Civilization on the Moon -- and what it means for life on Earth | Jessy Kate Schingler

Translator: Thaw Htet Reviewer: Sanntint Tint

Right now, there's a lot happening with the Moon.

အခုဆို လနဲ့ပတ်သက်ပြီး ကိစ္စတော်တော်များများ ဖြစ်ပေါ်နေပါတယ်

China has announced plans for an inhabited South Pole station

တရုတ်နိုင်ငံက ၂၀၃၀ နှစ်တွေမှာ လူမနေတဲ့ တောင်ဝင်ရိုးစွန်းစခန်းတစ်ခု အတွက်

by the 2030s,

အစီအစဉ်တွေကို ကြေညာခဲ့တယ်

and the United States has an official road map

အမေရိကန်ကလည်း အာကသထဲမှာ နေထိုင် အလုပ်လုပ်သူတွေ

seeking an increasing number of people living and working in space.

များလာဖို့ ရည်ရွယ်တဲ့ စီမံကိန်းတစ်ခုကို တရားဝင်ကြေညာခဲ့တယ်

This will start with NASA's Artemis program,

​ဒါကတော့ NASAရဲ့ Artemis လို့ခေါ်တဲ့ စီမံကိန်းပါ

an international program to send the first woman and the next man

ပထမဆုံးအမျိုးသမီးတစ်ဦးနဲ့ အမျိုးသား တစ်ဦးကို နိုင်ငံတကာ အစီအစဉ်တစ်ခုမှာ

to the Moon this decade.

ဒီဆယ်စုနှစ်အတွင်းမှာ လပေါ်စေလွှတ်ဖို့ပါ

Billionaires and the private sector are getting involved

ဘီလီယံနာတွေနဲ့ ပုဂ္ဂလိကအဖွဲ့အစည်းတွေကလည်း

in unprecedented ways.

မကြံစဖူးနည်းလမ်းတွေနဲ့ ပါဝင်လာကြတယ်

There are over a hundred launch companies around the world

ကမ္ဘာတစ်ဝန်းမှာရှိတဲ့ ရာနဲ့ချီတဲ့ လွန်းပျံယာဥ်လွှတ်တင်တဲ့ကုမ္ပဏီတွေနဲ့

and roughly a dozen private lunar transportation companies

ခန့်မှန်းခြေတစ်ဒါဇင်လောက်ရှိတဲ့ လကမ္ဘာသယ်ယူပိုဆောင်ရေးကုမ္ပဏီတွေက

readying robotic missions to the lunar surface.

စက်ရုပ်တွေကို လပေါ်သို့စေလွှတ်ဖို့ ပြင်ဆင်ထားကြပါတယ်

We have reusable rockets for the first time in human history.

လူ့သမိုင်းမှာ ပထမဆုံးသော ပြန်အသုံးပြုလို့ ရတဲ့ဒုံးပျံတွေ ပိုင်ဆိုင်ထားပါပြီ

This will enable the development of infrastructure

ဒါက အခြေခံအဆောက်အအုံတွေ တိုးတက်မှုနဲ့ အရင်းအမြစ်တွေကို

and utilization of resources.

အသုံးချနိုင်မှုကို ဖြစ်စေမှာပါ။

While estimates vary, scientists think

ကွဲလွဲမှုတွေရှိပေမဲ့ သိပ္ပံပညာရှင်တွေ ထင်တာက

there could be up to a billion metric tons of water ice on the Moon.

လပေါ်မှာ ဘီလီယံနဲ့ချီတဲ့ တန်ပေါင်းများစွာသောရေခဲတွေရှိပါတယ်

That's greater than the size of Lake Erie,

ဒီပမာဏဟာ Erie ရေကန်ကြီးထက်တောင်များပြီး

and enough water to support perhaps hundreds of thousands of people

လပေါ်မှာနေထိုင်အလုပ်လုပ်ကြမယ့် ရာထောင်ချီတဲ့လူတွေကို

living and working on the Moon.

ရေထောက်ပံ့ပေးဖို့ လုံလောက်ပါတယ်

So although official plans are always evolving,

ဒီစီမံကိန်းတွေကို တရားဝင် အကောင်အထည်ဖော်နေဆဲဖြစ်ပေမဲ့

there's real reason to think that we could see people

နောက်ဆယ်စုနှစ်အတွင်းမှာတင် လူသားတွေအနေနဲ့

starting to live and work on the Moon

လပေါ်မှာ စတင်နေထိုင်အလုပ်ကြမယ်လို့

in the next decade.

