Civilization on the Moon -- and what it means for life on Earth | Jessy Kate Schingler

Reviewer: Minh-Hung Nguyen

Hiện tại, có rất nhiều điều đang xảy ra với Mặt Trăng.

Trung Quốc đã công bố kế hoạch về một trạm vũ trụ ở Nam Cực có người sinh sống

vào những năm 2030

Right now, there's a lot happening with the Moon.

và Mỹ đã có một bản lộ trình chính thức nhằm tìm kiếm

China has announced plans for an inhabited South Pole station

ngày càng nhiều người sống và làm việc trong không gian.

by the 2030s,

Điều này sẽ bắt đầu với chương trình Artemis của NASA,

and the United States has an official road map

một chương trình quốc tế nhằm đưa người phụ nữ đầu tiên và người đàn ông tiếp theo

seeking an increasing number of people living and working in space.

lên Mặt Trăng trong thập kỷ này.

This will start with NASA's Artemis program,

Các tỷ phú và khu vực tư nhân đang tham gia vào

an international program to send the first woman and the next man

theo những cách chưa từng thấy trước đó.

Có hơn một trăm công ty phóng tàu vũ trụ trên khắp thế giới

to the Moon this decade.

Billionaires and the private sector are getting involved

và khoảng một tá công ty vận tải mặt trăng tư nhân

in unprecedented ways.

đang chuẩn bị sẵn sàng đưa các phái đoàn robot lên bề mặt Mặt Trăng.

There are over a hundred launch companies around the world

Lần đầu tiên trong lịch sử loài người chúng ta có tên lửa tái sử dụng.

and roughly a dozen private lunar transportation companies

readying robotic missions to the lunar surface.

Điều này sẽ cho phép phát triển cơ sở hạ tầng

và tận dụng các nguồn lực.

We have reusable rockets for the first time in human history.

Trong khi các ước tính có khác nhau, các nhà khoa học cho rằng

có thể có tới một tỷ tấn băng nước trên Mặt trăng.

This will enable the development of infrastructure

and utilization of resources.

Nó lớn hơn kích thước của Hồ Erie

While estimates vary, scientists think

và đủ nước để cung cấp cho hàng trăm nghìn người

there could be up to a billion metric tons of water ice on the Moon.

sống và làm việc trên Mặt trăng.

That's greater than the size of Lake Erie,

Vì vậy, mặc dù các kế hoạch chính thức đang luôn biến đổi,

and enough water to support perhaps hundreds of thousands of people

nhưng có lý do rõ ràng để nghĩ rằng chúng ta có thể thấy mọi người bắt đầu

living and working on the Moon.

sống và làm việc trên Mặt trăng

trong thập kỷ tới.

So although official plans are always evolving,

Tuy nhiên, Mặt trăng có kích thước gần bằng lục địa châu Phi

there's real reason to think that we could see people

starting to live and work on the Moon

và chúng ta bắt đầu thấy rằng các nguồn tài nguyên trọng yếu

in the next decade.

có thể tập trung ở những khu vực nhỏ gần các cực.

However, the Moon is roughly the size of the continent of Africa,

Điều này đặt ra các câu hỏi quan trọng

and we're starting to see that the key resources

về việc phối hợp tiếp cận các nguồn tài nguyên khan hiếm.

may be concentrated in small areas

Và cũng có những câu hỏi chính đáng về việc lên Mặt trăng:

near the poles.

This raises important questions about coordinating access to scarce resources.

chủ nghĩa thực dân, di sản văn hóa

và tái tạo ra sự bất bình đẳng có tính hệ thống của chủ nghĩa tư bản ngày nay.

And there are also legitimate questions about going to the Moon:

Và hơn thế nữa:

colonialism, cultural heritage

Chẳng lẽ chúng ta không có đủ các thách thức lớn ở đây trên Trái đất này?

and reproducing the systemic inequalities of today's capitalism.

Quản lý Internet, đại dịch, khủng bố và có lẽ quan trọng nhất

And more to the point:

là khủng hoảng khí hậu và việc mất đa dạng sinh học.

Don't we have enough big challenges here on Earth?

Theo một ý nghĩa nào đó thì ý tưởng về Mặt trăng chỉ là một điểm đến

Internet governance, pandemics, terrorism and, perhaps most importantly,

climate crisis and biodiversity loss.

biểu hiện cho những vấn đề nan giải này.

Nó gợi lên một quan điểm về ranh giới của sự chinh phục

In some senses,

the idea of the Moon as just a destination

các tên lửa lớn và các dự án đắt tiền,

embodies these problematic qualities.

cạnh tranh và chiến thắng.

