Newton Aduaka: The story of Ezra, a child soldier

Translator: Satdeep Gill Reviewer: Kulwinder Harsahai

This is very strange for me, because I’m not used to doing this:

ਇਹ ਮੇਰੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਅਜੀਬ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਨੂੰ ਇਸਦੀ ਆਦਤ ਨਹੀਂ ਹੈ:

I usually stand on the other side of the light,

ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਮੈਂ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਹੁੰਦਾ ਹਾਂ,

and now I'm feeling the pressure I put other people into. And it's hard ...

ਤੇ ਹੁਣ ਮੈਂ ਉਹ ਦਬਾਅ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾਂ ਜੋ ਮੈਂ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਉੱਤੇ ਪਾਉਂਦਾ ਹਾਂ।

ਇਹ ਬਹੁਤ ਔਖਾ ਹੈ ...

The previous speaker has, I think,

ਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਬੁਲਾਰੇ ਨੇ

really painted a very good background as to

ਮੇਰੇ ਪਿਛੋਕੜ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਹੈ

the impulse behind my work and what drives me, and my sense of loss,

ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਕਹਿੜੀ ਤਾਕਤ ਤੋਰੀ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਘਾਟੇ ਦਾ ਵਿਵੇਕ

and trying to find the answer to the big questions.

ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਲੱਭਣ ਦੀ ਮੇਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼।

But this, for me, I mean, coming here to do this,

ਪਰ ਮੇਰੇ ਲਈ, ਇੱਥੇ ਆਕੇ ਇਹ ਕਰਨਾ

feels like -- there’s this sculptor that I like very much, Giacometti,

ਇੱਦਾਂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ -- ਇੱਕ ਮੂਰਤੀਕਾਰ ਹੈ ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਹੈ, ਜਿਆਕੋਮੇਟੀ

who after many years of living in France -- and learning, you know,

ਜੋ ਕਈ ਸਾਲ ਫ਼ਰਾਂਸ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ -- ਸਿੱਖਦਾ ਰਿਹਾ

studying and working -- he returned home and he was asked, what did you produce?

ਪੜ੍ਹਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ -- ਜਦ ਉਹ ਘਰ ਵਾਪਿਸ ਆਇਆ ਤਾਂ

ਉਸਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ, ਤੂੰ ਕੀ ਬਣਾਇਆ ਹੈ ?

What have you done with so many years of being away?

ਇੰਨੇ ਸਾਲ ਦੂਰ ਰਹਿਕੇ ਤੂੰ ਕੀ ਕੀਤਾ ਹੈ ?

And he sort of, he showed a handful of figurines.

ਤੇ ਉਹਨੇ ਕੁਝ ਛੋਟੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦਿਖਾਈਆਂ

And obviously they were, "Is this what you spent years doing?

ਜ਼ਾਹਰਾ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਉਹਨਾਂ ਕਿਹਾ, "ਤੂੰ ਇੰਨੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਆਹ ਕੀਤਾ ?

And we expected huge masterpieces!"

ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਵੱਡੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੀ ਆਸ ਕਰਦੇ ਸੀ!"

But what struck me is the understanding that in those little pieces

ਪਰ ਮੈਂ ਇਹ ਸਮਝਿਆ ਕਿ ਉਹ ਛੋਟੀਆਂ ਕਿਰਤਾਂ

was the culmination of a man’s life, search, thought, everything --

ਬੰਦੇ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ, ਖੋਜ, ਵਿਚਾਰ, ਸਭ ਕੁਝ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਸੀ

just in a reduced, small version.

ਬੱਸ ਉਸਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਰੂਪ ਸੀ।

In a way, I feel like that.

ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ,

ਮੈਂ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾਂ।

I feel like I’m coming home to talk about

ਮੈਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਕਿ

ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਘਰ ਆਕੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵਾਂ

what I’ve been away doing for 20 years.

ਕਿ ਪਿੱਛਲੇ 20 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਕੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।

And I will start with a brief taster of what I’ve been about:

ਤੇ ਜੋ ਮੈਂ ਕੀਤਾ ਉਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਥੋੜ੍ਹਾ ਦਿਖਾਵਾਂਗਾ।

a handful of films -- nothing much,

ਗਿਣਤੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ -- ਕੁਝ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ,

two feature films and a handful of short films.

ਦੋ ਫ਼ੀਚਰ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਤੇ ਕੁਝ ਲਘੂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ

So, we’ll go with the first piece.

ਮੈਂ ਪਹਿਲੀ ਰਚਨਾ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਾਂਗਾ।

(Video) Woman: "I destroy lives," mum said.

(ਵੀਡੀਓ) ਔਰਤ: ਮਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਮੈਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ ਤਬਾਹ ਕਰਦੀ ਹਾਂ"।

I love her, you know.

ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ, ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹਾਂ।

She’s not even my real mum.

ਉਹ ਮੇਰੀ ਅਸਲੀ ਮਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ।

My real mum and dad dumped me

ਮੇਰੇ ਅਸਲੀ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਮੈਨੂੰ ਛੱਡਤਾ ਸੀ

and fucked off back to Nigeria.

ਤੇ ਆਪ ਨਾਈਜੀਰੀਆ ਵਾਪਸ ਚਲੇ ਗਏ ਸੀ।

The devil is in me, Court.

ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਸ਼ੈਤਾਨ ਹੈ, ਕੋਰਟ

Court: Sleep.

ਕੋਰਟ: ਤੂੰ ਸੌਂਜਾ

Woman: Have you ever been?

ਔਰਤ: ਤੂੰ ਕਦੇ ਗਿਆ ਹੈ ?

Court: Where?

ਕੋਰਟ: ਕਿੱਥੇ ?

Woman: Nigeria.

