Wtedy zająłem się tym na poważnie.

In the past, I talked about it.

Mówiłem o tym wcześniej, byliśmy zaniepokojeni.

We were worried.

But when the scenarios, the predictions came in 2007,

Ale uznaliśmy to za prawdziwy problem, gdy w 2007 roku pojawiły się te prognozy.

it became a real issue for us.

CA: Now, those predictions are, I think, that by 2100,

CA: Raport przewiduje, że do roku 2100

sea levels are forecast to rise perhaps three feet.

poziom morza podniesie się o około 90 cm.

There's scenarios where it's higher than that, for sure,

W pewnych scenariuszach ta liczba jest jeszcze większa.

but what would you say to a skeptic who said,

Co odpowiedziałby pan sceptykowi, który mówi:

"What's three feet?

"Co to takiego 90 cm?

You're on average six feet above sea level.

Przecież Kiribati jest średnio 180 cm nad poziomem morza".

What's the problem?"

AT: Well, I think it's got to be understood

AT: Trzeba zrozumieć,

że minimalne podniesienie poziomu morza

that a marginal rise in sea level

would mean a loss of a lot of land,

to duża utrata lądu,

because much of the land is low.

ponieważ większość lądu jest położona nisko.

And quite apart from that, we are getting the swells at the moment.

Oprócz tego dochodzą do nas fale przyboju.

Nie chodzi więc o kilkadziesiąt centymetrów.

So it's not about getting two feet.

I think what many people do not understand

Wiele osób myśli, że zmiana klimatu będzie miała miejsce w przyszłości.

is they think climate change is something that is happening in the future.

Well, we're at the very bottom end of the spectrum.

My jesteśmy na samym dole spektrum.

It's already with us.

Już widzimy efekty zmiany klimatu.

We have communities who already have been dislocated.

Niektóre społeczności były zmuszone do przesiedlenia.

They have had to move, and every parliament session,

W czasie każdej sesji parlamentarnej otrzymuję skargi od różnych społeczności,

I'm getting complaints from different communities

prośby o wsparcie w budowie opasek brzegowych,

asking for assistance to build seawalls,

o ochronę niszczonych rezerwuarów wody słodkiej.

to see what we can do about the freshwater lens

because it's being destroyed,

and so in my trips to the different islands,

Podróżując po różnych wyspach Kiribati,

I'm seeing evidence of communities

widzę, jak społeczności muszą radzić sobie z utratą roślin uprawnych,

which are now having to cope with the loss of food crops,

the contamination of the water lenses,

zanieczyszczeniem rezerwuarów wody,

and I see these communities perhaps leaving, having to relocate,

a pewnie w ciągu 5 do 10 lat będą musiały się przenieść.

within five to 10 years.

CA: Przez Kiribati przeszedł pierwszy cyklon, jest to jakoś powiązane?

CA: And then, I think the country suffered its first cyclone,

and this is connected, yes? What happened here?

AT: Well, we're on the equator,

AT: Jesteśmy na równiku,

and I'm sure many of you understand that when you're on the equator,

a więc nie powinniśmy mieć cyklonów.

it's supposed to be in the doldrums. We're not supposed to get the cyclones.

My tworzymy cyklony, ale potem wysyłamy je na północ albo południe.

We create them, and then we send them either north or south.

(Śmiech)

(Laughter)

But they aren't supposed to come back.

One nie mają do nas wracać.

But for the first time, at the beginning of this year,

Na początku tego roku pierwszy raz wrócił do nas cyklon.

the Cyclone Pam, which destroyed Vanuatu,

Cyklon Pam, który zniszczył Vanuatu,

and in the process, the very edges of it actually touched

musnął dwie wyspy Kiribati najbardziej wysunięte na południe.

our two southernmost islands,

and all of Tuvalu was underwater when Hurricane Pam struck.

Cała wyspa Tuvalu znalazła się pod wodą.

But for our two southernmost islands,

Na dwóch wyspach fale przykrywały połowę lądu.

we had waves come over half the island,

and so this has never happened before.

Nic takiego nie zdarzyło się dotąd.

It's a new experience.

