Civilization on the Moon -- and what it means for life on Earth | Jessy Kate Schingler

Çeviri: Cihan Ekmekçi Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

Right now, there's a lot happening with the Moon.

Şu anda Ay'la ilgili pek çok şey gerçekleşiyor.

China has announced plans for an inhabited South Pole station

Çin, 2030'lu yıllara kadar

insanlı bir Güney Kutbu istasyonu planları olduğunu açıkladı.

by the 2030s,

and the United States has an official road map

Birleşik Devletler'in resmî bir stratejik planı var,

seeking an increasing number of people living and working in space.

giderek daha çok uzayda yaşayacak ve çalışacak insan arıyorlar.

This will start with NASA's Artemis program,

Bunlar NASA'nın Artemis programıyla başlayacak.

an international program to send the first woman and the next man

Önümüzdeki 10 yıl içinde Ay'a ilk kadını ve sıradaki erkeği gönderecek

to the Moon this decade.

uluslararası bir program.

Billionaires and the private sector are getting involved

Milyarderler ve özel sektör umulmadık yollarla konuya dahil oluyor.

in unprecedented ways.

There are over a hundred launch companies around the world

Dünyada sayıları 100'ü aşkın roket fırlatma şirketi,

and roughly a dozen private lunar transportation companies

aşağı yukarı bir düzine de Ay ulaşım şirketi var.

readying robotic missions to the lunar surface.

Ay'ın yüzeyine inecek robotik görevler hazırlıyorlar.

We have reusable rockets for the first time in human history.

İnsanlık tarihinde ilk kez yeniden kullanılabilir roketlerimiz var.

This will enable the development of infrastructure

Bu durum altyapı geliştirmesini ve kaynak kullanımını mümkün kılacak.

and utilization of resources.

While estimates vary, scientists think

Ölçümler değişse de bilim insanları şunda hemfikir:

there could be up to a billion metric tons of water ice on the Moon.

Ay'da bir milyar metrik tona kadar su buzu olabilir.

That's greater than the size of Lake Erie,

Bu Erie Gölü'nden daha büyük

and enough water to support perhaps hundreds of thousands of people

ve de Ay'da yaşayıp çalışıyor olabilecek yüz binlerce insan için yeterli su demek.

living and working on the Moon.

So although official plans are always evolving,

Resmi planlar sürekli evrimleşse de

there's real reason to think that we could see people

on yıl içinde Ay'da yaşayıp çalışan insanlar görmemiz için

starting to live and work on the Moon

in the next decade.

gerçek sebepler var.

However, the Moon is roughly the size of the continent of Africa,

Ancak Ay, kabaca Afrika kıtası kadar.

and we're starting to see that the key resources

Biz de önemli kaynakların küçük alanlarda,

may be concentrated in small areas

kutupların yakınında olduğunu görmeye başlıyoruz.

near the poles.

This raises important questions about coordinating access to scarce resources.

Bu da kıt kaynaklara erişimi koordine etme sorularını akla getiriyor.

And there are also legitimate questions about going to the Moon:

Ayrıca Ay'a gitmekle ilgili çok geçerli sorular da var:

colonialism, cultural heritage

kolonileşme, kültürel miras

and reproducing the systemic inequalities of today's capitalism.

ve bugünün kapitalist dünyasındaki sistematik eşitsizlikleri yenileme.

And more to the point:

Daha da önemlisi,

Don't we have enough big challenges here on Earth?

Dünya'da yeterince büyük sorunlarımız yok mu zaten?

Internet governance, pandemics, terrorism and, perhaps most importantly,

İnternet yönetişimi, pandemi, terörizm ve belki de en önemlisi,

climate crisis and biodiversity loss.

iklim krizi ve biyo çeşitliliğin kaybı.

In some senses,

Bazı açılardan

the idea of the Moon as just a destination

yeni bir hedef olarak Ay'a gitme fikri

embodies these problematic qualities.

bu problemleri de kapsıyor.

It conjures a frontier attitude

Adeta bir sınırları fetih anlayışı,

of conquest,

big rockets and expensive projects,

dev roketler, pahalı projeler,

competition and winning.

yarış ve kazanma.

But what's most interesting about the Moon

Fakat Ay'la ilgili en ilginç olan şey

isn't the billionaires with their rockets

milyarderler ve onların roketleri değil

or the same old power struggle between states.

ya da devletler arası klişeleşmiş güç gösterileri de değil.

In fact, it's not the hardware at all.

Aslında konu maddi değil.

It's the software.

Manevi.

It's the norms, customs and laws.

Konu; normlar, gelenekler ve yasalar.

It's our social technologies.

Sosyal teknolojilerimiz.

And it's the opportunity to update our democratic institutions

Demokratik kurumlarımızı ve yasaları güncelleme fırsatıyla

and the rule of law

to respond to a new era of planetary-scale challenges.

gezegensel ölçekte zorlukları olan yeni bir çağa uydurmak.