ਔਰਤ: ਨਾਈਜੀਰੀਆ।

Court: Never.

ਕੋਰਟ: ਕਦੇ ਨਹੀਂ।

My mum wanted to,

ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ,

couldn’t afford it.

ਪਰ ਇੰਨੇ ਪੈਸੇ ਇਕੱਠੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੀ।

Woman: Wish I could.

ਔਰਤ: ਕਾਸ਼ ਮੈਂ ਜਾ ਸਕਾਂ।

I have this feeling I’d be happy there.

ਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਉੱਥੇ ਖੁਸ਼ ਰਹਾਂਗੀ।

Why does everyone get rid of me?

ਸਭ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਖਹਿੜਾ ਕਿਉਂ ਛੁਡਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ?

ਕੋਰਟ: ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਤੋਂ ਖਹਿੜਾ ਛੁਡਾਉਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ

Court: I don't want to get rid of you.

Woman: You don't need me.

ਔਰਤ: ਤੈਨੂੰ ਮੇਰੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ।

You’re just too blind to see it now.

ਤੂੰ ਇਹ ਦੇਖ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ।

Boy: What do you do all day?

ਮੁੰਡਾ: ਤੂੰ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਕੀ ਕਰਦਾ ਹੈਂ ?

Marcus: Read.

ਮਾਰਕਸ: ਪੜ੍ਹਾਈ।

Boy: Don't you get bored?

ਮੁੰਡਾ: ਤੂੰ ਅੱਕਦਾ ਨਹੀਂ ?

And how come you ain't got a job anyway?

ਤੇ ਤੂੰ ਕੋਈ ਨੌਕਰੀ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ?

Marcus: I am retired.

ਮਾਰਕਸ: ਮੈਂ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹਾਂ।

Boy: So?

ਮੁੰਡਾ: ਫਿਰ ?

Marcus: So I've done my bit for Queen and country, now I work for myself.

ਮਾਰਕਸ: ਮੈਂ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰ ਚੁੱਕਿਆ ਹਾਂ, ਹੁਣ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦਾਂ

Boy: No, now you sit around like a bum all day.

ਮੁੰਡਾ:ਨਾ, ਤੂੰ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਵਿਹਲਾ ਬੈਠਾ ਰਹਿੰਦੈਂ।

Marcus: Because I do what I like?

ਮਾਰਕਸ: ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਉਹ ਕਰਦਾਂ ਜੋ ਮੇਰਾ ਜੀ ਕਰਦਾ

Boy: Look man, reading don't feed no one.

ਮੁੰਡਾ: ਦੇਖੋ, ਪੜ੍ਹਨ ਨਾਲ ਰੋਟੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਣੀ।

And it particularly don't feed your spliff habit.

ਤੇ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਤੇਰੀ ਸੂਟੇ ਦੀ ਆਦਤ।

Marcus: It feeds my mind and my soul.

ਮਾਰਕਸ: ਇਹ ਮੇਰੀ ਮਨ ਤੇ ਰੂਹ ਦੀ ਭੁੱਖ ਮਿਟਾਉਂਦੀ ਹੈ।

Boy: Arguing with you is a waste of time, Marcus.

ਮੁੰਡਾ: ਤੇਰਾ ਨਾਲ ਬਹਿਸ ਕਰਨੀ, ਸਮਾਂ ਖ਼ਰਾਬ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਮਾਰਕਸ।

Marcus: You’re a rapper, am I right?

ਮਾਰਕਸ: ਤੂੰ ਰੈਪਰ ਹੈਂ, ਹਨਾ ?

Boy: Yeah.

ਮੁੰਡਾ: ਹਾਂ।

Marcus: A modern day poet.

ਮਾਰਕਸ: ਹੁਣ ਦਾ ਕਵੀ।

Boy: Yeah, you could say that.

ਮੁੰਡਾ: ਹਾਂ, ਕਹਿ ਸਕਦੈਂ

Marcus: So what do you talk about?

ਮਾਰਕਸ: ਤੂੰ ਕਾਹਦੇ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦੈਂ ?

Boy: What's that supposed to mean?

ਮੁੰਡਾ: ਕੀ ਮਤਲਬ ?

Marcus: Simple. What do you rap about?

ਮਾਰਕਸ: ਮਤਲਬ, ਤੂੰ ਕਾਹਦੇ ਬਾਰੇ ਰੈਪ ਕਰਦੈਂ ?

Boy: Reality, man.

ਮੁੰਡਾ: ਅਸਲੀਅਤ ਬਾਰੇ।

Marcus: Whose reality?

ਮਾਰਕਸ: ਕੀਹਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ?

Boy: My fuckin' reality.

ਮੁੰਡਾ: ਮੇਰੀ ਅਸਲੀਅਤ

Marcus: Tell me about your reality.

ਮਾਰਕਸ: ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਅਸਲੀਅਤ ਬਾਰੇ ਦੱਸ।

Boy: Racism, oppression, people like me not getting a break in life.

ਮੁੰਡਾ: ਨਸਲਵਾਦ, ਸ਼ੋਸ਼ਣ, ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਮੌਕਾ ਨਾ ਮਿਲਣਾ।

Marcus: So what solutions do you offer? I mean, the job of a poet is not just --

ਮਾਰਕਸ: ਤੂੰ ਕੀ ਹੱਲ ਦੱਸਦੈਂ? ਮੇਰਾ ਮਤਲਬ, ਕਵੀ ਦਾ ਕੰਮ ਸਿਰਫ--

Boy: Man, fight the power! Simple: blow the motherfuckers out of the sky.

ਮੁੰਡਾ: ਸੱਤਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨਾ! ਬਹੁਤ ਸੌਖਾ: ਇਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਧੱਜੀਆਂ ਉਡਾ ਦਿਓ।

Marcus: With an AK-47?