And I've just come back from my own constituency,

W innym miejscu piękne drzewa, które miały kilkadziesiąt lat,

and I've seen these beautiful trees which had been there for decades,

they've been totally destroyed.

zostały kompletnie zniszczone.

So this is what's happening,

but when we talk about the rising sea level,

Tak to wygląda, ale kiedy mowa rosnącym poziomie morza

we think it's something that happens gradually.

to wydaje nam się, że to stopniowa zmiana.

It comes with the winds, it comes with the swells,

Tymczasem wiąże się to z wiatrami, z przybojami,

and so they can be magnified,

co pogarsza sytuację.

but what we are beginning to witness is the change in the weather pattern,

Zaczynają się zmieniać cykle pogodowe i to jest pilniejszy problem.

which is perhaps the more urgent challenge

that we will face sooner than perhaps the rising sea level.

Będziemy musieli zająć się nim wcześniej niż podniesieniem poziomu morza.

CA: So the country is already seeing effects now.

CA: Kiribati doświadcza skutków już teraz.

As you look forward,

Jaka przyszłość was czeka, co możecie zrobić?

what are your options as a country, as a nation?

AT: Well, I've been telling this story every year.

AT: Co roku opowiadam tę historię.

I think I visit a number of --

Podróżuję po świecie i opowiadam, żeby ludzie zrozumieli ten problem.

I've been traveling the world to try and get people to understand.

Myślę, że mamy plan.

We have a plan, we think we have a plan.

And on one occasion, I think I spoke in Geneva

Ktoś już zadał mi to pytanie, kiedy byłem w Genewie.

and there was a gentleman who was interviewing me

on something like this,

podczas podobnej rozmowy.

and I said, "We are looking at floating islands,"

Powiedziałem: "Myślimy o pływających wyspach".

and he thought it was funny, but somebody said,

To go rozbawiło, ale ktoś powiedział:

"No, this is not funny. These people are looking for solutions."

"To nie zabawa. Ci ludzie szukają rozwiązań".

And so I have been looking at floating islands.

A więc myślimy o pływających wyspach,

The Japanese are interested in building floating islands.

Japończycy chcieliby takie budować.

But, as a country, we have made a commitment

Jako kraj zobowiązaliśmy się zrobić wszystko,

that no matter what happens, we will try as much as possible

aby zostać na Kiribati i pozostać jednym narodem.

to stay and continue to exist as a nation.

What that will take,

Będzie to wymagało ogromnego nakładu pracy.

it's going to be something quite significant,

To będzie poważne przedsięwzięcie.

very, very substantial.

Albo zamieszkamy na pływających wyspach,

Either we live on floating islands,

or we have to build up the islands to continue to stay out of the water

albo podwyższymy poziom wysp, żeby nie dosięgała nas woda,

as the sea level rises and as the storms get more severe.

kiedy podniesie się poziom morza, a sztormy przybiorą na sile.

But even that, it's going to be very, very difficult

Niezwykle trudno będzie pozyskać na to fundusze.

to get the kind of resourcing that we would need.

CA: And then the only recourse is some form of forced migration.

CA: Jedyną alternatywą byłaby przymusowa migracja.

AT: Well, we are also looking at that

AT: O tym również myślimy.

because in the event that nothing comes forward

Przygotowujemy się na brak pomocy od społeczności międzynarodowej.

from the international community,

we are preparing,

we don't want to be caught like what's happening in Europe.

Nie chcemy być nieprzygotowani jak imigranci w Europie.

OK? We don't want to mass migrate at some point in time.

Nie chcemy masowej migracji.

We want to be able to give the people the choice today,

Chcemy dać wybór mieszkańcom Kiribati już teraz.

those who choose and want to do that, to migrate.

Aby każdy, kto chce, mógł wyemigrować.

We don't want something to happen that they are forced to migrate

Nie chcemy nikogo zmuszać do migracji bez możliwości przygotowania się.

without having been prepared to do so.

Of course, our culture is very different, our society is very different,

Nasza kultura i społeczeństwo są bardzo odmienne.

and once we migrate into a different environment,

Emigracja wymagałaby przystosowania się

a different culture,

there's a whole lot of adjustments that are required.

do innego środowiska, innej kultury.