I'm going to tell you about how the Moon can be a canvas

Ay'ın Dünya'daki en büyük zorlukları çözmede

for solving some of our biggest challenges here on Earth.

nasıl bir tuval olabileceğini size anlatacağım.

I've been kind of obsessed with this topic since I was a teenager.

Genç yaştan itibaren bu konuya takıntılı gibiyim.

I've spent the last two decades working on international space policy,

Son 20 yılı uluslararası uzay politikası üzerine çalışarak geçirdim

but also on small community projects with bottom-up governance design.

ama aşağıdan yukarı yönetişim tasarımı küçük çaplı projelerde de çalıştım.

When I was 17,

On yedi yaşındayken

I went to a UN conference on the peaceful uses of outer space

Viyana'da uzayın huzurlu kullanımı temalı bir BM konferansına gittim.

in Vienna.

Over two weeks, 160 young people from over 60 countries

İki hafta boyunca, 60 ülkeden 160 genç insan

were crammed into a big hotel next to the UN building.

BM binasının yanında büyük bir otele sıkışmıştık.

We were invited to make recommendations

Üye Devletlere insanlığın geleceğinde uzayın rolü hakkında

to Member States

about the role of space in humanity's future.

önerilerde bulunmamız teklif edilmişti.

After the conference,

Konferanstan sonra,

some of us were so inspired

bazılarımız o kadar ilham doldu ki

that we actually decided to keep living together.

birlikte yaşama kararı aldık.

Now, living with 20 people might sound kind of crazy,

Yirmi kişiyle birlikte yaşamak kulağa çılgınca geliyor

but over the years, it enabled us to create a high-trust group

ama yıllar geçtikçe birbirine güvenli bir grup kurmamıza

that allowed us to experiment with these social technologies.

ve bu sosyal teknolojileri test etmemize olanak sağladı.

We designed governance systems ranging from assigning a CEO

Bir CEO atamaktan jüri süreci kullanmaya kadar

to using a jury process.

farklı yönetişim sistemleri tasarladık.

And as we grew into our careers,

Kariyer sahibi olmaya başladıkça

and we moved from DC think tanks to working for NASA

ve başkentteki beyin takımlarından NASA'da çalışmaya geçince

to starting our own companies,

ve sonra da kendi şirketlerimizi kurunca

these experiments enabled us to see

küçük gruplar için bile bu deneylerin nasıl bir petri kabı olabileceğini gördük;

how even small groups could be a petri dish

for important societal questions such as representation,

temsil, sürdürülebilirlik ve fırsat gibi önemli toplumsal soruları test etmek için.

sustainability or opportunity.

People often talk about the Moon as a petri dish

İnsanlar Ay'dan bir petri kabı hatta boş bir sayfa olarak bahsediyor.

or even a blank slate.

But because of the legal agreements that govern the Moon,

Ay'a ilişkin yasal anlaşmalar nedeniyle

it actually has something very important in common

Dünya'daki küresel zorluklarımızla önemli bir ortak yanı var.

with our global challenges here on Earth.

They both involve issues that require us to think beyond territory and borders,

İkisinin de bölge ve sınırların ötesinde düşünmemizi gerektiren sorunları var,

meaning the Moon is actually more of a template

yani aslında Ay, bir taslaktan ziyade boş bir kağıt.

than a blank slate.

Signed in 1967, the Outer Space Treaty is the defining treaty

1967 yılında imzalanan Dış Uzay Anlaşması

dış uzaydaki aktivitelerin idamesine dair belirleyici anlaşma,

governing activities in outer space,

including the Moon.

buna Ay da dahil.

And it has two key ingredients

Yasaların konacağı temeli değiştirecek iki önemli etkeni var.

that radically alter the basis on which laws can be constructed.

The first is a requirement for free access to all areas of a celestial body.

Birincisi, bir gök cisminin tüm alanlarına serbest erişim gerekliliği.

And the second is that the Moon and other celestial bodies

İkincisi ise, Ay ve diğer gök cisimlerinin ulusal uygunluğa tabi olmaması.

are not subject to national appropriation.

Now, this is crazy,

Bu çılgınca

because the entire earthly international system --

çünkü tüm dünyevi uluslararası sistem --

the United Nations,

Birleşmiş Milletler,

the system of treaties and international agreements --

anlaşmalar ve uluslararası sözleşmeler --

is built on the idea of state sovereignty,

devlet bağımsızlığı ilkesi üzerinde kurulu,

on the appropriation of land and resources within borders

sınırlar içinde toprak ve kaynakların uygunluğu

and the autonomy to control free access within those borders.

ve bu sınırlar içerisinde serbest erişim kontrolünün özerkliği.