ਮਾਰਕਸ: ਏਕੇ-47 ਨਾਲ ?

Boy: Man, if I had one, too fuckin' right.

ਮੁੰਡਾ: ਹਾਂ, ਜੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਹੁੰਦੀ।

Marcus: And how many soldiers have you recruited to fight this war with you?

ਮਾਰਕਸ: ਇਸ ਲੜਾਈ 'ਚ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਕਿੰਨੇ ਯੋਧੇ ਜੁੜੇ ਨੇਂ?

Boy: Oh, Marcus, you know what I mean.

ਮੁੰਡਾ: ਮਾਰਕਸ, ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਮੇਰਾ ਕੀ ਮਤਲਬ ਆ।

Marcus: When a man resorts to profanities,

ਮਾਰਕਸ: ਜਦ ਬੰਦਾ ਗਾਲਾਂ ਕੱਢਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੈਂ,

it’s a sure sign of his inability to express himself.

ਤਾਂ ਮਤਲਬ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜ਼ਾਹਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾ ਰਿਹਾ

Boy: See man, you’re just taking the piss out of me now.

ਮੁੰਡਾ: ਤੂੰ ਤਾਂ ਹੁਣ ਬਸ ਮੇਰਾ ਮਜ਼ਾਕ ਉਡਾ ਰਿਹੈਂ।

Marcus: The Panthers.

ਮਾਰਕਸ: ਦ ਪੈਂਥਰਜ਼।

Boy: Panthers?

ਮੁੰਡਾ: ਪੈਂਥਰਜ਼

Ass kickin' guys who were fed up with all that white supremacist, powers-that-be bullshit,

ਉਹ ਘੈਂਟ ਬੰਦੇ ਜੋ ਗੋਰਿਆਂ ਦੇ ਵਿਤਕਰੇ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆ ਗਏ ਸੀ,

and just went in there and kicked everybody's arse.

ਤੇ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਪਤਾ ਪਾਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।

ਬਾਹਲਾ ਸਿਰਾ ਕੰਮ ਸੀ। ਮੈਂ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇਖੀ ਹੋਈ ਆ।

Fuckin’ wicked, man. I saw the movie. Bad! What?

ਕੀ ?

Director 1: I saw his last film.

ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ 1: ਮੈਂ ਉਹਦੀ ਆਖਰੀ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇਖੀ ਸੀ।

Épuise, right?

ਏਪੂਈਜ਼ੇ, ਹਨਾ ?

Woman 1: Yes.

ਔਰਤ 1: ਹਾਂ।

D1: Not to make a bad joke, but it was really épuisé.

ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ 1: ਮੈਂ ਮਜ਼ਾਕ ਨਹੀਂ ਉਡਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ, ਪਰ ਹਾਂ ਉਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਏਪੂਈਜ਼ੇ ਹੀ ਸੀ।

Epuisé -- tired, exhausted, fed up.

ਏਪੂਈਜ਼ੇ -- ਥੱਕੀ ਹੋਈ, ਅਕਾਉਣ ਵਾਲੀ।

ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ 2: ਤੂੰ ਚੁੱਪ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ?

Director 2: Can you not shut up?

ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਸਿੱਧੀ ਗੱਲ ਕਰ, ਕੀ ਖ਼ਰਾਬੀ ਹੈ ਮੇਰੀ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ?

Now, you talk straight to me, what’s wrong with my films?

Let’s go.

ਚੱਲੋ ਚੱਲੀਏ।

W1: They suck.

ਔਰਤ 1: ਫੁੱਦੂ ਨੇਂ।

Woman 2: They suck? What about yours?

ਔਰਤ 2: ਫੁੱਦੂ ਨੇਂ? ਤੇ ਤੇਰੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ?

What, what, what, what about, what?

ਕੀ, ਕੀ, ਕੀ, ਉਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਕੀ?

What do you think about your movie?

ਤੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਬਾਰੇ ਕੀ ਸੋਚਦੈਂ ?

D1: My movies, they are OK, fine.

ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ 1: ਮੇਰੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ, ਠੀਕ ਨੇਂ, ਵਧੀਆ।

They are better than making documentaries no one ever sees.

ਉਹ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਨੇਂ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਦੇਖਦਾ।

What the fuck are you talking about?

ਤੂੰ ਕੀ ਬਕਵਾਸ ਮਾਰ ਰਿਹੈਂ ?

Did you ever move your fuckin' ass from Hollywood

ਤੂੰ ਕਦੇ ਹਾਲੀਵੁੱਡ 'ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਿਆ ਹੈਂ

to go and film something real?

ਅਸਲੀਅਤ ਬਾਰੇ ਫ਼ਿਲਮ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ?

You make people fuckin' sleep.

ਤੇਰੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵੇਖਕੇ ਨੀਂਦ ਆਉਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਆ।

Dream about bullshit.

ਘਟੀਆ ਜਿਹੇ ਸੁਪਨੇ ਆਉਂਦੇ ਆ।

(Applause)

(ਤਾੜੀਆਂ)

Newton Aduaka: Thank you. The first clip, really, is

ਨਿਊਟਨ ਆਦੂਆਕਾ: ਸ਼ੁਕਰੀਆ, ਪਹਿਲਾ ਕਲਿੱਪ ਅਸਲ ਵਿੱਚ

totally trying to capture what cinema is for me,

ਉਹ ਸਭ ਫੜ੍ਹਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਜੋ ਮੇਰੇ ਲਈ ਸਿਨੇਮਾ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ।

ਅਤੇ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਮੈਂ ਕਿੱਥੋਂ ਆ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।

and where I'm coming from in terms of cinema.

The first piece was, really, there's a young woman talking about Nigeria,

ਉਸ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਔਰਤ ਸੀ ਜੋ ਨਾਈਜੀਰੀਆ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ

that she has a feeling she'll be happy there.

ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਇਹ ਲਗਦਾ ਕਿ ਉਹ ਉੱਥੇ ਜਾਕੇ ਖੁਸ਼ ਹੋਵੇਗੀ।

These are the sentiments of someone that's been away from home.

ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਨੋਭਾਵ ਨੇਂ ਜੋ ਘਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੁੰਦੇ ਨੇਂ।

And that was something that I went through, you know, and I'm still going through.

ਤੇ ਮੈਂ ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਿਆ ਅਤੇ ਗੁਜ਼ਰ ਰਿਹਾਂ।

I've not been home for quite a while, for about five years now.

ਘਰ ਗਏ ਮੈਨੂੰ ਮੈਨੂੰ ਲਗਭਗ 5 ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ ਨੇਂ।

I've been away 20 years in total.

ਮੈਂ ਕੁੱਲ 20 ਸਾਲ ਘਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਿਹਾਂ।

And so it’s really --

ਤੇ ਇਹ ਸੱਚ-ਮੁੱਚ --

it's really how suddenly, you know, this was made in 1997,

ਕਿਵੇਂ ਅਚਾਨਕ, ਮਤਲਬ, ਇਹ 1997 ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਸੀ,

which is the time of Abacha -- the military dictatorship,

ਜੋ ਆਬਾਚਾ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ -- ਮਿਲਟਰੀ ਡਿਕਟੇਟਰਸ਼ਿਪ

the worst part of Nigerian history, this post-colonial history.

ਨਾਈਜੀਰੀਆ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਾੜਾ ਵੇਲਾ, ਉੱਤਰ-ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ।

So, for this girl to have these dreams

ਇਸ ਕੁੜੀ ਦੇ ਇਹ ਸੁਪਨੇ ਹੋਣਾ

is simply how we preserve a sense of what home is.

ਘਰ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲੀ ਰੱਖਣਾ ਹੈ।

How -- and it's sort of, perhaps romantic, but I think beautiful,

ਕਿਵੇਂ -- ਸ਼ਾਇਦ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਰੁਮਾਂਸ ਹੋਵੇ, ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਲਗਦੈ ਕਿ ਇਹ ਖੂਬਸੂਰਤ ਇਸ ਲਈ ਹੈ

because you just need something to hold on to,

ਕਿਉਂਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਚਾਹੀਦੈ ਜਿਸਦਾ ਤੁਸੀਂ ਸਹਾਰਾ ਲੈ ਸਕੋਂ,

especially in a society where you feel alienated.

ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਇਸ ਬੇਗਾਨਗੀ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਵਾਲੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ।

Which takes us to the next piece, where the young man

ਹੁਣ ਆਪਾਂ ਅਗਲੇ ਕਲਿੱਪ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ

talks about lack of opportunity: living as a black person in Europe,

ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਾਲੇ ਮਨੁੱਖ ਵਜੋਂ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਮੌਕਿਆਂ ਦੀ ਘਾਟ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ।

the glass ceiling that we all know about, that we all talk about,

ਉਹ ਅਦਿੱਖ ਰੁਕਾਵਟ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ,

and his reality.

ਤੇ ਉਸਦੀ ਅਸਲੀਅਤ

Again, this was my -- this was me talking about --

ਇਹ ਮੇਰਾ ਅੰਦਾਜ਼ ਹੈ -- ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੈਂ

this was, again, the time of multiculturalism in the United Kingdom,

ਯੂਕੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਸਭਿਆਚਾਰਵਾਦ ਦੇ ਵੇਲੇ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਿਹਾਂ।

and there was this buzzword -- and it was trying to say,

ਉਦੋਂ ਇਹ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸ਼ਬਦ ਸੀ -- ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਕਹਿਣ ਚਾਹ ਰਿਹਾਂ ਕਿ,

what exactly does this multiculturalism mean in the real lives of people?

ਬਹੁਸਭਿਆਚਾਰਵਾਦ ਦਾ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਅਸਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ ?

And what would a child --

ਤੇ ਇੱਕ ਮੁੰਡਾ

what does a child like Jamie -- the young boy -- think,

ਜੇਮੀ ਵਰਗਾ ਇੱਕ ਮੁੰਡਾ -- ਨੌਜਵਾਨ ਮੁੰਡਾ -- ਕੀ ਸੋਚ ਰਿਹੈ ?

I mean, with all this anger that's built up inside of him?

ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੰਨਾ ਗੁੱਸਾ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

What happens with that?

ਤੇ ਗੁੱਸਾ ਦਾ ਕੀ ਹੁੰਦੈ ?

What, of course, happens with that is violence,

ਇਸ ਨਾਲ ਯਕੀਨਨ ਹਿੰਸਾ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ

which we see when we talk about the ghettos

ਜੋ ਅਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਆਂ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚਲੀਆਂ ਬਸਤੀਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਆਂ

and we talk about, you know, South Central L.A. and this kind of stuff,

ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਦੱਖਣ ਕੇਂਦਰੀ ਐਲ.ਏ. ਦੀ ਕਰਦੇ ਆਂ ਤੇ ਅਜਿਹਾ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ

and which eventually, when channeled, becomes,

ਤੇ ਜੋ ਆਖ਼ਰਕਾਰ

you know, evolves and manifests itself as riots --

ਦੰਗਿਆਂ ਦਾ ਰੂਪ ਅਖ਼ਤਿਆਰ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ --

like the one in France two years ago, where I live,

ਜਿਵੇਂ ਫ਼ਰਾਂਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ, ਜਿੱਥੇ ਮੈਂ ਰਹਿੰਦਾਂ,

ਜਿਸਨੇ ਸਭ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਰੇ ਸੋਚਦੇ ਸੀ, ਕਿ

which shocked everybody, because everyone thought, "Oh well,

France is a liberal society."