CA: Well, there's forced migration in your country's past,

CA: Niektórzy Kiribatyjczycy byli już zmuszeni się przesiedlić.

and I think just this week,

just yesterday or the day before yesterday,

Kilka dni temu odwiedził pan tych ludzi.

you visited these people.

Co stało się w miejscach, gdzie mieszkali wcześniej?

What happened here? What's the story here?

AT: Yes, and I'm sorry, I think somebody was asking

AT: Ktoś spytał, dlaczego się wymknęliśmy, żeby tam pojechać.

why we were sneaking off to visit that place.

I had a very good reason, because we have a community of Kiribati people

W tamtym regionie Wysp Salomona żyje duża społeczność Kiribatyjczyków.

living in that part of the Solomon Islands,

Ale to są ludzie, którzy przenieśli się z wysp Feniks w latach 60.

but these were people who were relocated from the Phoenix Islands, in fact,

in the 1960s.

There was serious drought, and the people could not continue to live on the island,

Nie mogli dłużej tam żyć przez dotkliwą suszę.

Przenieśli się więc na Wyspy Salomona.

and so they were moved to live here in the Solomon Islands.

And so yesterday it was very interesting to meet with these people.

Wczoraj spotkałem się z nimi, to było niezwykłe doświadczenie.

They didn't know who I was. They hadn't heard of me.

Nie wiedzieli, kim jestem, nie słyszeli o mnie.

Some of them later recognized me,

Później niektórzy mnie rozpoznali.

but I think they were very happy.

Chyba bardzo się ucieszyli.

Later they really wanted to have the opportunity to welcome me formally.

Później chcieli mnie oficjalnie przywitać.

But I think what I saw yesterday was very interesting

To było wyjątkowe przeżycie zobaczyć swoich rodaków.

because here I see our people.

I spoke in our language, and of course they spoke back, they replied,

Mówiłem w naszym języku i oni odpowiedzieli,

but their accent, they are beginning not to be able to speak Kiribati properly.

ale z zupełnie innym akcentem.

Coraz gorzej mówią w języku kiribati.

I saw them, there was this lady with red teeth.

Wśród nich była kobieta o czerwonych zębach.

She was chewing betel nuts,

To dlatego, że żuła betel, a na Kiribati tego nie robimy.

and it's not something we do in Kiribati.

We don't chew betel nuts.

I met also a family who have married the local people here,

Poznałem też mieszane małżeństwo.

and so this is what is happening.

Kiedy wkracza się do innej społeczności, muszą nastąpić zmiany.

As you go into another community, there are bound to be changes.

There is bound to be a certain loss of identity,

Częściowo traci się tożsamość.

and this is what we will be looking for in the future

Czeka nas taka przyszłość, jeśli będziemy emigrować.

if and when we do migrate.

CA: It must have been just an extraordinarily emotional day

CA: Przez takie pytania o tożsamość to musiał być niezwykle emocjonalny dzień.

because of these questions about identity,

Może przez spotkanie z panem ci ludzie bardziej odczuli swoją stratę.

the joy of seeing you and perhaps an emphasized sense of what they had lost.

And it's very inspiring to hear you say you're going to fight to the end

Pana zobowiązanie do zachowania narodu na terenie Kiribati jest inspirujące.

to try to preserve the nation in a location.

AT: Takie jest nasze pragnienie.

AT: This is our wish.

Nobody wants ever to leave their home,

Nikt nie chciałby opuszczać swojego domu,

and so it's been a very difficult decision for me.

tym bardziej była to dla mnie trudna decyzja.

As a leader, you don't make plans to leave your island, your home,

Żaden przywódca nie planuje opuścić swojego kraju, swojego domu.

and so I've been asked on a number of occasions,

Często ktoś mnie pyta: "Jak się z tym czujesz?".

"So how do you feel?"

And it doesn't feel good at all.

Wcale nie czuję się z tym dobrze.

It's an emotional thing, and I've tried to live with it,

To problem emocjonalny i próbowałem z tym żyć.

and I know that on occasions, I'm accused of not trying to solve the problem

Czasami jestem oskarżany o to, że nie próbuję rozwiązać problemu.

because I can't solve the problem.