ကောက်ချက်ချနိုင်ပါတယ်

However, the Moon is roughly the size of the continent of Africa,

ဒါပေမဲ့ အကြမ်းဖျင်းအားဖြင့် လဟာ အာဖရိကတိုက်လောက်ပဲရှိပြီး

and we're starting to see that the key resources

အဓိကအရင်းအမြစ်တွေက လရဲ့ဝင်းရိုးစွန်းတွေမှာပဲ

may be concentrated in small areas

စုပုံတည်ရှိတယ်လို့

near the poles.

ယူဆထားကြပါတယ်

This raises important questions about coordinating access to scarce resources.

ဒါက ဒီရှားပါးတဲ့အရင်းအမြစ်တွေကို ဘယ်လိုခွဲဝေကြမလဲဆိုတာ မေးခွန်းဖြစ်လာတယ်

And there are also legitimate questions about going to the Moon:

ထပ်ပြီးတော့ နယ်မြေခွဲဝေမှုတို့ ယဥ်ကျေးမှုအမွှေအနှစ်တွေထားခဲ့မှာလားတို့

colonialism, cultural heritage

ပိုင်ဆိုင်မှုမတူညီမှုတွေကို ဘယ်လို

and reproducing the systemic inequalities of today's capitalism.

ပြန်ခွဲဝေမလဲဆိုတာက လပေါ် ပြောင်းဖို့ အခြေချဖို့ အဓိက မေးခွန်းတွေဖြစ်လာပါတယ်

And more to the point:

ပိုတိကျရမယ်ဆိုရင်

Don't we have enough big challenges here on Earth?

ဒီကမ္ဘာမြေမှာ စိန်ခေါ်မှုကြီးတွေ ရှိနေပြီးသားမို့လား

Internet governance, pandemics, terrorism and, perhaps most importantly,

E-Government, ကပ်ရောဂါတွေ,အကြမ်းဖက်ဝါဒ ပြီးတော့ အ‌ရေးကြီးဆုံးလို့ပြောလို့ရတဲ့

climate crisis and biodiversity loss.

ရာသီဥတုဖောက်ပြန်မှုတွေနဲ့ ဇီဝမျိုးစိတ် ဆုံးရှုံးတာတွေပါ

In some senses,

သဘောတရားတချို့မှာတော့

the idea of the Moon as just a destination

လကို သွားရောက်ဖို့ နေရာအဖြစ် စိတ်ကူးက

embodies these problematic qualities.

ပြဿနာရှိတဲ့ လက္ခဏာသဘောတွေ ပါနေတယ်။

It conjures a frontier attitude

ဖြစ်လာနိုင်တာတွေက လပေါ်မှာ နိုင်ငံချင်း

of conquest,

နယ်မြေလုကြမှာတွေ

big rockets and expensive projects,

ဒုံပျံကြီးတွေနဲ့ တန်ဖိုးကြီးတဲ့ စီမံကိန်းတွေ

competition and winning.

ယှဥ်ပြိုင်မှုတွေ အနိုင်ယူမှုတွေပါ။

But what's most interesting about the Moon

ဒါပေမဲ့ လနဲ့ပတ်သက်ပြီး စိတ်ဝင်စားစရာ အကောင်းဆုံးက

isn't the billionaires with their rockets

ဘီလီယံနာတွေနဲ့ သူတို့ရဲ့ဒုံးပျံတွေ၊ ဒါမှမဟုတ် ဖြစ်နေကျ

or the same old power struggle between states.

နိုင်ငံအချင်းချင်းရဲ့ အင်အားပြိုင်မှုတွေ မဟုတ်ဘူး။

In fact, it's not the hardware at all.

ဒီတော့ အကြမ်းထည် မဟုတ်ပါဘူး

It's the software.

အနုထည်ပါ

It's the norms, customs and laws.

စံတွေ၊ ဓလေ့တွေ၊ ဥပဒေတွေပါ

It's our social technologies.

ကျွန်မတို့ရဲ့ လူမှုနည်းပညာပါ

And it's the opportunity to update our democratic institutions

ဒါက ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာပမာဏရှိတဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေရဲ့ ခေတ်သစ် တုံ့ပြန်ဖို့

and the rule of law

ဒီမိုကရေစီအဖွဲ့အစည်းတွေနဲ့

to respond to a new era of planetary-scale challenges.

