Jose Miguel Sokoloff: How we used Christmas lights to fight a war | TED

Tłumaczenie: Karolina Zielińska Korekta: Rysia Wand

So, I thought a lot about the first word I'd say today,

Długo myślałem o pierwszym słowie, które dziś wypowiem,

and I decided to say "Colombia."

i zdecydowałem, że to będzie "Kolumbia".

And the reason, I don't know how many of you have visited Colombia,

Nie wiem, ilu z was odwiedziło Kolumbię,

Kolumbia leży na północ od Brazylii.

but Colombia is just north of the border with Brazil.

It's a beautiful country

To piękny kraj,

with extraordinary people, like me and others -- (Laughter) --

zamieszkany przez wyjątkowych ludzi, takich jak ja i inni. (Śmiech)

and it's populated with incredible fauna, flora.

Znajdziemy tam niesamowitą faunę i florę.

It's got water; it's got everything to be the perfect place.

Jest woda, wszystko, co potrzeba do ideału.

But we have a few problems.

Lecz mamy parę problemów.

You may have heard of some of them.

O niektórych być może słyszeliście.

We have the oldest standing guerrilla in the world.

Mamy najstarszą aktywną partyzantkę na świecie.

It's been around for over 50 years,

Istnieje od ponad 50 lat,

which means that in my lifetime,

co oznacza, że w ciągu mojego życia

I have never lived one day of peace in my country.

nie było ani jednego dnia pokoju w moim kraju.

This guerrilla -- and the main group is the FARC guerrillas,

Ta partyzantka, której największą grupą jest guerrilla FARC,

Revolutionary Armed Forces of Colombia --

Rewolucyjne Siły Zbrojne Kolumbii,

they have financed their war by kidnapping, by extortion,

finansuje swoją wojnę porwaniami, szantażem,

by getting into the drug trade, by illegal mining.

handlem narkotykami, nielegalnymi kopalniami.

There has been terrorism. There have been random bombs.

Były przypadki terroru. Wybuchały bomby.

So it's not good. It's not really good.

Nie jest dobrze. Nie za dobrze.

And if you look at the human cost of this war over 50 years,

Ludzkie koszta tego konfliktu, trwającego ponad 50 lat,

we have had more than 5.7 million displaced population.

to ponad 5,7 miliona wysiedlonych.

It's one of the biggest displaced populations in the world,

To jedna z największych grup wysiedleńców na świecie.

and this conflict has cost over 220,000 lives.

Ten konflikt kosztował też życie ponad 220 tysięcy osób.

So it's a little bit like the Bolívar wars again.

To trochę jak wojny Bolivara.

It's a lot of people who have died unnecessarily.

Mnóstwo ludzi zginęło niepotrzebnie.

We are now in the middle of peace talks,

Toczą się teraz rozmowy pokojowe.

and we've been trying to help resolve this problem peacefully,

Próbujemy rozwiązać ten konflikt pokojowo.

and as part of that,

W ramach tego

we decided to try something completely lateral and different:

postawiliśmy spróbować czegoś zupełnie nowego:

Christmas lights.

lampek świątecznych.

So Christmas lights, and you're saying,

Myślicie pewnie:

what the hell is this guy going to talk about?

"O czym ten facet będzie gadać?".

I am going to talk about gigantic trees

Opowiem wam o ogromnych drzewach,

that we put in nine strategic pathways in the jungle

które ustawiamy przy dziewięciu strategicznych ścieżkach w dżungli,

covered with Christmas lights.

ozdabiając je lampkami świątecznymi.

These trees helped us demobilize 331 guerrillas,

Pomogło nam to w demobilizacji 331 partyzantów,

roughly five percent of the guerrilla force at the time.

czyli koło 5% sił guerrilli.

These trees were lit up at night,

Drzewka były oświetlone całą noc,

and they had a sign beside them

a obok nich ustawiliśmy tabliczkę z napisem:

that said, "If Christmas can come to the jungle, you can come home.

"Skoro Święta mogą przyjść do dżungli, ty możesz wrócić do domu.

Demobilize.

Zdemobilizuj się.

At Christmas, everything is possible."

W Święta wszystko jest możliwe".

So how do we know these trees worked?

Skąd wiemy, że drzewka zadziałały?

Well, we got 331, which is okay,

Mamy 331 osób, co jest dobre.

but we also know that not a lot of guerrillas saw them,

Wiemy też jednak, że chociaż niewielu partyzantów je widziało,

but we know that a lot of guerrillas heard about them,

wielu o nich słyszało.

and we know this

Wiemy o tym z rozmów

because we are constantly talking to demobilized guerrillas.

ze zdemobilizowanymi partyzantami.