It conjures a frontier attitude

Nhưng điều thú vị nhất về Mặt trăng

of conquest,

không phải là các tỷ phú với những tên lửa của họ

big rockets and expensive projects,

competition and winning.

hay cuộc tranh giành quyền lực thường xảy ra giữa các quốc gia.

But what's most interesting about the Moon

Trên thực tế, nó hoàn toàn không phải là về máy móc,

isn't the billionaires with their rockets

mà là con nguời,

or the same old power struggle between states.

là các chuẩn mực, phong tục và luật pháp.

Đó là công nghệ xã hội của chúng ta.

In fact, it's not the hardware at all.

Và đó là cơ hội để cập nhật, điều chỉnh các thể chế dân chủ của chúng ta

It's the software.

It's the norms, customs and laws.

và pháp chế của chúng ta

It's our social technologies.

để ứng phó với một kỷ nguyên mới của các thách thức trên quy mô hành tinh.

And it's the opportunity to update our democratic institutions

Tôi sẽ cho bạn biết làm sao mà Mặt trăng có thể là nền tảng

and the rule of law

to respond to a new era of planetary-scale challenges.

cho việc giải quyết một số thách thức lớn nhất của chúng ta trên Trái đất này.

Tôi đã bị ám ảnh bởi chủ đề này từ khi tôi mới lớn.

I'm going to tell you about how the Moon can be a canvas

for solving some of our biggest challenges here on Earth.

Tôi đã dành hai thập kỷ qua để làm việc về chính sách vũ trụ quốc tế,

I've been kind of obsessed with this topic since I was a teenager.

cũng như các dự án cộng đồng nhỏ có kiểu quản trị từ dưới lên.

I've spent the last two decades working on international space policy,

Năm 17 tuổi,

tôi tham dự hội nghị của Liên hợp quốc về Sử dụng Hòa bình Không gian Vũ trụ

but also on small community projects with bottom-up governance design.

ở Viên, Áo.

Trong hai tuần, 160 thanh niên đến từ hơn 60 quốc gia

When I was 17,

I went to a UN conference on the peaceful uses of outer space

đã bị nhồi nhét vào một khách sạn lớn bên cạnh tòa nhà Liên Hợp Quốc.

in Vienna.

Chúng tôi được mời đưa ra các khuyến nghị

Over two weeks, 160 young people from over 60 countries

cho các Quốc gia thành viên

về vai trò của không gian vũ trụ đối với tương lai của nhân loại.

were crammed into a big hotel next to the UN building.

Sau hội nghị

We were invited to make recommendations

một số trong chúng tôi được truyền cảm hứng

to Member States

đến mức chúng tôi thực sự quyết định tiếp tục sống cùng nhau.

about the role of space in humanity's future.

Hiện nay, sống với 20 người nghe có vẻ hơi điên rồ,

After the conference,

some of us were so inspired

nhưng qua nhiều năm, nó cho phép chúng tôi tạo ra một nhóm có độ tin cậy cao

that we actually decided to keep living together.

Now, living with 20 people might sound kind of crazy,

điều đó cho phép chúng tôi thử nghiệm những công nghệ xã hội này.

but over the years, it enabled us to create a high-trust group

Chúng tôi đã thiết kế các hệ thống quản trị

từ việc chỉ định một Giám đốc điều hành

that allowed us to experiment with these social technologies.

đến việc sử dụng phương pháp bồi thẩm đoàn.

Và khi chúng tôi phát triển sự nghiệp của mình,

We designed governance systems ranging from assigning a CEO

chúng tôi chuyển từ các viện nghiên cứu ở DC sang làm việc cho NASA

to using a jury process.

rồi thành lập công ty của riêng mình,

And as we grew into our careers,

những thử nghiệm này cho phé chúng tôi biết được

and we moved from DC think tanks to working for NASA

làm sao mà ngay cả các nhóm nhỏ cũng có thể làm dấy lên

to starting our own companies,

các vấn đề xã hội quan trọng như sự đại diện,

these experiments enabled us to see

hay tính bền vững hay cơ hội.

how even small groups could be a petri dish

Mọi người thường nói về Mặt trăng như một nơi thử nghiệm

for important societal questions such as representation,

hoặc thậm chí là một tấm bảng trắng.

sustainability or opportunity.

Nhưng vì các thỏa thuận pháp lý chi phối Mặt trăng,

People often talk about the Moon as a petri dish

nó thực sự có điểm gì đó chung rất quan trọng

or even a blank slate.

với những thách thức toàn cầu của chúng ta trên Trái đất này.

