A Mysterious Design That Appears Across Millennia | Terry Moore | TED

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

This is Roger Penrose.

ဒါက Roger Penrose ပါ။

Certainly one of the great scientists of our time,

၂၀၂၀ ခုနှစ် ရူပဗေဒ နိုဘယ်လ်ဆုကို ဆွတ်ခူးသူက

winner of the 2020 Nobel Prize in Physics

အိုင်းစတိုင်းရဲ့ အထွေထွေ နှိုင်းရသီအိုရီနဲ့

for his work reconciling black holes

တွင်းနက်တွေကို ချိန်ညှိပေးတာအတွက်

with Einstein's general theory of relativity.

ကျွန်တော်တို့ ခေတ်ရဲ့ သိပ္ပံပညာရှင်ကြီးတစ်ဦးဆိုတာ အမှန်ပါ။

But back in the 1970s,

ဒါပေမဲ့ ၁၉၇၀ နှစ်လွန်တွေတုန်းက

Roger Penrose made a contribution to the world of mathematics

Roger Penrose ဟာ သင်္ချာလောကကို အထောက်အကူပြုခဲ့ပြီး

and that part of mathematics known as tiling.

tiling လို့ သိကြတဲ့ သင်္ချာအစိတ်အပိုင်းပါ။

You know, tiling, the process of putting tiles together

သိကြတဲ့အတိုင်း tiling လုပ်ငန်းစဉ်က ပုံစံတစ်ခုဖြစ်အောင်

so that they form a particular pattern.

အကွက်လေးတွေကို အတူ စုစည်းထားတာပါ။

The thing that was remarkable

Roger Penrose တီထွင်ခဲ့တဲ့

about the pattern that Roger Penrose developed

ပုံစံနဲ့ပတ်သက်ပြီး မှတ်သားဖွယ်ရာက

is that by using only two shapes,

ပုံသဏ္ဌာန်နှစ်မျိုးကိုသာ အသုံးပြုရင်း

he constructed a pattern that could be expanded infinitely in any direction

ထပ်တလဲလဲမဖြစ်ဘဲ ဦးတည်ရာတိုင်းကို အကန့်အသတ်မရှိ ချဲ့ထွင်နိုင်တဲ့

without ever repeating.

ပုံစံတစ်ခုကို တည်ဆောက်ခဲ့တာပါ။

Much like the number pi has a decimal that isn’t random,

နံပါတ် ပိုင်လို ကျပန်း မဟုတ်တဲ့ ဒဿမကိန်း တစ်ခုရှိပေမဲ့၊

but it will go on forever without repeating.

ဒါက ထပ်တလဲလဲမဖြစ်ဘဲ အဆုံးမရှိ ဆက်ဖြစ်သွားမယ်။

In mathematics, this is a property known as aperiodicity

သင်္ချာမှာ ဒါက ပုံစံမကျဖြစ်မှုအဖြစ် လူသိများတဲ့ ဂုဏ်သတ္တိတစ်ခုဖြစ်ပြီး

and the notion of an aperiodic tile set using only two tiles was such a sensation,

အကွက်နှစ်ခုသာသုံးတဲ့ ပုံစံမကျ အကွက်တစ်စုက ဒီလိုခံစားမှုတစ်ခုဖြစ်တယ်ဆိုတဲ့ အယူအဆကို

it was given the name Penrose tiling.

Penrose tiling လို့ အမည် ပေးထားတာပါ။

Here's Roger Penrose,

ဒီမှာ Roger Penrose ပါ၊

now Sir Roger Penrose,

အခု Sir Roger Penrose က

standing on a field of Penrose tiles.

Penrose အကွက်တွေပေါ်မှာ ရပ်နေပါတယ်။

Then in 2007, this man, Peter Lu,

အဲဒီနောက် ၂၀၀၇ ခုနှစ်မှာ

who was then a graduate student in physics at Princeton,

ဥဇဘက်ကစ္စတန်မှာရှိတဲ့ သူ့ဝမ်းကွဲနဲ့အတူ အားလပ်ရက် ခရီးထွက်နေတုန်း

while on vacation with his cousin in Uzbekistan,

ပရင်စတန်က ရူပဗေဒ ဘွဲ့ရ ကျောင်းသားဖြစ်တဲ့ Peter Lu က

discovered this pattern on a 14th century madrassa.