ဥပဒေ စည်းမျဉ်းတွေကိုအဆင့်မြင့် တင်ဖို့ အခွင့်အရေးလည်းဖြစ်တယ်

I'm going to tell you about how the Moon can be a canvas

ကမ္ဘာကြီးမှာရှိတဲ့ အကြီးးဆုံး စိန်ခေါ်မှုချို့ဖြေရှင်းဖို့အတွက်

for solving some of our biggest challenges here on Earth.

လဟာ ပတ္တူစတစ်ခု ဖြစ်နိုင်ပုံကို ပြောပြပေးပါ့မယ်။

I've been kind of obsessed with this topic since I was a teenager.

ကျွန်မဟာ ဆယ်ကျော်သက်အရွယ်ကတည်းက ဒီအကြောင်းကို စွဲလမ်းနေခဲ့တာမျိူးပါ။

I've spent the last two decades working on international space policy,

ကျွန်မဟာ ဆယ်စုနှစ်နှစ်ခုကြာ နိုင်ငံတကာ အာကာသ စည်းမျဥ်းနဲ့ လုပ်ကိုင်တာအပြင်

but also on small community projects with bottom-up governance design.

ပုံမှန်လူ့အဖွဲ့စည်းနဲ့ဆိုင်တဲ့ အခြေခံကျတဲ့ လူထု ပရောဂျက်တွေနဲ့ပတ်သက်တာရောပါ။

When I was 17,

ကျွန်မ ၁၇ နှစ်မှာ

I went to a UN conference on the peaceful uses of outer space

Vienna မှာကျင်းပတဲ့ အာကာသကို ငြိမ်းချမ်းစွာအသုံးပြုရေးဆိုတဲ့ ညီလာခံ

in Vienna.

တစ်ခုကို တက်‌ရောက်ခဲ့တယ်

Over two weeks, 160 young people from over 60 countries

နိုင်ငံပေါင်း ၆၀ ကျော်က လူငယ် ၁၆၀ ဟာ UN အဆောက်အဦဘေးက

were crammed into a big hotel next to the UN building.

ဟိုတယ်တစ်ခုလုံးအပြည့် နှစ်ပတ်ကျော်လောက် နေထိုင်ခဲ့ကြပါတယ်

We were invited to make recommendations

လူသားမျိုးနွယ်ရဲ့အနာဂတ်မှာ အာကာသရဲ့

to Member States

အခန်းကဏ္ဍအကြောင်း

about the role of space in humanity's future.

အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံတွေဆီ အကြံပြုချက်တွေ ပေးဖို့ ဖိတ်ကြားခံရတာပါ။

After the conference,

ဒီတွေ့ဆုံပွဲပြီးတော့

some of us were so inspired

အဖွဲ့ထဲကလူငယ်တစ်ချို့ဟာ

that we actually decided to keep living together.

ဆက်ပြီးတူတူနေကြဖို့ ဆုံးဖြတ်ချက်ချခဲ့ပါတယ်

Now, living with 20 people might sound kind of crazy,

လူအဟောက်၂၀ လောက် အတူနေကြ တယ်ဆိုတာ နည်းနည်းရူးကြောင်ကြောင်နိုင်ပေမဲ့

but over the years, it enabled us to create a high-trust group

နှစ်တွေကြာလာတဲ့အခါ ဒီလိုအတူနေခဲ့တဲ့ အတွက် လူမှု နည်းပညာတွေကို

that allowed us to experiment with these social technologies.

စမ်းသပ်ဖို့အတွက် အချင်းချင်းယုံကြည်ရတဲ့ အဖွဲ့တစ်ခုဖြစ်လာစေပါတယ်

We designed governance systems ranging from assigning a CEO

ကျွန်မတို့အဖွဲ့ဟာ ဂျူရီစနစ်ကျင့်သုံးပြီး CEO ကစပြီး ရာထူးအဆင့်ဆင့်ခန့်အပ်ကာ

to using a jury process.

အမှုဆောင်အဖွဲ့တေွ တစ်ရပ်ဖွဲ့စည်းခဲ့ပါတယ်

And as we grew into our careers,

နောက်တော့ ကျွန်မတို့ အလုပ်အကိုင်တေွ အဖြစ်တိုးပွားကာ

and we moved from DC think tanks to working for NASA

Washington DC အကြံပေးအဖွဲ့ကနေ NASA ကို ပြောင်းတယ်

to starting our own companies,

ကုမ္ပဏီတွေ စတင် တည်ထောင်ဖို့ပါ။

these experiments enabled us to see

ဒီလူနှစ်ဆယ်လောက်ပဲရှိတဲ့အဖွဲ့လေးကတောင်

how even small groups could be a petri dish

လူ့အဖွဲ့အစည်းရဲ့ အရေးကြီးတဲ့မေးခွန်းတွေဖြစ်တဲ့

for important societal questions such as representation,

ကိုယ်စားပြုဖို့ ရေရှည်တည်မြဲဖို့ စတာတွေကို

sustainability or opportunity.

