A Mysterious Design That Appears Across Millennia | Terry Moore | TED

Translator: Gia Bảo Nguyễn

This is Roger Penrose.

Đây là Roger Penrose.

Certainly one of the great scientists of our time,

chắc chắn đây chính là nhà khoa học vĩ đại nhất của thời đại này,

winner of the 2020 Nobel Prize in Physics

là người thắng giải Nobel Vật Lí năm 2020

for his work reconciling black holes

nhờ công trình giải mã hố đen của ông

with Einstein's general theory of relativity.

với thuyết tương đối tổng quát của Einstein.

But back in the 1970s,

Nhưng quay về những năm 1970,

Roger Penrose made a contribution to the world of mathematics

Roger Penrose chủ yếu đóng góp cho thế giới ở lĩnh vực toán học

and that part of mathematics known as tiling.

và đó là phần mà toán học hay gọi là “ốp lát”

You know, tiling, the process of putting tiles together

Bạn biết đó, ốp lát, là quá trình đặt những miếng gạch lại với nhau

so that they form a particular pattern.

để tạo nên một họa tiết cụ thể.

The thing that was remarkable

Thứ đáng chú ý về những họa tiết mà Roger Penrose phát triển

about the pattern that Roger Penrose developed

is that by using only two shapes,

đó là bằng việc chỉ dùng có 2 hình,

he constructed a pattern that could be expanded infinitely in any direction

ông đã thiết kế nên một họa tiết có thể mở rộng vô hạn từ mọi hướng

without ever repeating.

mà không hề lặp lại.

Much like the number pi has a decimal that isn’t random,

Rất giống số pi có một số thập phân không hề ngẫu nhiên,

but it will go on forever without repeating.

nhưng nó sẽ tiếp diễn mãi mãi mà không lặp lại.

In mathematics, this is a property known as aperiodicity

Trong toán học, đây là một tính chất gọi là phi tuần hoàn

and the notion of an aperiodic tile set using only two tiles was such a sensation,

và khái niệm về một tập hợp gạch không chu kỳ chỉ dùng 2 loại gạch thật đặc biệt

it was given the name Penrose tiling.

nó được đặt tên là ốp lát Penrose.

Here's Roger Penrose,

Đây là Roger Penrose

now Sir Roger Penrose,

giờ là ngài Roger Penrose,

standing on a field of Penrose tiles.

đang đứng trên nền gạch dùng ốp lát Penrose.

Then in 2007, this man, Peter Lu,

Rồi năm 2007, người đàn ông này, Peter Lu,

who was then a graduate student in physics at Princeton,

người vào lúc đó là sinh viên mới tốt nghiệp nghành vật lý ở Princeton,

while on vacation with his cousin in Uzbekistan,

khi đang trong kì nghỉ với chú của anh ta ở Uzbekistan,

discovered this pattern on a 14th century madrassa.

khám phá ra họa tiết này trên một trường tôn giáo từ thế kỉ 14.

And after some analysis,

Và sau nhiều phân tích,

concluded that this was, in fact, Penrose tiling

anh đi đến kết luận đây chính là, trên thực tế, ốp lát Penrose

500 years before Penrose.

500 năm trước cả khi Penrose ra đời.

(Laughter)

(Cười)

That information took the scientific world by storm

Thông tin đó đã khiến giới khoa học sửng sốt

and prompted headlines everywhere,

và trở thành chủ đề được bàn tán ở khắp nơi,

including “Discover” magazine,

bao gồm cả tờ tạp chí “Discover”,

which proclaimed this the 59th most important scientific discovery

tờ báo cho rằng đây là phát hiện quan trọng thứ 59 của giới khoa học

of the year 2007.

của năm 2007.

So now we've heard about this amazing pattern

Giờ hẳn ta đã nghe về những họa tiết kì diệu này

from the point of view of mathematics

dưới góc nhìn toán học

and from physics and now art and archeology.

và vật lý học và giờ sẽ là khảo cổ học.

So that leads us to the question

Điều này dẫn ta đến một câu hỏi

what was there about this pattern

thứ họa tiết này có những gì

that this ancient culture found so important

mà khiến các nền văn hóa cổ xưa thấy quan trọng đến nỗi

that they put it on their most important building?

đặt chúng lên cả những kiến trúc trọng yếu nhất của họ?

So for that,

Để giải đáp,

we look to the world of anthropology and ask the question,

ta sẽ nhìn ở góc độ nhân chủng học và đặt ra câu hỏi,

What was the worldview of the culture that made this?

Thế giới quan của nền văn hóa đã tạo ra thứ này là gì?

And this is what we learn.

Và đây là thứ mà chúng tôi tìm ra.

This pattern is life.

Họa tiết này chính là sự sống.

And as you can see, life's complicated.

Và như bạn thấy, sự sống thì phức tạp.

It's complicated.

Nó phức tạp lắm.

But not only is life complicated,

Nhưng sự sống không chỉ phức tạp,

life is also aperiodic in the sense that every event, every happening,

mà nó còn có tính định kì khi mà mọi sự kiện, mọi sự việc,

every decision will make the future unfold differently,

mọi quyết định đều sẽ mở ra cho ta một tương lai khác,

often in ways that are impossible to predict.

thường là theo hướng không thể dự đoán trước.