So let me take you back four years before the trees.

Cofnijmy się na cztery lata przed akcją z drzewkami.

Four years before the trees, we were approached by the government

Zgłosił się do nas rząd

to help them come up with a communications strategy

z prośbą o pomoc w opracowaniu strategii porozumienia,

to get as many guerrillas as we could out of the jungle.

mającej na celu wydostanie z dżungli jak najwięcej partyzantów.

The government had a military strategy,

Rząd miał strategię militarną,

it had a legal strategy,

strategię prawną,

it had a political strategy, but it said,

strategię polityczną, ale mówili:

"We don't really have a communications strategy,

"Nie mamy strategii komunikacji,

and it probably would be a good thing to have,"

a chyba dobrze by było ją mieć".

so we decided to immediately jump into this,

Od razu postanowiliśmy w to wejść,

because it is an opportunity to affect the outcome of the conflict

bo to szansa, aby wpłynąć na rozwiązanie konfliktu

with the things that we do, with the tools that we have.

za pomocą tego, co posiadamy i czym się zajmujemy.

But we didn't know very much about it.

Nie mieliśmy jednak zbyt wielu informacji.

We didn't understand in Colombia, if you live in the cities,

W Kolumbii mieszkańcy miast

you're very far away from where the war is actually happening,

są bardzo daleko od miejsc, w których toczy się wojna

so you don't really understand it,

i niezbyt dobrze ją rozumieją.

and we asked the government to give us access

Poprosiliśmy rząd o dostęp

to as many demobilized guerrillas as possible.

do jak największej liczby byłych partyzantów.

And we talked to about 60 of them

Rozmawialiśmy z 60 z nich

before we felt we fully understood the problem.

zanim w pełni zrozumieliśmy problem.

We talked about -- they told us why they had joined the guerrillas,

Powiedzieli nam, dlaczego zostali partyzantami,

why the left the guerrillas, what their dreams were,

dlaczego odeszli, jakie mieli marzenia,

what their frustrations were,

jakie zgryzoty.

and from those conversations came the underlying insight

Dzięki tym rozmowom pojęliśmy fakt,

that has guided this whole campaign,

na którym oparliśmy całą kampanię:

which is that guerrillas are as much prisoners of their organizations

partyzanci są więźniami swojej organizacji

as the people they hold hostage.

w tym samym stopniu, co ich zakładnicy.

And at the beginning, we were so touched by these stories,

Tak nas poruszyły te historie,

we were so amazed by these stories,

tak nas zdumiały,

that we thought that maybe the best way to talk to the guerrillas

że pomyśleliśmy, że może najlepszy sposób na dialog

was to have them talk to themselves,

to dać im rozmawiać ze sobą nawzajem.

so we recorded about a hundred different stories during the first year,

Przez pierwszy rok nagraliśmy setkę różnych historii,

and we put them on the radio and television

puściliśmy je w radiu i telewizji,

so that the guerrillas in the jungle could hear stories, their stories,

aby partyzanci w dżungli wysłuchali tych historii, własnych historii

or stories similar to theirs,

lub do nich podobnych,

and when they heard them, they decided to go out.

i postanowili opuścić dżunglę.

I want to tell you one of these stories.

Chcę wam opowiedzieć jedną z tych historii.

This person you see here is Giovanni Andres.

Osoba, którą tu widzicie to Giovanni Andres.

Giovanni Andres is 25 when we took that picture.

Na tym zdjęciu ma 25 lat.

He had been seven years in the guerrilla, and he had demobilized very recently.

Był w partyzantce przez siedem lat i niedawno odszedł.

His story is the following:

Oto jego historia:

He was recruited when he was 17,

Zrekrutowano go w wieku 17 lat.

and sometime later, in his squadron, if you will,

Jakiś czas później do jego szwadronu

this beautiful girl was recruited, and they fell in love.

wstąpiła piękna dziewczyna. Zakochali się.

Their conversations were about what their family was going to be like,

Rozmawiali o tym, jaką założą rodzinę,

what their kids' names would be,

jakie imiona nadadzą dzieciom,

how their life would be when they left the guerrilla.

jak będzie wyglądało ich życie po opuszczeniu partyzantki.

But it turns out

Okazuje się jednak,

that love is very strictly forbidden in the lower ranks of the guerrilla,

że miłość jest surowo zabroniona wśród partyzantów niższego szczebla.

so their romance was discovered and they were separated.