၁၄ ရာစု မက်ဒရာဆာပေါ်မှာ ဒီပုံစံကို ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့တယ်။

And after some analysis,

ဆန်းစစ်မှုတချို့လုပ်ပြီးတဲ့နောက်မှာ

concluded that this was, in fact, Penrose tiling

Penrose က ဒါက Penrose မတိုင်ခင် နှစ်ပေါင်း ၅၀၀ တုန်းကလို့

500 years before Penrose.

ကောက်ချက်ချခဲ့တယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

That information took the scientific world by storm

ဒီသတင်း အချက်အလက်က သိပ္ပံ လောကကို အညှာကနေ ကိုင်လှုပ်ခဲ့ပြီး

and prompted headlines everywhere,

၂၀၀၇ ခုနှစ် ရဲ့ ၅၉ ကြိမ် မြောက် အရေးပါဆုံး

including “Discover” magazine,

သိပ္ပံဆိုင်ရာ ရှာဖွေတွေ့ရှိမှုကို ကြေညာခဲ့တဲ့၊

which proclaimed this the 59th most important scientific discovery

" Discover ” မဂ္ဂဇင်း အပါအဝင် နေရာတိုင်းမှာ သတင်း ခေါင်းစီးတွေကို

of the year 2007.

လှုံ့ဆော်ပေးခဲ့တယ်။

So now we've heard about this amazing pattern

ဒီတော့ သင်္ချာ၊ ရူပဗေဒ၊ အခု အနုပညာနဲ့

from the point of view of mathematics

ရှေးဟောင်းသုတေသနရဲ့ ရှုထောင့်ကနေ

and from physics and now art and archeology.

ဒီအံ့ဖွယ် ပုံစံကို ကြားဖူးကြပါတယ်။

So that leads us to the question

ဒါကြောင့် အရေးပါဆုံး အဆောက်အအုံမှာ

what was there about this pattern

ထားရလောက်အောင် အရေးပါတယ်လို့ ထင်တဲ့

that this ancient culture found so important

ဒီပုံစံနဲ့ပတ်သက်ပြီး ဒီရှေးဟောင်း ယဉ်ကျေးမှုမှာ

that they put it on their most important building?

ဘာတွေရှိလဲဆိုတဲ့မေးခွန်းကို ဖြစ်ပေါ်စေတယ်။

So for that,

ဒါကြောင့်

we look to the world of anthropology and ask the question,

ကျွန်တော်တို့ဟာ မနုဿဗေဒ လောကကို မျှော်ကြည့်ပြီး မေးခွန်း မေးတာက

What was the worldview of the culture that made this?

ဒါကို ဖန်တီးခဲ့တဲ့ ယဉ်ကျေးမှုရဲ့ လောကအမြင်က ဘာလဲဆိုတာပါ။

And this is what we learn.

ဒါက ကျွန်တော်တို့ သင်ယူတာပါ။

This pattern is life.

ဒီပုံစံကတော့ ဘဝပါပဲ။

And as you can see, life's complicated.

မြင်ရတဲ့အတိုင်း ဘဝက ခက်ခဲရှုပ်ထွေးပါတယ်။

It's complicated.

ဒါက ခက်ခဲရှုပ်ထွေးပါတယ်။

But not only is life complicated,

ဒါပေမဲ့ ဘဝက ရှုပ်ထွေးရုံမက

life is also aperiodic in the sense that every event, every happening,

ဖြစ်ရပ်တိုင်း၊ ဖြစ်ပျက်သမျှတိုင်း၊ ချလိုက်မယ့် ဆုံးဖြတ်ချက်တိုင်းဟာ

every decision will make the future unfold differently,

အနာဂတ်ကို ခြားနားစွာ ဖော်ထုတ်ပေးမယ်ဆိုတဲ့

often in ways that are impossible to predict.

သဘောမျိုးနဲ့ ဘဝဟာ ပုံစံမကျလည်းဖြစ်နေတာပါ။

Yet, in spite of the complexity

ဒါပေမဲ့ ရှုပ်ထွေးရုံသာမက အနာဂတ်ကို

and in spite of a future that's impossible to predict,

ကြိုတင်ခန့်မှန်းဖို့ မဖြစ်နိုင်ပေမဲ့၊

there remains an underlying unity that holds everything together

အရာရာတိုင်းကို အတူ တွဲဆက်ပြီး အရာရာတိုင်းကို ဖြစ်ပေါ်စေတဲ့

and gives rise to everything.