Ja nie mogę rozwiązać problemu.

It's something that's got to be done collectively.

Musimy to zrobić wspólnie.

Climate change is a global phenomenon, and as I've often argued,

Zmiana klimatu jest zjawiskiem globalnym.

unfortunately, the countries, when we come to the United Nations --

Niestety kraje ONZ...

I was in a meeting with the Pacific Island Forum countries

Uczestniczyłem w spotkaniu państw członkowskich Forum Wysp Pacyfiku.

where Australia and New Zealand are also members,

Członkami są także Australia i Nowa Zelandia.

and we had an argument.

Spieraliśmy się z tymi państwami.

There was a bit of a story in the news

Można było nawet usłyszeć o tym w mediach.

because they were arguing that to cut emissions,

Oni twierdzili, że nie mogą ograniczyć emisji,

it would be something that they're unable to do

because it would affect the industries.

ponieważ to wpłynęłoby negatywnie na przemysł.

And so here I was saying,

Ja powiedziałem im:

OK, I hear you,

"Rozumiem, o co wam chodzi,

I understand what you're saying,

but try also to understand what I'm saying

ale spróbujcie zrozumieć moją.

because if you do not cut your emissions,

Jeśli nie ograniczycie emisji,

then our survival is on the line.

postawi to na szali nasze przetrwanie.

And so it's a matter for you to weigh this, these moral issues.

Musicie to rozważyć jako problem moralny: przemysł kontra przetrwanie narodu".

It's about industry as opposed to the survival of a people.

CA: Wczoraj spytałem, co cię denerwuje.

CA: You know, I ask you yesterday what made you angry,

and you said, "I don't get angry." But then you paused.

Odpowiedziałeś: "Ja się nie denerwuję".

A potem zrobiłeś pauzę. Chyba to właśnie cię zdenerwowało.

I think this made you angry.

AT: I'd refer you to my earlier statement at the United Nations.

AT: Przychodzi mi na myśl moje oświadczenie na szczycie ONZ.

I was very angry, very frustrated and then depressed.

Byłem bardzo rozgniewany, sfrustrowany i przygnębiony.

There was a sense of futility

Wydawało mi się, że moje działania są daremne,

that we are fighting a fight that we have no hope of winning.

że toczymy walkę, której nie możemy wygrać.

I had to change my approach.

Musiałem zmienić podejście.

I had to become more reasonable

Stałem się bardziej rozsądny,

because I thought people would listen to somebody who was rational,

bo pomyślałem, że ludzie posłuchają kogoś rozsądnego.

but I remain radically rational, whatever that is.

Można powiedzieć, że jestem radykalnie racjonalny.

(Laughter)

(Śmiech)

CA: Now, a core part of your nation's identity is fishing.

CA: Istotną częścią tożsamości twojego narodu jest rybołówstwo.

I think you said pretty much everyone is involved in fishing in some way.

Mówiłeś, że każdy jest związany z rybołówstwem.

AT: Well, we eat fish every day, every day,

AT: Codziennie jemy ryby.

and I think there is no doubt that our rate of consumption of fish

Nasz poziom spożycia ryb należy do najwyższych na świecie.

is perhaps the highest in the world.

We don't have a lot of livestock,

Nie mamy dużo zwierząt hodowlanych,

so it's fish that we depend on.

dlatego polegamy na rybach.

CA: So you're dependent on fish, both at the local level

CA: Polegacie na rybołówstwie na poziomie lokalnym,

and for the revenues that the country receives

ale także zarabiacie na światowych połowach tuńczyka.

from the global fishing business for tuna,

and yet despite that, a few years ago you took a very radical step.

Pomimo tego kilka lat temu dokonaliście radykalnej zmiany.

Can you tell us about that?

Zrobiliście coś na wyspach Feniks.

I think something happened right here in the Phoenix Islands.

Proszę powiedzieć nam o tym.

AT: Let me give some of the background of what fish means for us.

AT: Najpierw trochę wprowadzenia, czym jest dla nas rybołówstwo.

We have one of the largest tuna fisheries remaining in the world.

Mamy jedno z największych łowisk tuńczyka na świecie.

