What the Discovery of Exoplanets Reveals About the Universe | Jessie Christiansen | TED

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

I am a planet hunter

ကျွန်မက နာဆာ ရဲ့ Exoplanet Archive က

and keeper of the keys at NASA's Exoplanet Archive.

သော့ကိုင်နဲ့ ဂြိုဟ် ရှာဖွေသူတစ်ယောက်ပါ။

In March 2022, we reached a major milestone in space exploration:

၂၀၂၂ ခုနှစ် မတ်လ အာကာသ စူးစမ်းရေးမှာ အဓိက သမိုင်းမှတ်တိုင်တစ်ခုကို ရောက်ခဲ့တယ်–

5,000 known exoplanets.

လူတွေသိထားတဲ့ ပြင်ပဂြိုဟ် ၅,၀၀၀ ပါ။

For thousands of years,

နှစ်ပေါင်းထောင်ချီ

we've wondered about planets outside of our solar system,

အခု ပြင်ပဂြိုဟ်တွေလို့ခေါ်တဲ့ နေအဖွဲ့အစည်းပြင်ပက ဂြိုဟ်တွေအကြောင်း

now called exoplanets.

ကျွန်မတို့ သိချင်ခဲ့ကြတယ်။

But our technology only recently caught up with our imaginations.

ဒါပေမဲ့ ကျွန်မတို့ နည်းပညာဟာ မကြာသေးခင်ကမှ စိတ်ကူးတွေကို လိုက်မီသွားခဲ့တာပါ။

And yes, 5,000 planets is incredible.

ဟုတ်တယ်၊ ဂြိုဟ် ၅,၀၀၀ ဟာ မယုံနိုင်စရာပါပဲ။

What's even more incredible

ပိုပြီးတောင် မယုံနိုင်စရာက

is how space research will change as a result.

ရလဒ်အနေနဲ့ အာကာသ သုတေသန ဘယ်လို ပြောင်းလဲသွားမလဲဆိုတာပါ။

When I started grad school,

ကျွန်မ ကျောင်းစတက်တုန်းက

there were about 100 known exoplanets,

ကမ္ဘာဂြိုဟ်နဲ့ လုံးဝ ကွာခြားပြီး တစ်ခုနဲ့တစ်ခု

all radically different from the Earth and from each other.

လုံးဝမတူတဲ့ လူတွေသိတဲ့ ပြင်ပဂြိုဟ်ပေါင်း ၁၀၀ လောက်ရှိခဲ့တယ်။

I was determined to find more.

ထပ်ရှာဖို့ စိတ်ပိုင်းဖြတ်ခဲ့တယ်။

I spent four years looking at nearly 87,000 stars, one by one.

ကြယ် ၈၇,၀၀၀ နီးပါးကို တစ်လုံးပြီးတစ်လုံး ကြည့်ရင်း လေးနှစ်ကြာ ကုန်ဆုံးခဲ့တယ်။

Now you might have this romantic idea

ကျွန်မဟာ စကြဝဠာရဲ့ လှပတဲ့ မြင်ကွင်းတစ်ခုကို

that I was gazing intently through a telescope,

တွေးဆရင်း အဝေးကြည့်မှန်ပြောင်းကနေ

pondering some gorgeous view of the universe.

ငေးကြည့်နေတယ်ဆိုတဲ့ စိတ်ကူးယဉ် အယူအဆ ရှင်တို့မှာ ရှိလောက်တယ်။

I was not.

ကျွန်မ မဟုတ်ပါဘူး။

I was looking at data like this,

ကြယ်တစ်လုံးစီရဲ့ တောက်ပမှုကို

measuring the brightness of each star over time.

အချိန်နဲ့အမျှ တိုင်းတာရင်း ဒီလို ဒေတာတွေကို ကြည့်နေတာပါ။

If the brightness dipped, just briefly, just a little bit,

တောက်ပမှု ကျသွားရင်၊ ဒါက ခဏတာ နည်းနည်းလေးပါ၊

it could be because a planet had orbited in front of that star,

ဒါဖြစ်နိုင်တာကဂြိုဟ်တစ်လုံးဟာ အဲဒီကြယ်ရှေ့မှာ လှည့်ပတ်နေပြီး

blocking some of the light from reaching my telescope.