အဖြေပေးနိုင်ကြောင်း ပြသခဲ့ပါတယ်

People often talk about the Moon as a petri dish

လူတွေဟာ တစ်ခါတစ်လေ လကို သရုပ်ပြစမ်းသပ်ဖို့နေရာလိုမျိုး

or even a blank slate.

တွေးကြ ပြောကြပါတယ်

But because of the legal agreements that govern the Moon,

ဒါပေမဲ့ လကို စိုးမိုးတဲ့ တရားဝင် သဘောတူညီမှုတွေကြောင့်

it actually has something very important in common

လက်ရှိ တစ်ကမ္ဘာလုံးနဲ့ဆိုင်တဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေ ပြဿနာတွေလိုပဲ

with our global challenges here on Earth.

လပေါ်မှာလည်း အလားတူစိန်ခေါ်မှုတွေရှိပါတယ်

They both involve issues that require us to think beyond territory and borders,

လရော ကမ္ဘာမှာပါ နယ်စပ်မျဥ်းတွေ နယ်နိမိတ် ကိစ္စတွေထက်ပိုတဲ့ပြဿနာတွေရှိပါတယ်

meaning the Moon is actually more of a template

ဆိုလိုတာက လဟာ တကယ်တော့ သင်ပုန်းလွတ်တစ်ချပ်ဆိုတာထက်

than a blank slate.

ပိုတဲ့ ပုံစံပြားတစ်ချပ်ပါ။

Signed in 1967, the Outer Space Treaty is the defining treaty

လအပါအဝင် ပြင်ပ အာကသထဲက လုပ်ဆောင်မှုတွေကို စိုးမိုးရေး စာချုပ်ကို ၁၉၆၇ ခုနှစ်က

governing activities in outer space,

ချုပ်ဆိုခဲ့တဲ့ Outer Space Treaty နဲ့အညီ

including the Moon.

ဆောင်ရွက်ကြရပါတယ်

And it has two key ingredients

အဲဒီစာချုပ်မှာက အဓိကအရေးကြီးတဲ့

that radically alter the basis on which laws can be constructed.

ဥပဒေပြဌာန်းတာနဲ့ပတ်သက်တဲ့ အချက်နှစ်ချက်ပါပါတယ်

The first is a requirement for free access to all areas of a celestial body.

ပထမတစ်ခုကတော့ အာကာသထဲ စူးစမ်းလေ့လာဖို့အတွက် လိုအပ်တဲ့အချက်တွေပါ

And the second is that the Moon and other celestial bodies

ဒုတိယ တစ်ချက်ကတော့ လအပါအဝင် အခြား အာကာသထဲကမည်သည့်အရာကမှ

are not subject to national appropriation.

တစ်နိုင်ငံတည်းရဲ့ ပိုင်ဆိုင်မှုမဟုတ်ပါဘူး

Now, this is crazy,

ဒါကရူးကြောင်ကြောင်နိုင်ပါတယ်

because the entire earthly international system --

ဘာလို့လဲဆို လက်ရှိတစ်ကမ္ဘာလုံးကို ထိန်းကျောင်းပေးတဲ့စနစ်ဖြစ်တဲ့

the United Nations,

ကုလသမဂ္ဂဆိုတာ

the system of treaties and international agreements --

မိမိနိုင်ငံနယ်နိမိတ်အတွင်းက အရင်းအမြစ်တွေသုံးစွဲမှုတွေ

is built on the idea of state sovereignty,

နိုင်ငံတွင်းလွတ်လပ်စွာ အုပ်ချုပ်ခွင့်တွေ

on the appropriation of land and resources within borders

စတဲ့နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံရဲ့အချုပ်အခြာအာဏာနဲ့ ငြိမ်းချမ်းရေးကိုလေးစားပြီး

and the autonomy to control free access within those borders.

နိုင်ငံတကာသဘောတူစာချုပ်တွေနဲ့ ထိန်းကျောင်းပေးတဲ့စနစ်ဖြစ်ပါတယ်

By doing away with both of these,

ဒီနှစ်ခုစလုံးနဲ​့ ပြဌာန်ခြင်းအားဖြင့်

we create the conditions for what are called the "commons."