But because of the legal agreements that govern the Moon,

Cả hai liên quan đến các vấn đề đòi hỏi chúng ta

it actually has something very important in common

suy nghĩ vượt ngoài lãnh thổ và biên giới,

with our global challenges here on Earth.

có nghĩa là Mặt trăng thực sự giống một khuôn mẫu hơn là một tấm bảng trắng.

They both involve issues that require us to think beyond territory and borders,

Được ký kết vào năm 1967, Hiệp ước Không gian vũ trụ

meaning the Moon is actually more of a template

là hiệp ước xác định việc điều chỉnh các hoạt động ngoài không gian,

than a blank slate.

Signed in 1967, the Outer Space Treaty is the defining treaty

bao gồm cả Mặt trăng.

Và nó có hai mục quan trọng

làm thay đổi hoàn toàn nền tảng mà theo đó các luật có thể được xây dựng.

governing activities in outer space,

including the Moon.

Đầu tiên là yêu cầu về việc tự do truy cập tất cả các vùng của một khối thể vũ trụ.

And it has two key ingredients

that radically alter the basis on which laws can be constructed.

Và thứ hai là Mặt trăng và các khối thể vũ trụ khác

The first is a requirement for free access to all areas of a celestial body.

không phải đối tượng chiếm dụng riêng của quốc gia.

And the second is that the Moon and other celestial bodies

Xem nào, điều này thật điên rồ,

bởi vì toàn bộ hệ thống quốc tế trên Trái đất–

are not subject to national appropriation.

Liên hợp quốc,

hệ thống các hiệp ước và thỏa thuận quốc tế–

Now, this is crazy,

được xây dựng dựa trên ý tưởng về chủ quyền quốc gia,

because the entire earthly international system --

ý tưởng về việc chiếm dụng đất đai và tài nguyên trong các biên giới

the United Nations,

the system of treaties and international agreements --

và quyền tự trị nhằm kiểm soát việc truy cập tự do trong các biên giới đó.

is built on the idea of state sovereignty,

on the appropriation of land and resources within borders

Bằng cách loại bỏ cả hai điều này,

chúng tôi tạo điều kiện cho cái được gọi là “nguồn lực chung”.

and the autonomy to control free access within those borders.

Dựa trên công trình của nhà kinh tế học từng đoạt giải Nobel, Elinor Ostrom,

By doing away with both of these,

we create the conditions for what are called the "commons."

nguồn lực chung toàn cầu là các nguồn lự mà tất cả chúng ta cùng chia sẻ,

Based on the work of Nobel Prize-winning economist Elinor Ostrom,

đòi hỏi chúng ta phải làm việc cùng nhau để quản lý và bảo vệ

các khía cạnh quan trọng đối với sự tồn tại và hạnh phúc của chúng ta,

global commons are those resources that we all share

như khí hậu hoặc các đại dương.

that require us to work together to manage and protect

Cách tiếp cận dựa trên nguồn lực chung tạo ra một vùng đất trống

important aspects of our survival and well-being,

cho việc thiết kế thể chế mà mới chỉ bắt đầu được khám phá

like climate or the oceans.

ở cấp độ toàn cầu và liên hành tinh.

Commons-based approaches offer a greenfield for institution design

Quyền sở hữu thì như thế nào?

Và làm thế nào để chúng ta quản lý các nguồn lực

that's only beginning to be explored

khi các công cụ truyền thống của các cơ quan bên ngoài và sỡ hữu tư nhân

at the global and interplanetary level.

What do property rights look like?

không áp dụng?

Mặc dù chúng ta không có tất cả các câu trả lời,

And how do we manage resources

when the traditional tools of external authority and private property

khí hậu, quản trị internet, chủ nghĩa độc tài ---

tất cả đều là những mối đe dọa hiện hữu sâu sắc

don't apply?

Though we don't have all the answers,

mà chúng ta không thể giải quyết bằng lối suy nghĩ hiện tại của mình.

climate, internet governance, authoritarianism --

Con đường thành công phía trước đòi hỏi chúng ta phát triển các công cụ mới.

these are all deeply existential threats

that we have failed to address with our current ways of thinking.

Vậy làm thế nào để chúng ta kết hợp cái lý luận dựa trên nguồn lực chung

Successful paths forward will require us to develop new tools.

vào các thể chế không gian và toàn cầu của chúng ta?

Chà, đây là một nỗ lực đến từ một nguồn không chắc chắn.