Gdy ich romans wyszedł na jaw, zostali rozdzieleni.

He was sent very far away, and she was left behind.

Wysłano go daleko, a ona została.

She was very familiar with the territory,

Bardzo dobrze znała teren,

so one night, when she was on guard,

więc pewnej nocy, gdy stała na straży,

she just left,

po prostu odeszła.

and she went to the army, she demobilized,

Była w armii, zdemobilizowała się,

and she was one of the persons that we had the fortune to talk to,

była jedną z osób, z którymi udało nam się porozmawiać.

and we were really touched by this story,

Bardzo nas poruszyła ta historia,

so we made a radio spot,

więc stworzyliśmy spot radiowy.

and it turns out, by chance,

Okazało się,

that far away, many, many kilometers north,

że daleko, wiele kilometrów na północ,

he heard her on the radio,

on usłyszał ją w radiu,

and when he heard her on the radio, he said, "What am I doing here?

i zadał sobie pytanie: "Co ja tu robię?

She had the balls to get out. I need to do the same thing."

Ona miała jaja, by stąd wyjść. Ja muszę zrobić to samo".

And he did.

I to zrobił.

He walked for two days and two nights,

Szedł przez dwa dni i dwie noce,

and he risked his life and he got out,

wydostał się, ryzykując życie,

and the only thing he wanted was to see her.

a jedyne, czego pragnął, to ją zobaczyć.

The only thing that was in his mind was to see her.

Myślał tylko o tym, żeby ją zobaczyć.

The story was, they did meet.

Później się spotkali.

I know you're wondering if they did meet.

Wiem, że byliście ciekawi, czy się spotkali.

They did meet.

Spotkali się.

She had been recruited when she was 15, and she left when she was 17,

Została partyzantką jako 15-latka, a odeszła mając 17 lat,

so there were a lot of other complications,

więc pojawiło się dużo innych komplikacji,

but they did eventually meet.

ale ostatecznie się spotkali.

I don't know if they're together now, but I can find out. (Laughter)

Nie wiem, czy obecnie są razem, ale mogę się dowiedzieć. (Śmiech)

But what I can tell you is that our radio strategy was working.

Mogę wam jednak powiedzieć, że nasza strategia radiowa działała.

The problem is that it was working in the lower ranks of the guerrilla.

Problem w tym, że działała na niższych szczeblach partyzantki.

It was not working with the commanders,

Nie działała w przypadku dowódców,

the people that are more difficult to replace,

ludzi trudniejszych do zastąpienia.

because you can easily recruit but you can't get the older commanders.

Łatwo jest zdobywać nowych rekrutów, ale nie starszych dowódców.

So we thought, well, we'll use the same strategy.

Postanowiliśmy więc użyć tej samej strategii.

We'll have commanders talking to commanders.

Niech dowódcy mówią do dowódców.

And we even went as far as asking ex-commanders of the guerrilla

Poprosiliśmy nawet byłych dowódców partyzantów,

to fly on helicopters with microphones

żeby latali w helikopterach z megafonami,

telling the people that used to fight with them,

mówiąc dawnym towarzyszom broni:

"There is a better life out there,"

"Tam, na zewnątrz, jest lepsze życie",

"I'm doing good," "This is not worth it," etc.

"Dobrze sobie radzę", "To nie jest tego warte" itd.

But, as you can all imagine, it was very easy to counteract,

Jednak, jak łatwo sobie wyobrazić, kampanię bez trudu odparto.

because what was the guerrilla going to say?

Co mówiła partyzantka?

"Yeah, right, if he doesn't do that, he's going to get killed."

"Jasne, jeśli tego nie powie, to go zabiją".

So it was easy, so we were suddenly left with nothing,

Łatwo im poszło, nagle zostaliśmy z niczym,

because the guerrilla were spreading the word

bo partyzantka rozsiewała plotki,

że uczestnicy naszej kampanii są zmuszani do współpracy

that all of those things are done

because if they don't do it, they're in danger.

pod groźbą utraty życia.

And somebody, some brilliant person in our team,

Wtedy pewna bystra osoba w zespole

came back and said, "You know what I noticed?

podzieliła się z nami spostrzeżeniem,

I noticed that around Christmastime,

że w okresie świąt Bożego Narodzenia

there have been peaks of demobilization

jest najwięcej demobilizacji

since this war has started."

od początków tej wojny.