" ဘုံပိုင်တွေ" လို့ ခေါ်ကြတဲ့ အခြေအနေတွေကို ဖန်တီးလိုက်တာပါ

Based on the work of Nobel Prize-winning economist Elinor Ostrom,

Nobel ဆုရှင် စီးပွားရေးပညာရှင် Elinor Ostromရဲ့ လေ့လာမှုတွေအရ

global commons are those resources that we all share

တစ်ကမ္ဘာလုံးဘုံပိုင်ဆိုတာက သမုဒ္ဒရာတို့လို ရာသီဥတုတို့လိုမျိုး

that require us to work together to manage and protect

သက်ရှိအားလုံး အသက်ရှင်သန်‌ရေးနဲ့ ကောင်းမွန်စွာနေထိုင်ရေးအတွက်

important aspects of our survival and well-being,

အရေးကြီးတဲ့အရာတွေကို အတူတူဝေမျှသုံးစွဲဖို့ အတူတူကာကွယ်ဖို့ လိုအပ်တဲ့

like climate or the oceans.

အရာတွေလို့ဆိုထားပါတယ်

Commons-based approaches offer a greenfield for institution design

ဘုံသတ်မှတ်တာကို အခြေခံတဲ့ နည်းလမ်းတွေက တစ်ကမ္ဘာလုံးအနေနဲ့ အာကာသထဲစူးစမ်းနိုင်ဖို့

that's only beginning to be explored

လိုအပ်တဲ့ အဆောက်အအုံတွေ အဖွဲ့အစည်းတွေ

at the global and interplanetary level.

တည်ဆောက်ဖို့ အခွင့်အရေးဖြစ်လာစေပါတယ်

What do property rights look like?

ပိုင်ဆိုင်မှုရပိုင်ခွင့် ဆိုတာဘာလဲ

And how do we manage resources

ပြင်ပ အာဏာပိုင်နဲ့

when the traditional tools of external authority and private property

ပုဂ္ဂလိက ပိုင်ဆိုင်မှုရဲ့ သမရိုးကျဥပဒေတွေက အကျုံးမဝင်တဲ့အခါ ရင်းမြစ်တွေကို

don't apply?

ဘယ်လို စီမံကြမလဲ

Though we don't have all the answers,

ဒီအဖြေတွေ အားလုံး မရှိသေးပေမဲ့

climate, internet governance, authoritarianism --

ရာသီဥတု၊ အင်တာနက် အစိုးရစနစ် အာဏာရှင်ဆန်မှု စတာတွေဟာ

these are all deeply existential threats

လက်ရှိ တွေးခေါ်ခြင်းနဲ့ ဖြေရှင်းလို့ မရသေးတဲ့

that we have failed to address with our current ways of thinking.

နက်နက်ရှိုင်းရှိုင်း ဖြစ်တည်နေတဲ့ ခြိမ်းခြောက်မှုတွေဖြစ်ပါတယ်

Successful paths forward will require us to develop new tools.

နည်းလမ်းအသစ်တွေ ဖန်တီးဖို့ အောင်မြင်တဲ့ လမ်းကြောင်းသစ်တွေ လိုအပ်ပါတယ်။

So how do we incorporate commons-based logic

ဒီတော့ ဘုံပိုင်ဆိုင်မှု အခြေခံတဲ့ အယူအဆကို

into our global and space institutions?

ကမ္ဘာနဲ့ အာကာသအဖွဲ့အစည်းတွေထဲမှာ ဘယ်လို ပူးပေါင်းလုပ်ဆောင်ကြမလဲ

Well, here's one attempt that came from an unlikely source.

ဒါက မဖြစ်နိုင်တဲ့ ရင်းမြစ်တစ်ခု ကနေလာတဲ့ ကြိုးပမ်းမှုတစ်ခုပါ

As a young activist in World War II,

ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်းက လူငယ်တက်ကြွလှုပ်ရှားသူတစ်ဦးဖြစ်တဲ့

Arvid Pardo was arrested for anti-fascist organizing

Arvid Pardo ဟာ ဖက်ဆစ်ဆန့်ကျင်ရေးကို ဦးဆောင်ခဲ့မှုအတွက်

and held under death sentence by the Gestapo.