အခြေခံ ဖွဲ့စည်းမှုတစ် ကျန်ရှိနေဆဲပါ။

Let's see how that works in a design

ဥဇဘက်ကစ္စတန်မှာတွေ့ရတဲ့ Peter Lu လို

much like the one Peter Lu found in Uzbekistan.

ဒီဇိုင်းတစ်ခုမှာ လုပ်ဆောင်ပုံကို ကြည့်ရအောင်။

This is that design.

ဒါက ဒီဇိုင်းပါ။

Now, it turns out this is actually based on this set of Penrose tiles,

ကဲ ဒါက တကယ်တော့ ဒီပုံသဏ္ဌာန်တွေကို ယုတ်လျော့စေနိုင်တဲ့

which are reducible to these shapes.

Penrose အကွက်လေးတွေ အပေါ် အခြေခံထားတာပါ။

And in order to draw these shapes,

ဒီပုံသဏ္ဌာန်တွေကို ရေးဆွဲဖို့

the medieval craftsmen who did this

အလယ်ခေတ် လက်မှုပညာရှင်တွေဟာ

would have done them by using these construction lines.

ဒီအဆောက်အအုံ အစီအစဉ်တွေကို သုံးရင်း ဒါတွေကို ပြုလုပ်ခဲ့ကြမှာပါ။

And I add here

ဒီမှာ ကျွန်တော် ထည့်လိုက်တာက

that the construction lines don't appear in the final work.

ဒီအဆောက်အအုံ အစီအစဉ်တွေက နောက်ဆုံး လက်ရာမှာ ပေါ်မလာဘူးဆိုတာပါ။

But if we add them back, we have this.

ဒါပေမဲ့ ပြန်ထည့်ရင် ဒါကို ရပါတယ်။

And now if we weave them together, we will have this.

အခု ဒါတွေကို အတူ ယှက်ဖွဲ့လိုက်ရင်၊ ဒါကို ကျွန်တော်တို့ ရမှာပါ။

And now if we hide the tiles

အခုတော့ အကွက်လေးတွေကို ဝှက်ထားပြီး

and just look at the construction lines,

အဆောက်အအုံ အစီအဉ်တွေကို ကြည့်လိုက်ရင်

we see this.

ဒါကို မြင်ရပါတယ်။

Clearly there's an underlying structure and unity

ရှုပ်ထွေးပြီး ပုံစံမကျဖြစ်နေပုံရတဲ့ အရာတွေအတွက်

to things that seem to be complex and aperiodic.

အခြေခံ တည်ဆောက်ပုံနဲ့ ဖွဲ့စည်းမှုရှိတယ်ဆိုတာ ရှင်းပါတယ်။

This notion of a hidden underlying unity was common throughout the ancient world,

ခေတ်ဟောင်းကမ္ဘာတစ်လျှောက် ဖုံးကွယ်နေတဲ့ အခြေခံ ဖွဲ့စည်းမှုနဲ့ပတ်သက်တဲ့

and one sees it in Egypt,

ဒီအယူအဆက အတွေ့များပြီး အီဂျစ်၊

in Greece,

ဂရိ၊

in Australia,

ဩစတြေးလျ၊

in Mesoamerica,

မေဆိုမေးနီးယား၊

in North America,

မြောက်အမေရိက၊ ဥရောပနဲ့

in Europe

အရှေ့အလယ်ပိုင်းဒေသတွေမှာ

and in the Middle East.

တွေ့ရပါတယ်။

Now in the modern West, we might call this underlying unity “God,”

အခု ခေတ်သစ် အနောက်တိုင်းမှာ ဒီအခြေခံဖွဲ့ စည်းမှုကို “ဘုရားသခင်“လို့ခေါ်နိုင်ပေမဲ့

but throughout the ages,

ခေတ်ကာလတွေ တစ်လျှောက်လုံးမှာ

other terms have been used to describe the same thing.

တူညီတဲ့အရာကို ဖော်ပြဖို့ တခြားစကားရပ်တွေကို သုံးခဲ့ကြတယ်။

This is what Plato called “first cause.”