In the Pacific, I think we own something like 60 percent

Należy do nas około 60% łowisk tuńczyka na Pacyfiku.

of the remaining tuna fisheries,

and it remains relatively healthy for some species, but not all.

Dla niektórych gatunków jest to stosunkowo zdrowe, ale nie dla wszystkich.

And Kiribati is one of the three major resource owners,

Kiribati należy do trzech największych właścicieli zasobów tuńczyka.

tuna resource owners.

And at the moment, we have been getting

Dotychczas 80% - 90% naszego dochodu

something like 80 to 90 percent of our revenue

pochodziło z opłat za dostęp do łowisk.

from access fees, license fees.

CA: Of your national revenue.

CA: Chodzi o dochód narodowy.

AT: National revenue,

AT: Tak, są to pieniądze na rząd, szpitale, szkoły i tak dalej.

which drives everything that we do

in governments, hospitals, schools and what have you.

[Wyspy Feniks – największy i najgłębszy obiekt światowego dziedzictwa UNESCO.]

But we decided to close this, and it was a very difficult decision.

Postanowiliśmy to zakończyć.

I can assure you, politically, locally, it was not easy,

To była bardzo trudna decyzja.

Politycznie, lokalnie - nie było łatwo.

but I was convinced that we had to do this

Jednak byłem przekonany, że musimy to zrobić,

in order to ensure that the fishery remains sustainable.

aby nie wyczerpać zasobów.

There had been some indications that some of the species,

Zauważyliśmy, że niektóre gatunki, głównie opastun,

in particular the bigeye, was under serious threat.

mogą być poważnie zagrożone.

The yellowfin was also heavily fished.

Także tuńczyk żółtopłetwy był poławiany w ogromnych ilościach.

Skipjack remains healthy.

And so we had to do something like that, and so that was the reason I did that.

Bonito nie był zagrożony.

Właśnie dlatego ograniczyliśmy połowy.

Another reason why I did that

Zrobiliśmy to też dlatego,

was because I had been asking the international community

że przekonywałem społeczność międzynarodową,

that in order to deal with climate change, in order to fight climate change,

o konieczności poświęceń i zaangażowania w walce ze zmianą klimatu.

there has got to be sacrifice, there has got to be commitment.

So in asking the international community to make a sacrifice,

Pomyślałem, że powinniśmy dać przykład.

I thought we ourselves need to make that sacrifice.

And so we made the sacrifice.

And forgoing commercial fishing

Rezygnacja z komercyjnych połowów na chronionym obszarze wysp Feniks

in the Phoenix Islands protected area

oznacza utratę dochodu.

would mean a loss of revenue.

We are still trying to assess what that loss would be

Nadal próbujemy oszacować wysokość straty,

because we actually closed it off at the beginning of this year,

bo wprowadziliśmy ograniczenie na początku tego roku.

and so we will see by the end of this year

Pod koniec roku poznamy wysokość utraconego dochodu.

what it means in terms of the lost revenue.

CA: So there's so many things playing into this.

CA: Składa się na to wiele czynników.

On the one hand, it may prompt healthier fisheries.

Z jednej strony efektem tej zmiany mogą być zdrowsze łowiska.

I mean, how much are you able to move the price up

Jak bardzo możecie podnieść ceny na pozostałych łowiskach?

that you charge for the remaining areas?

AT: The negotiations have been very difficult,

AT: Negocjacje były bardzo trudne,

but we have managed to raise the cost of a vessel day.

ale udało nam się podnieść wysokość opłaty dziennej.

For any vessel to come in to fish for a day,

Opłata dzienna od każdej łodzi wynosiła 6000 albo 8000 dolarów

we have raised the fee from -- it was $6,000 and $8,000,

now to $10,000, $12,000 per vessel day.

obecnie to 10 000 albo 12 000 dolarów.

And so there's been that significant increase.

To spory wzrost.

But at the same time, what's important to note is,

Jednak w przeszłości łodzie mogły złowić około 10 ton w ciągu dnia,

whereas in the past these fishing boats

might be fishing in a day and maybe catch 10 tons,

now they're catching maybe 100 tons because they've become so efficient.

teraz łowią około 100 ton, ponieważ są bardziej wydajne.