"ਫ਼ਰਾਂਸ ਇੱਕ ਅਜ਼ਾਦ ਖ਼ਿਆਲ ਸਮਾਜ ਹੈ।"

But I lived in England for 18 years.

ਪਰ ਮੈਂ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ 18 ਸਾਲ ਰਿਹਾਂ।

I've lived in France for about four, and I feel actually

ਮੈਂ ਫ਼ਰਾਂਸ ਵਿੱਚ 4 ਸਾਲ ਤੋਂ ਰਹਿ ਰਿਹਾਂ, ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ

thrown back 20 years, living in France.

ਫ਼ਰਾਂਸ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ 20 ਸਾਲ ਪਿੱਛੇ ਚਲਿਆ ਗਿਆ ਹੋਵਾਂ।

And then, the third piece. The third piece for me is the question:

ਤੇ ਤੀਜਾ ਕਲਿੱਪ। ਇਹ ਤੀਜਾ ਕਲਿੱਪ ਮੇਰੇ ਲਈ ਸਵਾਲ ਹੈ:

What is cinema to you? What do you do with cinema?

ਤੇਰੇ ਲਈ ਸਿਨੇਮਾ ਕੀ ਹੈ ? ਤੂੰ ਸਿਨੇਮਾ ਨਾਲ ਕੀ ਕਰਦੈਂ ?

There's a young director, Hollywood director, with his friends --

ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ, ਹਾਲੀਵੁੱਡ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ, ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਦੋਸਤ --

fellow filmmakers -- talking about what cinema means.

ਹੋਰ ਫ਼ਿਲਮਕਾਰ -- ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਨੇਂ।

I suppose that will take me to my last piece --

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੈਂ ਇਸ ਆਖ਼ਰੀ ਕਲਿੱਪ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦਾਂ

what cinema means for me.

ਮੇਰੇ ਲਈ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਕੀ ਅਰਥ ਨੇਂ।

My life started as a -- I started life in 1966,

ਮੇਰਾ ਜੀਵਨ -- ਮੇਰਾ ਜੀਵਨ 1966 'ਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ,

a few months before the Biafran, which lasted for three years

ਬਿਆਫਰਾਨ ਬਣਨ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ, ਜੋ 3 ਸਾਲ ਰਿਹਾ

and it was three years of war.

ਤੇ ਉਹ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਦੀ ਜੰਗ ਸੀ।

So that whole thing,

ਉਹ ਸਾਰਾ ਕੁੱਛ,

that whole childhood echoes and takes me into the next piece.

ਉਹ ਸਾਰਾ ਬਚਪਨ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਬੋਲਦਾ ਰਹਿੰਦੈ ਤੇ ਹੁਣ ਆਪਾਂ ਅਗਲਾ ਕਲਿੱਪ ਦੇਖਦੇ ਆਂ।

(Video) Voice: Onicha, off to school with your brother.

(ਵੀਡੀਓ) ਆਵਾਜ਼: ਓਨੀਚਾ, ਆਪਣੇ ਭਾਈ ਨਾਲ ਸਕੂਲ ਜਾ।

Onicha: Yes, mama.

ਓਨੀਚਾ: ਹਾਂ, ਮੰਮੀ।

Commander: Soldiers, you are going to fight a battle,

ਕਮਾਂਡਰ: ਫ਼ੌਜੀਓ, ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਜੰਗ ਲੜਨ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋ,

so you must get ready and willing to die.

ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋਣਾ ਪਵੇਗਾ।

You must get -- ?

ਤੁਹਾਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ -- ?

Child Soldiers: Ready and willing to die.

ਛੋਟੇ ਫ਼ੌਜੀ: ਮਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ।

C: Success, the change is only coming through the barrel of the gun.

ਕਮਾਂਡਰ: ਤਬਦੀਲੀ ਬੰਦੂਕ ਦੀ ਨਾਲੀ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਆਵੇਗੀ।

CS: The barrel of the gun!

ਛੋਟੇ ਫ਼ੌਜੀ: ਬੰਦੂਕ ਦੀ ਨਾਲੀ ਵਿੱਚੋਂ!

C: This is the gun.

ਕਮਾਂਡਰ: ਇਹ ਬੰਦੂਕ ਹੈ।

CS: This is the gun.

ਛੋਟੇ ਫ਼ੌਜੀ: ਇਹ ਬੰਦੂਕ ਹੈ।

C: This is an AK-47 rifle. This is your life.

ਕਮਾਂਡਰ: ਇਹ ਏਕੇ-47 ਹੈ। ਇਹ ਤੁਹਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੈ।

This is your life. This is ... this is ... this is your life.

ਇਹ ਤੁਹਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੈ। ਇਹ ਤੁਹਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੈ।

Ezra: They give us the special drugs. We call it bubbles.

ਐਜ਼ਰਾ: ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਖ਼ਾਸ ਨਸ਼ਾ ਦਿੰਦੇ ਨੇਂ। ਅਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਬਬਲਜ਼ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ।

Amphetamines.

ਐਮਫੇਟਾਮੀਨ।

Soldiers: Rain come, sun come, soldier man dey go.

ਫ਼ੌਜੀ: ਮੀਂਹ ਆਵੇ, ਸੂਰਜ ਆਵੇ, ਫ਼ੌਜੀ ਚਲਦਾ ਜਾਵੇ।

I say rain come, sun come, soldier man dey go.

ਸਾਰੇ ਬੋਲੋ ਮੀਂਹ ਆਵੇ, ਸੂਰਜ ਆਵੇ, ਫ਼ੌਜੀ ਚਲਦਾ ਜਾਵੇ।

We went from one village to another -- three villages.

ਅਸੀਂ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਤਿੰਨ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਗਏ।

I don’t remember how we got there.

ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਯਾਦ ਅਸੀਂ ਇੱਥੇ ਕਿਵੇਂ ਆਏ।

Witness: We walked and walked for two days.