Gestapo က ဖမ်းဆီးပြီး သေမိန့်ချခဲ့ပါတယ်

After the war,

စစ်ကြီးပြီးတေ့

he worked his way into the diplomatic corps,

သူက သံတမန် တပ်ဖွဲ့တွေထဲမှာ အလုပ်ဝင်ခဲ့ပြီး

eventually becoming the first permanent representative of Malta

နောက်ဆုံးမှာ ကုလသမဂ္ဂမှာ Malta အတွက် ပထမဦးဆုံး အမြဲတမ်းကိုယ်စားလှယ်

to the United Nations.

တစ်ယောက်ဖြစ်လာခဲ့ပါတယ်

Pardo saw that international law did not have the tools

ရေပိုင်နက်လိုမျိုး ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ

to address management of shared global resources,

ရင်းမြစ်တွေကို စီမံဖို့ နိုင်ငံတကာဥပဒေတွေမှာ

such as the high seas.

နည်းလမ်းတွေမရှိတာ Pardo မြင်ခဲ့တယ်

He also saw an opportunity to advocate for equitable sharing between nations.

နိုင်ငံတွေကြားမှာ တူညီတဲ့ မျှဝေခြင်းကို ထောက်ခံဖို့ အခွင့်အရေးတစ်ခုကိုပါ သူတွေ့တယ်

In 1967, Pardo gave a famous speech to the United Nations,

၁၉၆၇ခုနှစ်မှာ Pardo က ကုလသမဂ္ဂမှာ ကျော်ကြားတဲ့ မိန်းခွန်တစ်ခုပြောကြားခဲ့တယ်

introducing the idea

သမုဒ္ဒရာနဲ့ ၄င်းရဲ့အရင်းအဖြစ်တွေဟာ

that the oceans and their resources were the "common heritage of mankind."

"လူသားအားလုံးရဲ့ အမွေအနှစ်"ဖြစ်တယ်ဆိုတဲ့ အယူအဆတစ်ရပ်ကို တင်ပြခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်

The phrase was eventually adopted as part of the Law of the Sea Treaty,

Law of Sea Treaty မှာ ဒီစာပိုဒ်ကို တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းအဖြစ်ဖော်ပြခဲ့ပြီး

probably the most sophisticated commons-management regime

နိုင်ငံတကာပိုင်ဆိုင်မှုတွေကို ထိန်းညှိပေးတဲ့ သဘောတူညီချက်တွေထဲမှာ

on the planet today.

ထောင့်အစေ့ဆုံးဖြစ်လောက်တယ်

It was seen as a watershed moment,

ဒါကို အရေးပါတဲ့ ကာလတစ်ခုအဖြစ်မြင်ကြတယ်

a constitution for the seas.

ပင်လယ်တွေရဲ့ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေတစ်ခုပါ

But the language proved so controversial

ဒါပေမဲ့ ဘာသာစကားက အတော့ကို အငြင်းပွားဖွယ်ဖြစ်ခဲ့တော့

that it took over 12 years to gain enough signatures

လုံလောက်တဲ့လက်မှတ်တွေရဖို့အတွက် ၁၂နှစ်လောက်အချိန်ယူခဲ့ရပြီး

for the treaty to enter into force,

အခုအချိန်အထိကို သဘောတူညီချက်မှာ

and some states still refuse to sign it.

လက်မှတ်ထိုးဖို့ငြင်းဆန်နေတဲ့နိုင်ငံတွေ ရှိပါသေးတယ်

The objection was not so much about sharing per se,

ကန့်ကွက်မှုက မျှဝေခြင်း သက်သက်က ဒီလောက်မဟုတ်ဘဲ

but the obligation to share.

မျှဝေရမည့် ဝတ္တရားကြောင့်ပါ။

States felt that the principle of equality undermined their autonomy

အားလုံးအတူတူပိုင်ဆိုင်ကြတယ်ဆိုတာကို နိုင်ငံတွေက သူတို့ရဲ့အချုပ်အခြာအာဏာနဲ့

and state sovereignty,

နိုင်ငံတကာရေပိုင်နက်ဥပဒေကို

the same autonomy and state sovereignty that underpins international law.

ထောက်ခံပေးတဲ့ သူတို့ရဲ့ အချုပ်အခြာကို ထိပါးတယ်လို့ ခံစားကြရပါတယ်

So in many ways,

ဒီတော့ နည်းလမ်းများစွာနဲ့ပဲ

the story of the common heritage principle

ဒီ ဘုံပိုင်ဆိုင်မှု မူဝါဒရဲ့ ဇာတ်လမ်းက

is a tragedy.