And so we've got to respond likewise.

Na to również musimy odpowiednio zareagować.

We've got to be very, very careful because the technology has so improved.

Musimy być niezmiernie ostrożni, bo technologia bardzo się rozwinęła.

There was a time when the Brazilian fleet moved from the Atlantic to the Pacific.

Próbowano kiedyś przenieść brazylijską flotę z Atlantyku na Pacyfik.

They couldn't.

Z początku im nie szło.

They started experimenting if they could, per se.

Zaczęli eksperymentować i obecnie mają na to sposoby, są bardzo wydajni.

But now they've got ways of doing it, and they've become so efficient.

CA: Jak wyglądają takie negocjacje?

CA: Can you give us a sense of what it's like in those negotiations?

Stajecie przeciwko firmom,

Because you're up against companies

that have hundreds of millions of dollars at stake, essentially.

dla których połowy oznaczają setki milionów dolarów.

How do you hold the line?

Jak udaje się wam nie ulegać ich naciskom?

Is there any advice you can give

Czy ma pan rady dla innych przywódców, którzy prowadzą podobne negocjacje?

to other leaders who are dealing with the same companies

about how to get the most for your country,

Jak wynegocjować najlepsze warunki dla swojego państwa i dla łowisk?

get the most for the fish?

What advice would you give?

AT: Well, I think we focus too often on licensing

AT: Zbyt często skupiamy się na zyskach z licencji.

in order to get the rate of return,

because what we are getting from license fees

Zysk z opłat licencyjnych to około 10% wartości połowu w porcie,

is about 10 percent of the landed value of the catch

nie wartości detalicznej.

on the side of the wharf, not in the retail shops.

And we only get about 10 percent.

Czyli dostajemy jakieś 10%.

What we have been trying to do over the years

Od jakiegoś czasu próbujemy bardziej zaangażować się w ten przemysł,

is actually to increase our participation in the industry,

in the harvesting, in the processing,

w połów i przetwarzanie, a w końcu i sprzedaż.

and eventually, hopefully, the marketing.

They're not easy to penetrate,

Trudno wejść w tę branżę,

but we are working towards that,

ale pracujemy nad tym.

and yes, the answer would be to enhance.

In order to increase our rate of return, we have to become more involved.

Musimy to zrobić, aby zwiększyć rentowność.

And so we've started doing that,

Musimy się bardziej zaangażować.

and we have to restructure the industry.

W tym celu konieczna jest restrukturyzacja przemysłu.

We've got to tell these people that the world has changed.

Musimy uzmysłowić innym, że świat się zmienił.

Now we want to produce the fish ourselves.

Teraz chcemy sami produkować ryby.

CA: And meanwhile, for your local fishermen,

CA: Miejscowi rybacy nadal mogą łowić.

they are still able to fish,

but what is business like for them?

Jak ta sytuacja wygląda z ich perspektywy?

Is it getting harder? Are the waters depleted?

Czy zasoby ryb są uszczuplone i jest im trudniej?

Or is that being run on a sustainable basis?

AT: For the artisanal fishery,

AT: Połowy tradycyjnymi metodami zaopatrują tylko domowy rynek.

we do not participate in the commercial fishing activity

except only to supply the domestic market.

The tuna fishery is really entirely for the foreign market,

Połowy komercyjne zaopatrują wyłącznie rynki zagraniczne,

mostly here in the US, Europe, Japan.

głównie amerykański, europejski i japoński.

So I am a fisherman, very much,

Sam jestem rybakiem,

and I used to be able to catch yellowfin.

kiedyś mogłem złowić tuńczyka żółtopłetwego.

Now it's very, very rare to be able to catch yellowfin

Obecnie bardzo trudno jest na nie trafić,

because they are being lifted out of the water by the hundreds of tons

bo są łowione niewodami w ogromnych ilościach.

by these purse seiners.

CA: So here's a couple of beautiful girls from your country.

CA: Widzimy na zdjęciu dziewczynki z Kiribati.