ਗਵਾਹ: ਅਸੀਂ ਦੋ ਦਿਨ ਬੱਸ ਚਲਦੇ ਹੀ ਰਹੇ।

We didn't eat.

ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਖਾਇਆ।

There was no food, just little rice.

ਖਾਣ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਬੱਸ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਚਾਵਲ।

Without food -- I was sick.

ਖਾਣੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ -- ਮੈਂ ਬਿਮਾਰ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।

The injection made us not to have mind.

ਇੰਜੈਕਸ਼ਨ ਨੇ ਸਾਡੇ ਦਿਮਾਗ ਬੁੱਜ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸੀ।

God will forgive us.

ਰੱਬ ਸਾਨੂੰ ਮੁਆਫ਼ ਕਰੇ।

He knows we did not know. We did not know!

ਉਹ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਸੀ!

Committee Chairman: Do you remember January 6th, 1999?

ਕਮੇਟੀ ਚੇਅਰਮੈਨ: ਕੀ ਤੁਹਾਨੂੰ 6 ਜਨਵਰੀ 1999 ਯਾਦ ਹੈ?

Ezra: I don’t remember.

ਐਜ਼ਰਾ: ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਯਾਦ।

Various Voices: You will die! You will die! (Screaming)

ਕਈ ਆਵਾਜ਼ਾਂ: ਤੁਸੀਂ ਮਰੋਂਗੇ! ਤੁਸੀਂ ਮਰੋਂਗੇ! (ਚੀਕਾਂ)

Onicha: Ezra! (Ezra: Onicha! Onicha!)

ਓਨੀਚਾ: ਐਜ਼ਰਾ! (ਐਜ਼ਰਾ: ਓਨੀਚਾ! ਓਨੀਚਾ!)

Various Voices: ♫ We don't need no more trouble ♫

ਕਈ ਆਵਾਜ਼ਾਂ: ♫ ਸਾਨੂੰ ਹੋਰ ਤਕਲੀਫ਼ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦੀ ♫

♫ No more trouble ♫

♫ ਹੋਰ ਤਕਲੀਫ਼ ਨਹੀਂ ♫

They killed my mother.

ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।

The Mende sons of bastards.

ਮੈਂਡੇ (Mende) ਹਰਮਜ਼ਾਦੇ

(Shouting)

(ਚੀਕਾਂ)

Who is she?

ਇਹ ਕੌਣ ਹੈ ?

Me.

ਮੈਂ।

Why you giving these to me?

ਇਹ ਕਿਉਂ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈਂ ?

So you can stop staring at me.

ਤਾਂ ਕਿ ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਘੂਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰੇਂ।

My story is a little bit complicated.

ਮੇਰੀ ਕਹਾਣੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਉਲਝੀ ਹੋਈ ਹੈ।

I’m interested.

ਮੈਨੂੰ ਦਿਲਚਸਪੀ ਹੈ।

Mariam is pregnant.

ਮਰੀਅਮ ਦਾ ਪੈਰ ਭਾਰੀ ਹੈ।

You know what you are? A crocodile.

ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਤੂੰ ਕੀ ਹੈ ? ਮਗਰਮੱਛ।

Big mouth. Short legs.

ਵੱਡਾ ਮੂੰਹ। ਛੋਟੀਆਂ ਲੱਤਾਂ।

In front of Rufus you are Ezra the coward.

ਤੂੰ ਰੂਫ਼ਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਨੂੰ ਐਜ਼ਰਾ ਡਰਪੋਕ ਹੈਂ।

He’s not taking care of his troops.

ਉਹ ਆਪਣੀ ਸੈਨਾ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ।

Troop, pay your last honor. Salute.

ਸੈਨਾ, ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਆਖ਼ਰੀ ਵਾਰ ਸਲੂਟ ਕਰੋ।

Open your eyes, Ezra.

ਅੱਖਾਂ ਖੋਲ੍ਹ, ਐਜ਼ਰਾ

A blind man can see that the diamonds end up in his pocket.

ਅੰਨ੍ਹਾ ਵੀ ਦੇਖ ਸਕਦਾ ਕਿ ਉਹ ਸਾਰਾ ਫ਼ਾਇਦਾ ਚੁੱਕ ਰਿਹਾ।

♫ We don't need no more trouble ♫

♫ ਸਾਨੂੰ ਹੋਰ ਤਕਲੀਫ਼ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦੀ ♫

Get that idiot out!

ਉਸ ਝੱਲੇ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢੋ!

I take you are preparing a major attack?

ਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ ?

This must be the mine.

ਇਹ ਮੇਰਾ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ।

ਤੇਰੀ ਸਹੇਲੀ ਇੱਥੇ ਹੀ ਹੈ।

Your girl is here.

Well done, well done.

ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ, ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ।

That is what you are here for, no?

ਤੂੰ ਇੱਥੇ ਉਸਦੇ ਲਈ ਹੀ ਆਇਆ ਹੈਂ, ਹਨਾ ?

You are planning to go back to fight are you?

ਤੂੰ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਜਾਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਿਹੈਂ ?

♫ We don't need no more trouble ♫

♫ ਸਾਨੂੰ ਹੋਰ ਤਕਲੀਫ਼ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦੀ ♫

♫ No more trouble ♫

♫ ਹੋਰ ਤਕਲੀਫ਼ ਨਹੀਂ ♫

♫ We don't need no more trouble ♫

♫ ਸਾਨੂੰ ਹੋਰ ਤਕਲੀਫ਼ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦੀ ♫

♫ No more trouble. ♫

♫ ਹੋਰ ਤਕਲੀਫ਼ ਨਹੀਂ ♫

Wake up! Everybody wake up. Road block!

ਉੱਠੋ! ਸਾਰੇ ਉੱਠੋ। ਸਭ ਰੋਕ ਦੇਵੋ!