And that was incredible,

To było niesamowite,

because that led us to think that we needed to talk to the human being

bo zdaliśmy sobie sprawę, że trzeba mówić do człowieka,

and not to the soldier.

a nie do żołnierza.

We needed to step away from talking

Trzeba było odejść od przemówień

from government to army, from army to army,

ze strony rządu do armii, ze strony armii do armii.

and we needed to talk about the universal values,

Należało mówić o uniwersalnych wartościach,

and we needed to talk about humanity.

o tym, co ludzkie.

And that was when the Christmas tree happened.

Wtedy pojawiły się choinki.

This picture that I have here,

Na tym zdjęciu

you see this is the planning of the Christmas trees,

widzicie jak planowano kampanię z choinkami,

and that man you see there with the three stars,

a ten mężczyzna z trzema gwiazdkami

he's Captain Juan Manuel Valdez.

to kapitan Juan Manuel Valdez.

Captain Valdez was the first high-ranking official

Kapitan Valdez to pierwszy wysokiej rangi funkcjonariusz,

to give us the helicopters and the support we needed

który zaopatrzył nas w helikoptery i udzielił wsparcia

to put these Christmas trees up,

przy przygotowaniu choinek.

and he said in that meeting something that I will never forget.

Na tamtym spotkaniu powiedział coś, czego nigdy nie zapomnę.

He said, "I want to do this because being generous makes me stronger,

Powiedział: "Chcę to robić, bo hojność mnie wzmacnia,

makes my men feel stronger."

dzięki niej moi ludzie czują się silniejsi".

And I get very emotional when I remember him

Bardzo się wzruszam wspominając go,

because he was killed later in combat and we really miss him,

bo zginął później w walce i bardzo nam go brak.

but I wanted you all to see him, because he was really, really important.

Chciałem, byście go zobaczyli, bo był bardzo, bardzo ważną osobą.

He gave us all the support to put up the first Christmas trees.

Udzielił nam wsparcia przy pierwszych choinkach.

What happened later is that the guerrillas who came out

Później partyzanci, którzy wrócili do cywila

during the Christmas tree operation and all of that

podczas akcji choinkowej

said, "That's really good, Christmas trees are really cool,

powiedzieli: "To jest dobre, drzewka są świetne,

but you know what? We really don't walk anymore.

ale wiecie co? My już nie maszerujemy.

We use rivers."

Korzystamy z rzek".

So rivers are the highways of the jungle,

Rzeki to autostrady dżungli.

and this is something we learned,

Dowiedzieliśmy się,

and most of the recruiting was being done in and around the river villages.

że rekrutowanie odbywa się w nadrzecznych wioskach.

So we went to these river villages,

Udaliśmy się tam,

and we asked the people,

rozpytując wśród ludzi.

and probably some of them were direct acquaintances of the guerrillas.

Niektórzy z nich byli pewnie znajomymi partyzantów.

We asked them, "Can you send guerrillas a message?"

Pytaliśmy: "Możecie przekazać partyzantom wiadomość?".

We collected over 6,000 messages.

Zebraliśmy 6 000 wiadomości.

Some of them were notes saying, get out.

Część z nich to były kartki z prośbą, by wrócili.

Some of them were toys. Some of them were candy.

Część z nich to były zabawki, a część słodycze.

Even people took off their jewelry, their little crosses and religious things,

Ludzie zdejmowali nawet biżuterię, małe krzyżyki i dewocjonalia,

and put them in these floating balls that we sent down the rivers

i wkładali je do niezatapialnych kulek, które puszczaliśmy z prądem,

so that they could be picked up at night.

aby można je było wyłowić w nocy.

And we sent thousands of these down the rivers,

Puściliśmy ich tysiące z prądem rzeki,

and then picked them up later if they weren't.

wyławiając je z powrotem, jeżeli nikt tego zrobił.

But lots of them were picked up.

Ale mnóstwo ktoś wyłowił.

This generated, on average, a demobilization every six hours,

Średnio dało to jedną demobilizację na każde sześć godzin.

so this was incredible and it was about: Come home at Christmas.

Chodziło o hasło: Wróć do domu na Święta.

Then came the peace process,

Później rozpoczął się proces pokojowy.

and when the peace process started,

Gdy rozpoczął się ten proces,

the whole mindset of the guerrilla changed.

zmieniła się mentalność partyzantów.

And it changed because

Stało się tak, bo pomyśleli:

it makes you think, "Well, if there's a peace process,

"Skoro zaczął się proces pokojowy,

this is probably going to be over.

wojna chyba się skończy.

At some point I'm going to get out."

I tak w końcu stąd wyjdę".