By doing away with both of these,

Bu ikisine de son vererek

we create the conditions for what are called the "commons."

''kamu'' denen koşulları yaratıyoruz.

Based on the work of Nobel Prize-winning economist Elinor Ostrom,

Nobel Ödüllü iktisatçı Elinor Ostrom'un çalışmalarına göre

global commons are those resources that we all share

küresel kamu malı, yaşam ve refahımızın önemli kısımlarını

that require us to work together to manage and protect

yönetmek ve korumak için birlikte çalışmamızı gerektiren

important aspects of our survival and well-being,

hepimizin paylaştığı kaynaklar,

like climate or the oceans.

tıpkı iklim ve okyanuslar gibi.

Commons-based approaches offer a greenfield for institution design

Kamu bazlı yaklaşımlar, küresel ve gezegenler arası düzeyde

that's only beginning to be explored

keşfedilmeye henüz başlanan kurumsal tasarım için yepyeni bir alan.

at the global and interplanetary level.

What do property rights look like?

Mülkiyet hakları nasıl olacak?

And how do we manage resources

Dış otorite ve özel mülkiyete dair geleneksel yöntemler işe yaramadığında

when the traditional tools of external authority and private property

don't apply?

kaynakları nasıl yöneteceğiz?

Though we don't have all the answers,

Tüm yanıtları bilmiyor olsak da --

climate, internet governance, authoritarianism --

iklim, internet yönetişimi, otoriterlik --

these are all deeply existential threats

bunlar çok derin var oluşsal tehditler,

that we have failed to address with our current ways of thinking.

mevcut düşünme şeklimizle yönelmekte başarısız olduğumuz tehditler.

Successful paths forward will require us to develop new tools.

İleriye yönelik yollar yeni araçlar geliştirmemizi gerektiriyor.

So how do we incorporate commons-based logic

Peki kamu bazlı mantığı

into our global and space institutions?

küresel ve uzayla ilgili kurumlarımıza nasıl yerleştireceğiz?

Well, here's one attempt that came from an unlikely source.

Beklenmedik bir kaynaktan gelen bir deneme:

As a young activist in World War II,

İkinci Dünya Savaşı'nda genç bir aktivistken

Arvid Pardo was arrested for anti-fascist organizing

Arvid Pardo faşizm karşıtı organizasyondan tutuklandı

and held under death sentence by the Gestapo.

ve Gestapo tarafından idam hükmüyle tutuldu.

After the war,

Savaştan sonra,

he worked his way into the diplomatic corps,

diplomatik birliklere ulaşmayı başardı,

eventually becoming the first permanent representative of Malta

sonunda Malta'nın ilk Birleşmiş Milletler temsilcisi oldu.

to the United Nations.

Pardo saw that international law did not have the tools

Pardo, uluslararası hukukun, paylaşılan küresel kaynakları

to address management of shared global resources,

idame edecek yöntemleri olmadığını görmüştü,

such as the high seas.

ortak denizler konusu gibi.

He also saw an opportunity to advocate for equitable sharing between nations.

Ayrıca devletler arasında eşit paylaşım savuculuğu yapma fırsatı da gördü.

In 1967, Pardo gave a famous speech to the United Nations,

1967 yılında Pardo Birleşmiş Milletler'e ünlü bir konuşma yaptı,

introducing the idea

okyanuslar ve buna bağlı kaynakların

that the oceans and their resources were the "common heritage of mankind."

''insanlığın ortak malı'' olduğu fikrini öne sürdü.

The phrase was eventually adopted as part of the Law of the Sea Treaty,

Kullandığı söz, Deniz Anlaşması Hukuku'nun bir parçası olarak benimsendi,

probably the most sophisticated commons-management regime

bu belki de gezegendeki en sofistike kamusal yönetim rejimi.

on the planet today.

It was seen as a watershed moment,

Devrim niteliğindeydi,

a constitution for the seas.

denizler için bir anayasa.

But the language proved so controversial

Ama dili o kadar tartışmalıydı ki

that it took over 12 years to gain enough signatures

anlaşmanın yürürlüğe girmesi için yeterli imza toplaması 12 yıl sürdü

for the treaty to enter into force,

and some states still refuse to sign it.

ve hâlâ bazı devletler imzalamayı reddediyor.

The objection was not so much about sharing per se,

Amaç ne olursa olsun paylaşmak değil,

but the obligation to share.

paylaşma zorunluluğuydu.

States felt that the principle of equality undermined their autonomy

Devletler, eşitlik ilkesinin özerkliklerini ve egemenliklerini

and state sovereignty,

zedelediğini düşündü,

the same autonomy and state sovereignty that underpins international law.

uluslararası hukuku destekleyen aynı özerklik ve milli egemenlik.

So in many ways,

Pek çok şekilde,

the story of the common heritage principle

ortak miras ilkesinin hikâyesi bir trajedi.

is a tragedy.