♫ We don't need no more ... ♫

♫ ਹੋਰ ਤਕਲੀਫ਼ ਨਹੀਂ ♫

Committee Chairman: We hope that, with your help and the help of others, that this commission

ਕਮੇਟੀ ਚੇਅਰਮੈਨ: ਸਾਨੂੰ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਇਹ ਕਮੀਸ਼ਨ

will go a long way towards understanding the causes of the rebel war.

ਵਿਦਰੋਹ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਹੱਦ ਸਫ਼ਲ ਹੋਵੇਗਾ।

More than that, begin a healing process and finally to --

ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਡਾ ਕੰਮ ਇਸਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨਾ ਹੈ

as an act of closure to a terrible period in this country’s history.

ਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ -- ਦੇਸ਼ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਦੌਰ ਨੂੰ ਸਮੇਂਟਣ ਦਾ ਹੈ।

The beginning of hope.

ਉਮੀਦ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ।

Mr. Ezra Gelehun, please stand.

ਐਜ਼ਰਾ ਗੇਲੋਨ, ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਜਾਓ।

State your name and age for the commission.

ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਅਤੇ ਉਮਰ ਦੱਸੋ।

Ezra: My name is Ezra Gelehun.

ਐਜ਼ਰਾ: ਮੇਰਾ ਨਾਮ ਐਜ਼ਰਾ ਗੇਲੋਨ ਹੈ।

I am 15 or 16. I don’t remember.

ਮੇਰੀ ਉਮਰ 15 ਜਾਂ 16 ਸਾਲ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਨਹੀਂ।

Ask my sister, she is the witch, she knows everything.

ਮੇਰੀ ਭੈਣ ਨੂੰ ਪੁੱਛੋ, ਉਹ ਜਾਦੂਗਰਨੀ ਹੈ, ਉਹ ਸਭ ਜਾਣਦੀ ਹੈ।

(Sister: 16.)

(ਭੈਣ:16।)

ਕ. ਚੇ: ਗੇਲੋਨ ਸਾਹਿਬ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸ ਦੇਵਾਂ

CC: Mr. Gelehun, I’d like to remind you you’re not on trial here

ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਜੁਰਮ ਕੀਤੇ ਨੇਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ

for any crimes you committed.

ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਉੱਤੇ ਮੁਕੱਦਮਾ ਨਹੀਂ ਚੱਲ ਰਿਹਾ।

E: We were fighting for our freedom.

ਐਜ਼ਰਾ: ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਲੜ ਰਹੇ ਸੀ।

If killing in a war is a crime,

ਜੇ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਕਤਲ ਕਰਨਾ ਜੁਰਮ ਹੈ ਤਾਂ,

then you have to charge every soldier in the world.

ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਹਰ ਫ਼ੌਜੀ ਦੋਸ਼ੀ ਹੈ।

War is a crime, yes, but I did not start it.

ਹਾਂ, ਜੰਗ ਇੱਕ ਜੁਰਮ, ਪਰ ਇਹ ਮੈਂ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ।

You too are a retired General, not so?

ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਇੱਕ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਜਰਨੈਲ ਹੋ, ਹਨਾ ?

CC: Yes, correct.

ਕਮੇਟੀ ਚੇਅਰਮੈਨ: ਹਾਂ।

E: So you too must stand trial then.

ਐਜ਼ਰਾ: ਤੁਹਾਡੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਵੀ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚੱਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

Our government was corrupt.

ਸਾਡੀ ਸਕਰਾਰ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਸੀ।

Lack of education was their way to control power.

ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਸੀ ਸਾਨੂੰ ਚੰਗੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨਾ ਦੇਣਾ

If I may ask, do you pay for school in your country?

ਜੇ ਮੈਂ ਪੁੱਛਾਂ, ਕੀ ਤੁਹਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ ਲਈ ਪੈਸੇ ਦੇਣੇ ਪੈਂਦੇ ਨੇਂ?

CC: No, we don’t.

ਕਮੇਟੀ ਚੇਅਰਮੈਨ: ਨਹੀਂ।

E: You are richer than us.

ਐਜ਼ਰਾ: ਤੁਸੀਂ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਅਮੀਰ ਹੋ।

But we pay for school.

ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਸਕੂਲ ਲਈ ਪੈਸੇ ਦੇਣੇ ਪੈਂਦੇ ਨੇਂ।

Your country talks about democracy,

ਤੁਹਾਡਾ ਦੇਸ਼ ਜਮਹੂਰੀਅਤ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ,

but you support corrupt governments like my own.

ਪਰ ਤੁਹਾਡੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਹੀ ਸਾਡੇ ਵਰਗੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨੇਂ।

Why? Because you want our diamond.

ਕਿਉਂ? ਕਿਉਂਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾਡੇ ਹੀਰੇ ਚਾਹੀਦੇ ਨੇਂ।

Ask if anyone in this room have ever seen real diamond before?

ਇਸ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਪੁੱਛੋ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਕਦੇ ਅਸੀਂ ਵਿੱਚ ਹੀਰਾ ਦੇਖਿਆ ਹੈ ?

No.

ਨਹੀਂ।

CC: Mr. Gelehun, I'd like to remind you, you're not on trial here today.

ਕਮੇਟੀ ਚੇਅਰਮੈਨ: ਗੇਲੋਨ ਸਾਹਿਬ, ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹਵਾਂਗਾ ਕਿ

ਤੁਹਾਡਾ ਉੱਤੇ ਅੱਜ ਮੱਕਦਮਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ।

ਤੁਹਾਡੇ ਉੱਤੇ ਮੱਕਦਮਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ

You are not on trial.

E: Then let me go.

ਐਜ਼ਰਾ: ਫਿਰ ਮੈਨੂੰ ਜਾਣ ਦਿਓ।

CC: I can't do that, son.