ဒါက ပလေတိုက “ပထမ အကြောင်းရင်း” လို့ခေါ်တဲ့ အရာပါ။

In the medieval period,

အလယ်ခေတ်မှာ

philosopher Spinoza called this the “singular substance.”

အတွေးအခေါ်ပညာရှင် Spinoza က ဒါကို “တစ်မူထူးတဲ့ ဒြပ်ဝတ္ထု” လို့ ခေါ်ခဲ့တယ်။

In the 20th century,

၂၀ ရာစုတုန်းက

a number of terms were coined to describe this,

ဒါကို သရုပ်ဖော်ဖို့ စကားရပ် အတော်များများကို တီထွင်ခဲ့တယ်။

one of my favorites being from philosopher Alfred North Whitehead,

ကျွန်တော့ အကြိုက်တွေထဲက တစ်ခုကတော့ ဒဿနိကဗေဒပညာရှင်

who called this the “undifferentiated aesthetic continuum.”

Alfred North Whitehead ဆီက “မကွဲပြားတဲ့ သုခုမ သန္တာန်” လို့ခေါ်တာပါ။

Doesn't that have a 20th century sound to it?

ဒါအတွက် ၂၀ ရာစုရဲ့ အသံတစ်သံ မရှိဘူးလား။

But for me, a lover of science that I am,

ဒါပေမဲ့ သိပ္ပံပညာကို နှစ်သက်သူ ကျွန်တော့အတွက်တော့

I will take the term coined by the great 20th century physicist David Bohm,

ရူပဗေဒပညာရှင် David Bohm ထွင်ထားတဲ့၊ သူအခေါ် “ငြိစွန်းနေတဲ့ အစီအစဉ်”

who called this the “implicate order.”

ဆိုတဲ့အသုံးအနှုန်းကို ယူပါ့မယ်။

So what's the takeaway here?

ဒီတော့ ဒီမှာ မှတ်သားစရာက ဘာလဲ။

Very simply, this.

တကယ့် ရိုးရိုးလေးပါ။

When we see these wonderful designs

ကျွန်တော်တို့ဟာ မိုင်ထောင်ချီ ဒါမှမဟုတ်

created by cultures that are separated from our own

နှစ်ပေါင်းထောင်ချီတဲ့၊ ကိုယ့်ကိုယ်ပိုင်နဲ့ သီးခြားဖြစ်နေတဲ့

by thousands of miles or thousands of years,

ယဉ်ကျေးမှုတွေကနေ ဖန်တီးထားတဲ့ ဒီအံ့ဖွယ် ဒီဇိုင်းတွေကို မြင်ရတဲ့အခါ

we can know these aren't decorations.

ဒါတွေက အဆင်တန်ဆာတွေ မဟုတ်ဘူးဆိုတာ သိနိုင်ပါတယ်။

These are statements about the fundamental values that culture had,

ဒါတွေက ယဉ်ကျေးမှုမှာ ရှိခဲ့ဖူးတဲ့ အခြေခံ စံနှုန်းတွေ၊

what they found important, how they saw themselves,

အရေးပါတယ်လို့ ထင်တာတွေ၊ ကမ္ဘာကြီးနဲ့ သူတို့ကို သူတို့ကိုယ်တိုင်

the world and themselves in the world.

မြင်ပုံတွေနဲ့ပတ်သက်တဲ့ ထုတ်ပြန်ချက်တွေပါ။

It has been said that architecture is a book written in stone.

ဗိသုကာပညာက ကျောက်မှာ ရေးထွင်းထားတဲ့ စာအုပ်တစ်အုပ်လို့ ဆိုကြတယ်။

So when we see these amazing designs, we can know they're not decorations.

ဒီတော့ ဒီအံ့ဖွယ်ဒီဇိုင်းတွေကို မြင်တဲ့အခါ ဒါတွေက အဆင်တန်ဆာတွေ မဟုတ်တာ သိနိုင်ပါတယ်။

They're a statement.

ထုတ်ပြန်ချက်တစ်ခုပါ။

They're a message.

သတင်းစကားတစ်ခုပါ။

Look, listen.

ကြည့်ပါ၊ နားထောင်ပါ။

You can hear their voices.

သူတို့ရဲ့အသံတွေကို ကြားနိုင်ပါတယ်။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)