Yet, in spite of the complexity

Tuy nhiên, bất chấp sự phức tạp

and in spite of a future that's impossible to predict,

và bất chấp cả một tương lai không thể đoán định,

there remains an underlying unity that holds everything together

vẫn còn một sự thống nhất cơ bản giữ mọi thứ lại với nhau

and gives rise to everything.

và nâng tầm mọi thứ.

Let's see how that works in a design

Hãy xem cơ chế của nó trong một thiết kế

much like the one Peter Lu found in Uzbekistan.

khá tương đồng với cái mà Peter Lu phát hiện ở Uzbekistan.

This is that design.

Đây chính là thiết kế ấy.

Now, it turns out this is actually based on this set of Penrose tiles,

Giờ, nó hóa ra lại dựa trên bộ gạch Penrose này,

which are reducible to these shapes.

chúng có thể rút gọn thành những hình như trên.

And in order to draw these shapes,

Và để vẽ những hình ấy,

the medieval craftsmen who did this

những thợ thủ công thời trung cổ

would have done them by using these construction lines.

có lẽ đã làm ra chúng bằng cách dùng những đường kiến trúc này.

And I add here

Và tôi thêm vào đây

that the construction lines don't appear in the final work.

là các đường kết cấu không xuất hiện ở thành phẩm.

But if we add them back, we have this.

Nhưng nếu ta lại thêm chúng vào, ta sẽ có cái này.

And now if we weave them together, we will have this.

Và giờ nếu ta đan chúng lại, ta sẽ có thứ này.

And now if we hide the tiles

Và giờ nếu ta ẩn đi những viên gạch

and just look at the construction lines,

và chỉ nhìn vào những đường kết cấu,

we see this.

ta sẽ thấy cái này.

Clearly there's an underlying structure and unity

Rõ ràng là có một kết cấu nền và khối thống nhất

to things that seem to be complex and aperiodic.

đối với những thứ có vẻ phức tạp và phi tuần hoàn

This notion of a hidden underlying unity was common throughout the ancient world,

Khái niệm về khối nền thống nhất bị ẩn phổ biến khắp thế giới cổ đại,

and one sees it in Egypt,

và ta có thể thấy nó ở Ai Cập,

in Greece,

ở Hy Lạp,

in Australia,

ở Úc,

in Mesoamerica,

ở Trung Mỹ,

in North America,

ở Bắc Mỹ,

in Europe

ở Châu Âu

and in the Middle East.

và ở Trung Đông.

Now in the modern West, we might call this underlying unity “God,”

Giờ ở phương tây hiện đại, ta có thể gọi khối nền thống nhất này là “Thần,”

but throughout the ages,

nhưng xuyên suốt các giai đoạn,

other terms have been used to describe the same thing.

nhiều thuật ngữ khác đã được dùng để miêu tả thứ tương tự.

This is what Plato called “first cause.”

Đây là thứ mà Plato gọi là “động lực đầu tiên.”

In the medieval period,

Ở thời trung cổ,

philosopher Spinoza called this the “singular substance.”

nhà triết học Spinoza gọi nó là “chất đơn lẻ.”

In the 20th century,

Trong thế kỉ 20,

a number of terms were coined to describe this,

một số thuật ngữ đã được đặt ra để chỉ thứ này,

one of my favorites being from philosopher Alfred North Whitehead,

một trong những cái tên tôi thích nhất là từ nhà triết học Alfred North Whitehead,

who called this the “undifferentiated aesthetic continuum.”

người đã gọi cái này là “dải thẩm mỹ liên tục không phân biệt.”

Doesn't that have a 20th century sound to it?

Có vẻ như nó mang chút âm điệu của thế kỷ 20 phải không?

But for me, a lover of science that I am,

Nhưng với tôi, một người có tình yêu mãnh liệt với khoa học,

I will take the term coined by the great 20th century physicist David Bohm,

Tôi sẽ lấy thuật ngữ được đặt bởi nhà vật lý vĩ đại của thế kỉ 20 David Bohm,

who called this the “implicate order.”

người gọi cái này là “trật tự mờ ẩn.”

So what's the takeaway here?

Vậy bài học rút ra ở đây là gì?

Very simply, this.

Rất đơn giản, là cái này.

When we see these wonderful designs

Khi ta thấy những thiết kế kì vĩ như này

created by cultures that are separated from our own

được tạo bởi những nền văn hóa hoàn toàn tách biệt với chúng ta

by thousands of miles or thousands of years,

cách cả nghìn dặm hay thậm chí là nghìn năm,

we can know these aren't decorations.

Ta có thể biết được chúng không phải là đồ trang trí.

These are statements about the fundamental values that culture had,

Chúng chính là minh chứng cho những giá trị cơ bản mà nền văn hóa đó từng có,

what they found important, how they saw themselves,

thứ mà họ thấy quan trọng, cách họ nhìn nhận chính mình,

the world and themselves in the world.

thấy thế giới và bản thân họ trong thế giới đó.

It has been said that architecture is a book written in stone.

Nhiều người cho rằng kiến trúc chính là những cuốn sách được viết bằng đá.

So when we see these amazing designs, we can know they're not decorations.

Khi ta thấy các kiến trúc tuyệt vời này, ta biết chúng không phải chỉ để trưng.

They're a statement.

Chúng chính là minh chứng.

They're a message.

Chúng chính là thông điệp.

Look, listen.

Hãy nhìn, lắng nghe.

You can hear their voices.

Bạn có thể nghe thấy giọng nói của chúng.

Thank you.

Cám ơn các bạn.

(Applause)

(Vỗ tay)