ဝမ်းနည်းစရာပါ။

But it's powerful because it makes plain

ဒါပေမဲ့ လက်ရှိ ကမ္ဘာ့ ဖွဲ့စည်းပုံစနစ်က

the ways in which the current world order will put up antibodies and defenses

ကာကွယ်မှုတွေ ချမှတ်ပြီး စနစ်ကျတဲ​့ ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုမှာ အားထုတ်မှုတွေကို

and resist attempts at structural reform.

ခုခံပုံတွေကို သိသာအောင် ဖြစ်စေတာကြောင့် အတော်လေးအားကောင်းပါတယ်

But here's the thing:

ဒါပေမဲ့ ကိစ္စတော့ရှိတယ်။

the Outer Space Treaty has already made these structural reforms.

Outer Space Treaty က ဒီဖွဲ့စည်းမှုဆိုင်ရာ ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုတွေ လုပ်ပြီးပြီ

At the height of the Cold War,

စစ်အေးတိုက်ပွဲအရှိန်မြင့်လာတဲ့အခါ

terrified that each would get to the Moon first,

လပေါ် ဘယ်သူ အရင် အရင်ရောက်မယ် ဆိုတာအချင်းချင်းစိုးရိမ်တဲ့

the United States and the USSR

အမေရိကန်နဲ့ ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စုဟာ

made the Westphalian equivalent of a deal with the devil.

Westphalian နဲ့ အလားတူတဲ့ ခက်ရာခက်ဆစ် သဘောတူညီမှုတစ်ခု လုပ်ခဲ့တယ်။

By requiring free access and preventing territorial appropriation,

အာကာသထဲမှာ လွတ်လပ်စွာစူးစမ်းခွင့်ရဖို့၊ ပိုင်နက်သက်မှတ်မှုတွေကိုကာကွယ်ဖို့

we are required to redesign our most basic institutions,

ဒါတွေအတွက် အခြေခံအဖွဲ့အစည်းတွေကို ပြန်ပြီးပြုပြင်ပြောင်းလဲဖို့လိုပါတယ်

and perhaps in doing so,

ဖြစ်လောက်တာက ဒီလိုပြောင်းလဲလိုက်တာက

learn something new we can apply here on Earth.

ကမ္ဘာပေါ်မှာပြန်အသုံးချနိုင်တဲ့ အသစ်တွေကို သိရှိတာပါ။

So although the Moon might seem a little far away sometimes,

ဒီတော့ လဟာ တစ်ခါတစ်ရံမှာ နည်းနည်း ဝေးသလိုထင်ရပေမဲ့

how we answer basic questions now

အခု ဒီအခြေခံမေးခွန်းတွေကို ဖြေပုံက

will set precedent for who has a seat at the table

ဆုံးဖြတ်ချက်ချတာက ဘယ်သူ၊ သဘောတူညီမှုက ဘယ်ပုံဆိုတာ

and what consent looks like.

အစဉ်အလာသတ်မှတ်ပေးလိမ့်မယ်

And these are questions of social technology,

ဒီပြဿနာတွေဆိုတာကလည်း လူမှုနည်းပညာနဲ့ဆိုင်တာပါ၊

not rockets and hardware.

ဒုံးပျံတွေ စက်ပစ္စည်းတွေမဟုတ်ပါဘူး

In fact, these conversations are starting to happen right now.

ဒီပြဿနာတွေကိုဖြေရှင်းဖို့ အခုဆိုရင် ဆွေးနွေးမှုတွေပြုလုပ်နေပါပြီ

The space community is discussing basic shared agreements,

အာကာသဆိုင်ရာအဖွဲ့အစည်းဟာ အခြေခံ ဘုံသဘောတူညီမှုတွေကို ဆွေးနွေးနေတယ်။

such as how do we designate lunar areas as heritage sites,

ဥပမာ လရဲ့အပိုင်းတွေကို ပိုင်ဆိုင်ခွင့် နေရာတွေအဖြစ် ဘယ်လို သတ်မှတ်မလဲ

and how do we get permission for where to land

ဘယ်မှာ ဆင်းသက်ဖို့ ခွင့်ပြုချက် ဘယ်လိုယူလဲ

when traditional external authority

ဘယ်အခါမှာ အစဉ်အလာ ပြင်ပအာဏာက

doesn't apply?

မသက်ရောက်ဘူးလဲ

How do we enforce requirements for coordination

အတူတကွပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ကြဖို့ ဘယ်လိုတွန်းအားပေးကြမလဲ

when it's against the rules to tell people where to go?