So how do we incorporate commons-based logic

into our global and space institutions?

Là một nhà hoạt động trẻ trong Chiến tranh Thế giới lần thứ II

Arvid Pardo bị bắt vì tội tổ chức chống phát xít

Well, here's one attempt that came from an unlikely source.

và bị Gestapo kết án tử hình.

As a young activist in World War II,

Sau chiến tranh,

Arvid Pardo was arrested for anti-fascist organizing

ông nỗ lực để tham gia đoàn ngoại giao,

cuối cùng trở thành đại diện thường trực đầu tiên của Malta

and held under death sentence by the Gestapo.

After the war,

tại Liên Hợp Quốc.

he worked his way into the diplomatic corps,

Pardo thấy rằng luật pháp quốc tế không có các công cụ

eventually becoming the first permanent representative of Malta

để giải quyết vấn đề quản lý các nguồn tài nguyên toàn cầu được chia sẻ,

to the United Nations.

chẳng hạn như biển cả.

Pardo saw that international law did not have the tools

Ông cũng nhìn thấy cơ hội để vận động cho sự chia sẻ công bằng giữa các quốc gia.

to address management of shared global resources,

Năm 1967, Pardo có bài phát biểu nổi tiếng trước Liên Hợp Quốc,

such as the high seas.

He also saw an opportunity to advocate for equitable sharing between nations.

giới thiệu ý tưởng rằng

các đại dương và tài nguyên của chúng là “di sản chung của nhân loại.”

In 1967, Pardo gave a famous speech to the United Nations,

Cụm từ này cuối cùng đã được thông qua như một phần của Hiệp ước về Luật Biển,

introducing the idea

that the oceans and their resources were the "common heritage of mankind."

có lẽ là chế độ quản lý nguồn lực chung phức tạp nhất

trên hành tinh hiện nay.

The phrase was eventually adopted as part of the Law of the Sea Treaty,

Nó được xem như một bước ngoặt lịch sử

một hiến pháp cho các vùng biển.

probably the most sophisticated commons-management regime

Nhưng cách diễn đạt đó đã gây tranh cãi

on the planet today.

It was seen as a watershed moment,

đến mức phải mất hơn 12 năm mới có đủ các chữ ký

a constitution for the seas.

để hiệp ước có hiệu lực,

But the language proved so controversial

và một số quốc gia vẫn từ chối ký kết

that it took over 12 years to gain enough signatures

Thực chất là không có nhiều sự phản đối về bản thân của việc chia sẻ

for the treaty to enter into force,

and some states still refuse to sign it.

mà là về nghĩa vụ phải chia sẻ.

Các quốc gia cho rằng nguyên tắc bình đẳng phá vỡ quyền tự trị

The objection was not so much about sharing per se,

và chủ quyền nhà nước,

but the obligation to share.

tự trị và chủ quyền nhà nước như nhau làm cơ sở cho luật pháp quốc tế.

States felt that the principle of equality undermined their autonomy

Vì vậy, về nhiều mặt thì

and state sovereignty,

the same autonomy and state sovereignty that underpins international law.

câu chuyện về nguyên tắc di sản chung

là một bi kịch.

Nhưng nó mạnh mẽ bởi vì nó làm rõ các cách thức

So in many ways,

mà trật tự thế giới hiện tại sẽ tạo ra các kháng thể và phòng thủ

the story of the common heritage principle

is a tragedy.

But it's powerful because it makes plain

chống lại các nỗ lực cải cách về cấu trúc.

the ways in which the current world order will put up antibodies and defenses

Nhưng điều hay ho ở đây là

Hiệp ước Khoảng Không Vũ Trụ đã tạo ra những sự cải cách về mặt cấu trúc này.

and resist attempts at structural reform.

Vào đỉnh điểm của Chiến tranh lạnh

But here's the thing:

lo sợ việc một bên sẽ lên Mặt Trăng trước

the Outer Space Treaty has already made these structural reforms.

Hoa Kỳ và Liên Xô

đã làm cho hòa ước Westphalia gần như là một thỏa thuận với ác quỷ.