But it's powerful because it makes plain

Ancak güçlü çünkü mevcut dünya düzeninin

the ways in which the current world order will put up antibodies and defenses

antikorlar ve savunmalar öne sürerek

and resist attempts at structural reform.

yapısal reform denemelerine direnmeyi kolaylaştırıyor.

But here's the thing:

Ama önemli bir nokta var:

the Outer Space Treaty has already made these structural reforms.

Dış Uzay Anlaşması bu reformları zaten gerçekleşti.

At the height of the Cold War,

Soğuk Savaş'ın en yoğun döneminde

terrified that each would get to the Moon first,

Ay'a ilk ulaşan olamama korkusuyla

the United States and the USSR

Birleşik Devletler ve SSCB,

made the Westphalian equivalent of a deal with the devil.

şeytanla Vestfalya eşdeğeri bir anlaşma yaptı.

By requiring free access and preventing territorial appropriation,

Serbest erişimi gerekli kılarak ve bölgesel uygunluğun önüne geçerek

we are required to redesign our most basic institutions,

en temel kurumlarımızı yeniden tasarlamamız lazım.

and perhaps in doing so,

Ve belki de böyle yaparak

learn something new we can apply here on Earth.

Dünya'da uygulayabileceğimiz yeni bir şey öğreniriz.

So although the Moon might seem a little far away sometimes,

Ay bazen ne kadar uzak görünse de

how we answer basic questions now

şu an temel sorulara verdiğimiz yanıtlar

will set precedent for who has a seat at the table

masada kimlerin oturacağını

and what consent looks like.

ve rıza konusu belirleyecek.

And these are questions of social technology,

Bunlar sosyal teknoloji soruları,

not rockets and hardware.

roketler veya maddi şeyler değil.

In fact, these conversations are starting to happen right now.

Hatta bu sohbetler artık yapılmaya başlandı.

The space community is discussing basic shared agreements,

Uzay topluluğu temel paylaşımlı anlaşmaları tartışıyor,

such as how do we designate lunar areas as heritage sites,

uydunun hangi alanlarını miras alanı olarak belirleyeceğimiz

and how do we get permission for where to land

ve geleneksel dış otorite geçerli olmadığında

when traditional external authority

nereye inileceği izninin nasıl alınacağı gibi.

doesn't apply?

How do we enforce requirements for coordination

İnsanlara gidecek yönü söylemek kurallara aykırı olursa

when it's against the rules to tell people where to go?

koordinasyon gereklilikleri nasıl karşılanacak?

And how do we manage access to scarce resources

Kıt kaynaklara erişimi nasıl yöneteceğiz,

such as water, minerals

su ve mineraller gibi

or even the peaks of eternal light --

veya ebedi ışık zirveleri gibi --

craters that sit at just the right latitude

sürekliye yakın güneş ışığına maruz kalan tam da doğru enlemdeki kraterler --

to receive near-constant exposure to sunlight --

and therefore, power?

peki ya sonrasında güç?

Now, some people think that the lack of rules on the Moon

Kimi insanlar Ay'da kural olmayışının korkunç olduğunu düşünecek.

is terrifying.

And there are legitimately some terrifying elements of it.

Bunun gerçekten de korkutucu yanları var.

If there are no rules on the Moon,

Ay'da eğer hiçbir kural olmazsa

then won't we end up in a first-come, first-served situation?

ilk gelen ilk faydalanır mantığına bürünmez miyiz?

And we might,

belki de öyle olur,

if we dismiss this moment.

şayet bu anı ortadan kaldırırsak.

But not if we're willing to be bold and to engage the challenge.

Cesur olmaya ve zorlukla yüzleşmeye istekliysek hayır.

As we learned in our communities of self-governance,

Kendi kendine yönetişimli topluluklardan öğrendiğimiz,

it's easier to create something new than trying to dismantle the old.

eskiyi bozmaktansa yeni bir şey yaratmak daha kolay.

And where else but the Moon

Dünya'daki en büyük zorluklarımız için tasarlanmış sınırlamalarla

can we prototype new institutions at global scale

in a self-contained environment with the exact design constraints needed

kendine yeten bir ortamda küresel ölçekte yeni kurumların prototipini

for our biggest challenges here on Earth?

Ay'da değil de nerede yapacağız?

Back in 1999,

1999 yılında,

the United Nations taught a group of young space geeks

Birleşmiş Milletler bir grup uzay meraklısına

that we could think bigger,

daha büyük düşünebileceğimizi,

that we could impact nations if we chose to.

istersek milletleri etkileyebileceğimizi öğretti.

Today, the stage is set for the next step:

Bugün ise sonraki adım için sahne hazır:

to envision what comes after territory and borders.

bölge ve sınırların ötesini zihnimizde canlandırmak.

Thank you.

Teşekkürler.