စည်းမျဉ်းတွေနဲ့ ဆန့်ကျင်တဲ့အခါ လူတွေကို ဘယ်ကို သွားခိုင်းမလဲ

And how do we manage access to scarce resources

ပြီးတော့ ရှားပါးတဲ့အရင်းအမြစ်တွေဖြစ်တဲ့ ရေ၊ တွင်းထွက်ပစ္စည်းနဲ့

such as water, minerals

လရဲ့တည်ရှိပုံအနေအထားကြောင့်

or even the peaks of eternal light --

နေကို အမြဲတမ်းထိတွေနေရလို့

craters that sit at just the right latitude

လျှပ်စစ်စွမ်းအင်ထုတ်လုပ်ဖို့ အကောင်းဆုံးဖြစ်တဲ့

to receive near-constant exposure to sunlight --

လရဲ့အမြဲလင်းတဲ့အခြမ်း စတာတွေကို

and therefore, power?

ဘယ်လိုခွဲဝေကြမှာလဲ

Now, some people think that the lack of rules on the Moon

လပေါ်မှာ ဥပဒေတွေ အုပ်ချုပ်မှုတွေမရှိတာကြောင့်

is terrifying.

ကြောက်စရာကောင်းတယ်ထင်ကြပါတယ်

And there are legitimately some terrifying elements of it.

ပြီးတော့ လပေါ်မှာ ကြောက်စရာကောင်းတဲ့ အခြေအနေတစ်ချို့ရှိပါသေးတယ်

If there are no rules on the Moon,

လပေါ်မှာ ဘာဥပဒေမှမရှိဘူးဆိုရင်

then won't we end up in a first-come, first-served situation?

လျင်သူစားစတမ်းဆိုတဲ့အခြေအနေမျိုးတွေ မဖြစ်ကုန်ကြဘူးလား

And we might,

ဒီကာလကို အရေးမထားဘူးဆိုရင်

if we dismiss this moment.

ဒီအခြေအနေတွေ ကြုံရလောက်တယ်

But not if we're willing to be bold and to engage the challenge.

ဒါပေမဲ့ ရဲရင့်ပြီး ဒီစိန်ခေါ်မှုကို တုံ့ပြန်လိုစိတ်ရှိရင် ဖြစ်လာမှာမဟုတ်ဘူး

As we learned in our communities of self-governance,

ကိုယ်ပိုင် အုပ် ချုပ်တဲ့ လူ့အဖွဲအစည်း တွေမှာ သိရှိရသလို

it's easier to create something new than trying to dismantle the old.

လုပ်ပြီးသားတွေကို ပြန်လည်ပြင်ဆင်ရတာထက် အသစ်ဖန်တီးလိုက်တာက ပိုလွယ်ပါတယ်

And where else but the Moon

ကမ္ဘာပေါ်မှာ ကြုံတွေနေရတဲ့ အကြီးဆုံး

can we prototype new institutions at global scale

စိန်ခေါ်မှုတွေကို ဖြေရှင်းနိုင်ဖို့ လိုအပ်တဲ့ တိကျတဲ့ ပုံစံ ကန့်သတ်ချက်တွေနဲ့

in a self-contained environment with the exact design constraints needed

မိမိဘာသာ ရပ်တည်တဲ့ ဝန်းကျင်တစ်ခုမှာ ကမ္ဘာ့ အတိုင်းအတာနဲ့ အဖွဲအစည်းသစ်တစ်ခုကို

for our biggest challenges here on Earth?

ရှေ့ပြေးစမ်းသပ်ဖို့ လအပြင် အခြားမရှိပါ။

Back in 1999,

၁၉၉၉တုန်းက

the United Nations taught a group of young space geeks

ကုလသမဂ္ဂကနေပြီး အာကာသကို စိတ်ဝင်စားတဲ့ကျွန်မတို့လူငယ်တစ်စုကို

that we could think bigger,

ပိုပြီးမြင့်မြင့်တွေးကြဖို့နဲ့

that we could impact nations if we chose to.

ဆန္ဒရှိရင် နိုင်ငံတွေကိုတောင် သက်ရောက်စေနိုင်ကြောင်း သင်ပေးခဲ့ပါတယ်

Today, the stage is set for the next step:

ဒီနေ့မှာတော့ ပိုင်နက်နဲ့ နယ်နိမိတ်တွေကို

to envision what comes after territory and borders.

ကျော်ပြီးတော့့ မျှော်မှန်းကြည့်ဖို့ နောက်ထပ်တစ်ဆင့်ကိုတက်လှမ်းဖို့ပါ

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်