အဝေးကြည့်မှန်ပြောင်းဆီရောက်ဖို့ အလင်းတချို့ကို ပိတ်ထားလို့ပါ။

So I spent four years looking for decimal-level changes in these data.

ဒီတော့ ဒီဒေတာတွေထဲက ဒသမအဆင့် ပြောင်းလဲမှုတွေကို လေးနှစ်ကြာရှာဖွေခဲ့တယ်။

And after four years, I'd found ...

လေးနှစ်ကြာပြီးတဲ့နောက် ကျွန်မ ...

nothing.

ဘာမှ မတွေ့ရှိခဲ့ဘူး။

Zero exoplanets.

ပြင်ပဂြိုဟ် နတ္ထိပါ။

Thankfully, they still gave me the PhD, I think, for effort.

ကံကောင်းတာက ကျွန်မကို ပါရဂူဘွဲ့ ပေးနေသေးတာက ကြိုးစားမှုကြောင့်လို့ ထင်တယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Then I moved to Harvard, where I worked on my first NASA mission, called EPOXI.

ဒီနောက် ဟားဗတ်ကို ပြောင်းပြီး EPOXI ဆိုတဲ့ ပထမဆုံး နာဆာ မစ်ရှင်မှာ အလုပ်လုပ်ခဲ့တယ်။

I still didn't find any exoplanets.

ပြင်ပ ဂြိုဟ်တွေကို ရှာမတွေ့သေးဘူး။

Then in March 2010, I joined the Kepler Mission,

ဒီနောက် ၂၀၁၀၊ မတ်လမှာ ဂြိုဟ်ရှာဖွေရေးကိရိယာတစ်ခုကို

NASA's grand experiment

အာကာသထဲ ထည့်လိုက်တဲ့

with putting one of our planet-hunting instruments into space.

နာဆာရဲ့ ကြီးကျယ်တဲ့ စမ်းသပ်မှု Kepler Mission မှာ ပါဝင်ခဲ့တယ်။

Monday was my first day on the base in Silicon Valley.

တနင်္လာနေ့က Silicon Valley အခြေစိုက်စခန်းမှာ ပထမဆုံးနေ့ပါပဲ။

It was mostly spent in HR.

HR မှာ အများစု ကုန်ဆုံးခဲ့တယ်။

Tuesday, I sat down and looked at the data for the first time,

အင်္ဂါနေ့မှာ ကျွန်မထိုင်ပြီး ဒေတာတွေကို ပထမဆုံးအကြိမ်ကြည့်လိုက်တော့

and I found my first exoplanet.

ပထမဆုံး ပြင်ပဂြိုဟ်ကို တွေ့လိုက်ရတယ်။

(Cheers)

(ဩဘာသံများ)

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

A few minutes later, I found another one.

မိနစ်အနည်းငယ်အကြာမှာ နောက်တစ်ခုကို တွေ့ခဲ့တယ်။

There's a saying that we're the generation that was born too late to explore Earth

ကျွန်မတို့က ကမ္ဘာမြေကိုစူးစမ်းဖို့ နောက်ကျ လွန်းပြီး အာကာသကို စူးစမ်းဖို့ စောလွန်းစွာ

and too soon to explore space.

မွေးဖွားလာတဲ့ မျိုးဆက်တစ်ခု ဆိုတဲ့ ဆိုရိုးတစ်ခုရှိတယ်။

That's not true anymore.

ဒါက မမှန်တော့ပါဘူး။

That day and every day since, I've gotten to explore space.

အဲဒီနေ့နဲ့ အဲဒီအချိန်ကစပြီး ကျွန်မ နေ့တိုင်း အာကာသကို စူးစမ်းလာခဲ့တယ်။

Kepler made it possible for us

Kepler က ကျွန်မတို့အတွက်

to measure stellar brightness much more precisely

ကြယ်အလင်းကို အရင်ထက် ပိုတိတိကျကျ တိုင်းနိုင်အောင်

than we had before.