And their fears completely changed,

I zaczęli bać się zupełnie innych rzeczy.

and their fears were not about, "Am I going to get killed?"

Nie bali się tego, że zginą,

Their fears were, "Am I going to be rejected?

ale tego, że zostaną odrzuceni.

When I get out of this, am I going to be rejected?"

Czy odrzucą mnie, gdy stąd wyjdę?

So the past Christmas, what we did was we asked --

Więc w ostatnie święta

we found 27 mothers of guerrillas,

odnaleźliśmy 27 matek partyzantów

and we asked them to give us pictures of their children,

i poprosiliśmy je o zdjęcia dzieci,

when they only could recognize themselves, so as not to put their lives in danger,

takie, na których mogły się rozpoznać tylko one same, aby nie narażać ich życia.

and we asked them to give the most motherly message you can get,

Poprosiliśmy o przekazanie najbardziej matczynej wiadomości:

which is, "Before you were a guerrilla, you were my child,

"Zanim zostałeś partyzantem, byłeś moim dzieckiem.

so come home, I'm waiting for you."

Więc wróć do domu, czekam na ciebie".

You can see the pictures here. I'll show you a couple.

Widzicie te zdjęcia tutaj. Pokażę wam kilka.

(Applause)

(Brawa)

Thank you.

Dziękuję.

And these pictures were placed in many different places,

Rozmieszczono te zdjęcia w różnych miejscach.

and a lot of them came back,

Wiele z tych osób wróciło

and it was really, really beautiful.

i to było naprawdę bardzo piękne.

And then we decided to work with society.

Wtedy postanowiliśmy współpracować ze społeczeństwem.

So we did mothers around Christmastime.

W okresie świąt były to matki.

Now let's talk about the rest of the people.

Teraz pomówmy o reszcie ludzi.

And you may be aware of this or not, but there was a World Cup this year,

Może wiecie lub nie, ale w tym roku odbyły się Mistrzostwa Świata.

and Colombia played really well, and it was a unifying moment for Colombia.

Kolumbia grała naprawdę dobrze, była to dla niej jednocząca chwila.

And what we did was tell the guerrillas,

Mówiliśmy partyzantom:

"Come, get out of the jungle. We're saving a place for you."

"Wyjdźcie z dżungli, trzymamy dla was miejsce".

So this was television, this was all different types of media saying,

Było to w telewizji i w różnych innych mediach.

"We are saving a place for you."

Mówiliśmy: "Trzymamy dla was miejsce".

The soldier here in the commercial says,

Żołnierz w spocie mówi:

"I'm saving a place for you right here in this helicopter

"Trzymam dla ciebie miejsce w tym helikopterze,

so that you can get out of this jungle and go enjoy the World Cup."

abyś mógł wyjść z dżungli i cieszyć się Mistrzostwami Świata".

Ex-football players, radio announcers,

Byli piłkarze, prezenterzy radiowi,

everybody was saving a place for the guerrilla.

każdy trzymał miejsce dla partyzantów.

So since we started this work a little over eight years ago,

Odkąd rozpoczęliśmy pracę, trochę ponad osiem lat temu,

17,000 guerrillas have demobilized.

17 000 partyzantów wróciło do cywila.

I do not -- (Applause)

Nie chcę... (Brawa)

Thank you.

Dziękuję.

I don't want to say in any way that it only has to do with what we do,

Nie chcę mówić, że jedyną przyczyną jest nasza działalność.

but what I do know is that our work and the work that we do

Wiem jednak, że nasza praca

may have helped a lot of them start thinking about demobilization,

mogła pomóc wielu z nich w myśleniu o demobilizacji

and it may have helped a lot of them take the final decision.

i chyba pomogła wielu z nich podjąć ostateczną decyzję.

If that is true, advertising is still one of the most powerful tools of change

Jeśli to prawda, spoty w mediach to nadal najpotężniejsze narzędzia zmian,

that we have available.

jakimi dysponujemy.

And I speak not only my behalf,

Mówię nie tylko w swoim imieniu,

but on behalf of all the colleagues I see here

ale w imieniu wszystkich moich kolegów, których tu widzę,

who work in advertising,

pracujących przy spotach,

and of all the team that has worked with me to do this,

oraz w imieniu całego zespołu, który ze mną współpracował:

that if you want to change the world,

Jeśli chcecie zmienić świat,

or if you want to achieve peace, please call us.

jeśli chcecie, by zapanował pokój, wezwijcie nas.

We'd love to help.

Z radością pomożemy.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)