At the height of the Cold War,

terrified that each would get to the Moon first,

Bằng cách yêu cầu việc truy cập tư do và ngăn ngừa việc chiếm đoạt lãnh thổ,

the United States and the USSR

made the Westphalian equivalent of a deal with the devil.

chúng ta cần phải thiết kế lại những thể chế cơ bản nhất của mình

By requiring free access and preventing territorial appropriation,

và có lẽ khi làm vậy

chúng ta học được điều gì đó mới mẻ có thể áp dụng ở đây, trên Trái Đất này.

we are required to redesign our most basic institutions,

Vì vậy mặc dù đôi khi Mặt Trăng có vẻ như khá xa xôi,

and perhaps in doing so,

cách mà chúng ta trả lời những câu hỏi cơ bản

learn something new we can apply here on Earth.

sẽ tạo ra tiền lệ cho người có chỗ trên bàn đàm phán

So although the Moon might seem a little far away sometimes,

và tạo ra ý niệm về sự đồng thuận là như thế nào.

how we answer basic questions now

Và đây là những vấn đề của công nghệ xã hội

will set precedent for who has a seat at the table

chứ không phải là các tên lửa và máy móc.

and what consent looks like.

Thật ra, hiện tại thì những cuộc thảo luận như vậy đang bắt đầu diễn ra.

And these are questions of social technology,

Cộng đồng không gian vũ trụ đang thảo luận về các thỏa thuận chia sẻ cơ bản

not rockets and hardware.

In fact, these conversations are starting to happen right now.

như là làm thế nào chúng ta xác định các khu vực ở mặt trăng như là các điểm di sản

và làm thế nào để chúng ta được cho phép hạ cánh ở một vị trí nào đó

The space community is discussing basic shared agreements,

khi cơ quan thẩm quyền bên ngoài theo kiểu truyền thống

such as how do we designate lunar areas as heritage sites,

không áp dụng?

Làm thế nào để chúng ta thực thi các yêu cầu về việc phối hợp

and how do we get permission for where to land

khi việc chỉ dẫn mọi người phải đi đâu là vi phạm các quy tắc?

when traditional external authority

doesn't apply?

Và làm thế nào để chúng ta quản lý việc tiếp cận các nguồn tài nguyên khan hiếm

How do we enforce requirements for coordination

như nước, khoáng chất

when it's against the rules to tell people where to go?

hoặc thậm chí là các đỉnh của nguồn sáng vĩnh cửu–

And how do we manage access to scarce resources

những miệng núi lửa nằm ở vĩ độ phù hợp

such as water, minerals

để nhận được gần như liên tục ánh sáng mặt trời–

or even the peaks of eternal light --

và qua đó, quyền lực?

Giờ đây, một số người cho rằng việc thiếu các quy tắc trên Mặt trăng

craters that sit at just the right latitude

to receive near-constant exposure to sunlight --

là điều đáng sợ.

Và đúng là có một số yếu tố gây lo ngại một cách chính đáng về việc đó

and therefore, power?

Now, some people think that the lack of rules on the Moon

Nếu không có quy tắc nào trên Mặt trăng,

is terrifying.

không phải chúng ta sẽ rơi vào tình huống ai đến trước được phục vụ trước sao?

And there are legitimately some terrifying elements of it.

Và có thể sẽ như thế

If there are no rules on the Moon,

nếu chúng ta bỏ qua khoảnh khắc này.

then won't we end up in a first-come, first-served situation?

Nhưng sẽ không nếu chúng ta sẵn sàng mạnh dạn đương đầu với thử thách.

And we might,

Như chúng tôi đã học được trong các cộng đồng tự quản của mình,

if we dismiss this moment.

việc tạo ra thứ gì đó mới thì dễ dàng hơn là cố gắng phá bỏ cái cũ.

But not if we're willing to be bold and to engage the challenge.

Và ở đâu khác nữa ngoài Mặt trăng,

As we learned in our communities of self-governance,

mà chúng ta có thể tạo ra hình mẫu các tổ chức mới ở quy mô toàn cầu

it's easier to create something new than trying to dismantle the old.

trong một môi trường độc lập với các ràng buộc thiết kế chính xác cần thiết

And where else but the Moon

can we prototype new institutions at global scale

cho những thách thức lớn nhất của chúng ta trên Trái đất?

in a self-contained environment with the exact design constraints needed

Trở lại năm 1999,

Liên Hợp Quốc đã dạy một nhóm các chuyên gia không gian trẻ

for our biggest challenges here on Earth?

rằng chúng ta có thể nghĩ lớn hơn,

rằng chúng ta có thể tác động đến các quốc gia nếu chúng ta chọn.

Back in 1999,

the United Nations taught a group of young space geeks

Hiện nay, chặng đường tiếp theo đã được định hình:

that we could think bigger,

là hình dung những gì theo sau lãnh thổ và các biên giới.

that we could impact nations if we chose to.

Today, the stage is set for the next step:

Cảm ơn các bạn.

to envision what comes after territory and borders.

Thank you.