လုပ်ပေးခဲ့တယ်။

And eventually I helped find thousands of exoplanets.

နောက်ဆုံး ထောင်နဲ့ချီတဲ့ ပြင်ပဂြိုဟ်တွေ ကို ကျွန်မ ကူညီ ရှာဖွေပေးခဲ့တယ်။

And we've really only searched our local corner of the galaxy

ဒီဂြိုဟ်တွေကို ရှာဖို့ ကျွန်မတို့ ဂလက်ဆီရဲ့

to find those planets.

နယ်ခံ ထောင့်ကိုပဲ ရှာခဲ့တာပါ။

That means there's likely tens of billions of planets just in our Milky Way.

ဆိုလိုတာက ကျွန်မတို့ရဲ့ နဂါးငွေ့တန်းမှာပဲ ဂြိုဟ်ဘီလီယံပေါင်း ဆယ်ချီပြီး ရှိနိုင်တယ်။

Now with so much data,

အခု ဒေတာ အများကြီးနဲ့ဆို၊

we can start sorting and grouping and categorizing these planets

လားရာတွေကို ရှာဖို့ ဂြိုဟ်တွေကို ရွေးချယ်၊ အုပ်စုဖွဲ့ပြီး

to find trends.

အမျိုးအစားခွဲနိုင်ပါတယ်။

Think of it this way:

ဒီလိုတွေးကြည့်ပါ၊

if you wanted to learn about dogs and you had five dogs in your study,

ခွေးတွေအကြောင်းကို သင် သိချင်တယ်၊ သင့်လေ့လာမှုမှာ ခွေးငါးကောင်ရှိမယ်ဆိုရင်

well, you'd learn a lot about those five dogs.

အဲဒီခွေးငါးကောင်အကြောင်း အများကြီး သင် သင်ယူရမှာပါ။

That they're all good dogs.

အားလုံးက ခွေးကောင်းတွေပါ။

But maybe not about dogs in general.

ဒါပေမဲ့ ယေဘုယျအနေနဲ ခွေးတွေနဲ့ မပတ်သက်တာဖြစ်နိုင်တယ်။

If you had 5,000 dogs in your study,

သင့်လေ့လာမှုမှာ ခွေး ၅,၀၀၀ ရှိရင်၊

then you’d start to see that there were German Shepherds and Dobermanns

ဂျာမန်သိုးထိန်းခွေးတွေနဲ့ ဒိုဘာမင်တွေ၊ ပြီးတော့ အိမ်မွေးခွေးပုလေးရှိတာကို

and beagles,

စတင်တွေ့မြင်ရမှာပါ၊

and that these different breeds have different features.

ဒီအမျိုးအစား အမျိုးမျိုးမှာ အသွင်အပြင်အမျိုးမျိုးရှိတယ်။

With demographic-level data on exoplanets,

ပြင်ပ ဂြိုဟ် ဦးရေ အဆင့် ဒေတာတွေဆိုရင်

we can start asking some of these big questions for the first time,

ပထမဆုံးအကြိမ် ဒီကြီးမားတဲ့မေးခွန်းတွေထဲက တချို့ကို စတင်မေးနိုင်ပါတယ်၊

like: Of those thousands and billions of planets in our galaxy,

ဥပမာ၊ ဂလက်ဆီမှာရှိတဲ့ ဘီလီယံ ထောင်နဲ့ချီတဲ့ ဂြိုဟ်တွေထဲက

how many are like the Earth, or like Jupiter?

ဘယ်နှစ်လုံးက ကမ္ဘာနဲ့တူသလဲ၊ ဒါမှမဟုတ် ဂျူပီတာလိုမျိုးလား။

How many planets does a typical star have?

ပုံမှန် ကြယ်တစ်လုံးမှာ ဂြိုဟ်ဘယ်နှစ်လုံးရှိလဲ။

Can a planet orbit more than one star?

ဂြိုဟ်တစ်လုံးဟာ ကြယ်တစ်လုံးထက် ပိုပတ်နိုင်လား။

Yes.