ਕਮੇਟੀ ਚੇਅਰਮੈਨ: ਮੈਂ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ, ਪੁੱਤ।

E: So you are a liar.

ਐਜ਼ਰਾ: ਫਿਰ ਤੁਸੀਂ ਝੂਠੇ ਹੋ।

(Applause)

(ਤਾੜੀਆਂ)

NA: Thank you. Just very quickly to say that my point really here,

ਨਿ. ਆਦੂਆਕਾ: ਸ਼ੁਕਰੀਆ, ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ

is that while we’re making all these huge advancements,

ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀਆਂ ਤਰੱਕੀਆਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ,

what we're doing, which for me, you know, I think we should --

ਅਸੀਂ ਕੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਮੇਰੇ ਮੁਤਾਬਕ ਸਾਨੂੰ --

Africa should move forward, but we should remember,

ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੁਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਭੁੱਲਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ,

so we do not go back here again.

ਤਾਂਕਿ ਆਪਾਂ ਇਹ ਗਲਤੀ ਦੁਬਾਰਾ ਨਾ ਕਰੀਏ।

Thank you.

ਸ਼ੁਕਰੀਆ।

Emeka Okafor: Thank you, Newton.

ਐਮੇਕਾ ਓਕਾਫੋਰ: ਸ਼ੁਕਰੀਆ, ਨਿਊਟਨ

(Applause)

(ਤਾੜੀਆਂ)

One of the themes that comes through very strongly

ਇੱਕ ਥੀਮ ਜੋ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉੱਭਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ

in the piece we just watched is this sense of the psychological trauma of the young

ਉਹ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਉੱਤੇ ਗੁਜ਼ਰਿਆ ਮਾਨਸਿਕ ਤਰੱਦਦ

that have to play this role of being child soldiers.

ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਫ਼ੌਜੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ।

And considering where you are coming from,

ਇਹ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆ ਰਹੇ ਹੋ,

and when we consider the extent to which it’s not taken as seriously

ਤੇ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਸਨੂੰ ਉਤਨਾ ਗੰਭੀਰ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ

as it should be, what would you have to say about that?

ਜਿੰਨਾਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਨੇਂ ?

NA: In the process of my research, I actually spent

ਨਿਊਟਨ: ਮੇਰੀ ਖੋਜ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਮੈਂ ਅਸਲ ਵਿੱਚ

a bit of time in Sierra Leone researching this.

ਇਸਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨ ਲਈ ਸੀਏਰਾ ਲਿਓਨ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਇਆ

And I remember I met a lot of child soldiers --

ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਮੈਂ ਕਈ ਛੋਟੇ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ --

ex-combatants, as they like to be called.

ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਾਬਕਾ ਘੁਲਾਟੀਏ ਕਹਿਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਸੀ।

I met psychosocial workers who worked with them.

ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਮਨੋਸਮਾਜਿਕ ਕਾਮਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਜੋ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰ ਰਹੇ ਸੀ।

I met psychiatrists who spent time with them,

ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਜੋ ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਂਦੇ ਸਨ,

aid workers, NGOs, the whole lot.

ਸਮਾਜ ਸੇਵਕਾਂ, ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਸਭ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ।

But I remember on the flight back on my last trip,

ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੀ ਵਾਪਸੀ ਦੀ ਫ਼ਲਾਈਟ ਦੌਰਾਨ,

I remember breaking down in tears and thinking to myself,

ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਰੋਇਆ ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ

if any kid in the West, in the western world,

ਜੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ, ਪੱਛਮੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ

went through a day of what any of those kids have gone through,

ਇੱਕ ਦਿਨ ਲਈ ਵੀ ਇਸ ਸਭ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਣਾ ਪਵੇ ਜੋ ਇਹਨਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਹੈ,

they will be in therapy for the rest of their natural lives.

ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਾਅਦ ਦੀ ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਮਾਨਸਿਕ ਇਲਾਜ ਕਰਵਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ।

So for me, the thought that we have all these children --

ਮੇਰੇ ਲਈ, ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਿ ਇਹ ਸਾਰੇ ਬੱਚੇ --

it’s a generation, we have a whole generation of children --

ਇਹ ਸਾਰੀ ਪੀੜ੍ਹੀ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਇਹ ਸਾਰੀ ਪੀੜ੍ਹੀ --

who have been put through so much psychological trauma or damage,

ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਮਾਨਸਿਕ ਤਰੱਦਦ ਹੋਇਆ ਹੈ,

and Africa has to live with that.

ਤੇ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਨੂੰ ਇਸ ਨਾਲ ਜਿਉਣਾ ਪੈਣਾ ਹੈ।

But I’m just saying to factor that in,

ਪਰ ਮੈਂ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ,

factor that in with all this great advancement,

ਕਿ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਇਹ ਸਾਰੀ ਤਰੱਕੀ, ਵੱਡੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ

all this pronouncement of great achievement.

ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇਹਨਾਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਰੱਖ ਕੇ ਵੀ ਸੋਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

That’s really my thinking.

ਇਹੀ ਮੇਰੀ ਸੋਚਣੀ ਹੈ।

EO: Well, we thank you again for coming to the TED stage.

ਐਮੇਕਾ ਓਕਾਫੋਰ: ਟੈਡ ਮੰਚ ਉੱਤੇ ਆਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਕਰੀਆ।

That was a very moving piece.

ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਰਚਨਾ ਸੀ।

NA: Thank you.

ਨਿਊਟਨ ਆਦੂਆਕਾ: ਸ਼ੁਕਰੀਆ।

EO: Thank you.

ਐਮੇਕਾ ਓਕਾਫੋਰ: ਸ਼ੁਕਰੀਆ।

(Applause)

(ਤਾੜੀਆਂ)