I mean, as you think about their future,

Z myślą o ich przyszłości

what message would you have for them

jaką wiadomość chce pan im przekazać,

and what message would you have for the world?

jaką wiadomość chce pan przekazać światu?

AT: Well, I've been telling the world that we really have to do something

AT: Mówię wszystkim, że musimy zareagować na zmiany klimatyczne,

about what is happening to the climate

because for us, it's about the future of these children.

bo stawką jest przyszłość naszych dzieci.

I have 12 grandchildren, at least.

Mam co najmniej 12 wnucząt.

I think I have 12, my wife knows.

Moja żona wie, ile dokładnie.

(Laughter)

(Śmiech)

And I think I have eight children.

Mam ośmioro dzieci.

It's about their future.

Tu chodzi o ich przyszłość.

Every day I see my grandchildren, about the same age as these young girls,

Moje wnuki są w podobnym wieku, jak te dziewczynki.

and I do wonder,

Tak, zastanawiam się, co je czeka.

and I get angry sometimes, yes I do.

Czasami się denerwuję.

I wonder what is to become of them.

Zastanawiam się, co się z nimi stanie.

And so it's about them

Powinniśmy mówić wszystkim, że chodzi tu o nasze dzieci,

that we should be telling everybody,

that it's not about their own national interest,

a nie o czyjś interes narodowy.

because climate change, regrettably, unfortunately,

Niestety wiele państw uważa zmianę klimatu za problem krajowy.

is viewed by many countries as a national problem. It's not.

To nieprawda.

And this is the argument we got into recently with our partners,

To było przyczyną naszego sporu z Australią i Nową Zelandią.

the Australians and New Zealanders,

because they said, "We can't cut any more."

Jeden z przywódców, reprezentujący Australię,

This is what one of the leaders, the Australian leader, said,

that we've done our part, we are cutting back.

powiedział, że nie będą bardziej ograniczać emisji,

że zrobili już dosyć.

I said, What about the rest? Why don't you keep it?

A ja spytałem, co z resztą. Może zatrzymają ją dla siebie?

If you could keep the rest of your emissions

Gdyby mogli zatrzymać resztę emisji na terenie swojego kraju,

within your boundaries, within your borders,

we'd have no question.

nie miałbym zastrzeżeń.

You can go ahead as much as you like.

But unfortunately, you're sending it our way,

Ale niestety wysyłają je do nas,

co ma negatywny wpływ na przyszłość naszych dzieci.

and it's affecting the future of our children.

And so surely I think that is the heart of the problem of climate change today.

To jest sedno problemu zmiany klimatu.

We will be meeting in Paris at the end of this year,

Pod koniec tego roku spotkamy się w Paryżu.

but until we can think of this as a global phenomenon,

Jednak musimy zacząć postrzegać to jako globalne zjawisko,

because we create it, individually, as nations,

ponieważ tworzymy je oddzielnie jako kraje,

but it affects everybody else,

ale ma ono wpływ na całą planetę.

and yet, we refuse to do anything about it,

Zamiast tego nie chcemy reagować na zmianę klimatu

and we deal with it as a national problem,

i traktujemy ją jako problem krajowy.

which it is not -- it is a global issue,

Ale jest to problem globalny

and it's got to be dealt with collectively.

i musimy zająć się nim razem.

CA: People are incredibly bad at responding to graphs and numbers,

CA: Wykresy i liczby nie przemawiają do ludzi.

and we shut our minds to it.

Somehow, to people, we're slightly better at responding to that sometimes.

Lepiej reagujemy na ludzi.

And it seems like it's very possible that your nation,

Wasz naród, mimo problemów, albo właśnie z ich powodu,

despite, actually because of the intense problems you face,

może być najjaśniejszym, najsilniejszym światłem ostrzegawczym dla świata.

you may yet be the warning light to the world that shines most visibly,

most powerfully.

I just want to thank you, I'm sure, on behalf of all of us,

Chciałbym podziękować w imieniu nas wszystkich

for your extraordinary leadership and for being here.

za niezwykłe przywództwo i za tę rozmowę.

Mr. President, thank you so much.

Bardzo dziękuję, panie prezydencie.

AT: Thank you.

(Applause)

AT: Dziękuję.

(Brawa)