ဟုတ်ပါတယ်။

Can a planet exist without any star at all?

ဂြိုဟ်တစ်လုံးဟာ ဘာကြယ်မှမရှိဘဲ တည်ရှိနိုင်လား။

Also yes.

ဒါလည်း ဟုတ်တယ်။

One surprising result from the study of planet populations

ဂြိုဟ် ဦးရေကို လေ့လာတာကနေ အံ့ဩစရာ ရလဒ်တစ်ခုက

is that the most common kind of planet in our galaxy

ကျွန်မတို့ရဲ့ဂလက်ဆီထဲက အတွေ့အများဆုံး ဂြိုဟ် အမျိုးအစားတစ်ခုက

might be one we don’t have in our solar system:

နေအဖွဲ့အစည်းအတွင်း ကျွန်မတို့မှာ မရှိတဲ့ တစ်လုံးဖြစ်နိုင်တာပါ၊

a super-Earth up to twice as big and ten times as heavy as our Earth.

စူပါ-ကမ္ဘာဂြိုဟ် ကျွန်မတို့ရဲ့ ကမ္ဘာဂြိုဟ် ထက် နှစ်ဆကြီးပြီး ဆယ်ဆလောက် ပိုလေးပါတယ်။

We've found evaporating planets, disintegrating planets,

အငွေ့ပျံနေတဲ့ ဂြိုဟ်တွေ၊ ပြိုကွဲနေတဲ့ ဂြိုဟ်တွေ၊ တိကျတဲ့ ကခုန်မှုထဲမှာ

planets clustered together in a clockwork dance,

အတူ စုစည်းနေတဲ့ ဂြိုဟ်တွေ၊ အလွန်အမင်း ပွနေတဲ့ ဂြိုဟ်တွေ၊

ultra-puffy planets, ultra-dense planets.

အလွန်အမင်း သိပ်သည်းတဲ့ ဂြိုဟ်တွေကို တွေ့ခဲ့ရပါတယ်။

It's truly a wild and wonderful menagerie

နာဆာ Exoplanet Archive မှာ ကျွန်မ စုစည်းထားတဲ့

that I get to corral at the NASA Exoplanet Archive.

တကယ့်ကို လွန်ကဲပြီး အံ့ဩစရာကောင်းတဲ့ ဂြိုဟ်စုတစ်ခုပါ။

But it gets even more interesting than that.

ဒါပေမဲ့ အဲဒီထက်တောင် ပိုစိတ်ဝင်စားလာတယ်။

With so much data, we might finally be able

ဒေတာများစွာနဲ့အတူ နောက်ဆုံးမှာ ဂြိုဟ်တွေ

to figure out how planets are made.

ဘယ်လို ဖွဲ့တည်တာလဲ ဆိုတာကို သိရှိနိုင်မှာပါ။

We see baby stars being born in stellar nurseries

ဖုန်မှုန့်နဲ့ ဓာတ်ငွေ့တွေ ဝန်းရံထားတဲ့ ကြယ်ကလေးတွေ ကြယ် ပျိုးခင်းတွေထဲမှာ

surrounded by dust and gas.

မွေးဖွားလာတာကို တွေ့ရတယ်။

And we see all the stars surrounded by completed planetary systems.

ပြီးပြည့်စုံတဲ့ဂြိုဟ်စနစ်တွေ ဝန်းရံထားတဲ့ ကြယ်အားလုံးကို တွေ့ရပါတယ်။

But we still don't really know what happens in between.

ဒါပေမဲ့ အကြားမှာ ဖြစ်ပျက်နေတာကို ကျွန်မတို့ တကယ် မသိသေးဘူး။

With more data, we might find planets

ဒေတာတွေ ပိုများလာရင် ဂြိုဟ်တွေကို

at some middle stage or many middle stages.

အလယ်အဆင့် ဒါမှမဟုတ် အလယ်အဆင့်များစွာမှာ တွေ့နိုင်လောက်တယ်။

And from there, be able to map out a timeline of planetary development.

အဲဒီကနေ ဂြိုဟ်ဖွံ့ဖြိုးမှုရဲ့ အချိန်ဇယားကို ပုံစံထုတ်နိုင်ပါတယ်။

What triggers these diffused clouds of dust and gas to collapse and transform?

ပြိုကျ၊အသွင်ပြောင်းဖို့ ဖုန်နဲ့ဓာတ်ငွေ့ရဲ့ ပြန့်ကျဲတဲ့ဖုန်လုံးတွေဖြစ်အောင် ဘာကစပေးလဲ။

And how does the chaos and turmoil of dust become pebbles,

ဖုန်မှုန့်တွေရဲ့ ပရမ်းပတာ ဝရုန်းသုံးကားဖြစ်မှုက ကျောက်စရစ်ခဲ၊

and pebbles become boulders, and boulders become planetesimals?

ကျောက်စရစ်ခဲက ကျောက်တုံး၊ ကျောက်တုံးက ဂြိုဟ်သိမ်ဂြိုဟ်မွှားတွေ ဘယ်လိုဖြစ်လာသလဲ။

And from there,

ဒီနေရာကနေ၊

after an intense series of bombardments

ပြင်းထန်တဲ့ ထိုးနှက်မှုတွေ ဆက်တိုက် ဖြစ်ပြီးနောက်

eventually settle into an ordered series of planets.

နောက်ဆုံး အစီအစဉ်ကျတဲ့ ဂြိုဟ်အစဉ်အတန်း တစ်ခု ဖြစ်လာတယ်။

How often is one of those planets solid and warm,

ဒီဂြိုဟ်တွေထဲက တစ်လုံးဟာ သဲသောင်ခြေကို ရိုက်ခတ်နေတဲ့ ရေသမုဒ္ဒရာနဲ့အတူ

with a water ocean lapping a sandy shore?

ခိုင်မာ၊ နွေးထွေးနေတာ ဘယ်နှစ်ကြိမ်လဲ။

Where do we come from, and how did we get here?

ကျွန်မတို့ ဘယ်ကလာတာလဲ၊ ဒီကို ဘယ်လိုရောက်လာတာလဲ။

The more we learn about exoplanets,

ပြင်ပဂြိုဟ်တွေအကြောင်း ပိုသိလာလေလေ၊

the easier it is to target the ones we want.

လိုချင်ရာတွေကို ပစ်မှတ်ထားဖို့ ပိုလွယ်ကူလေလေပါ။

So far, we haven't found any planets that are like the Earth.

အခုထိ ကမ္ဘာဂြိုဟ်နဲ့တူတဲ့ ဘယ်ဂြိုဟ်ကိုမှ မတွေ့ရပါဘူး။

But I hope we will.

ဒါပေမဲ့ တွေ့မယ်လို့ မျှော်လင့်ပါတယ်။

NASA just spent the last few years

နာဆာက ကမ္ဘာဂြိုဟ်လို ဂြိုဟ်တစ်လုံးရဲ့

studying the idea of a very large telescope in space

ဓာတ်ပုံအစစ် တစ်ပုံကို ရိုက်ခွင့်ပြုမယ့် လာမယ့်မျိုးဆက် နည်းပညာနဲ့အတူ

with next-generation technology that would allow us to take an image,

အာကာသထဲမှာ အလွန် ကြီးမားတဲ့ အဝေးကြည့် မှန်ပြောင်းတစ်လက်

an actual photograph, of a planet like the Earth.

အယူအဆကို လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် အနည်းငယ်က လေ့လာခဲ့တယ်။

With that photo, we could search for biomarkers, signatures of life.

အဲဒီဓာတ်ပုံနဲ့အတူ ဇီဝ အမှတ်အမှတ်အသားတွေ၊ သက်ရှိ အမှတ်အသာ’တွေကို ရှာဖွေနိုင်ပါတယ်။

I'll probably spend the rest of my career working on that mission.

ဒီတာဝန်မှာ အလုပ်လုပ်ဖို့ ကျွန်မရဲ့ကျန်တဲ့ သက်တမ်းကို ကုန်ဆုံးလောက်ပါတယ်။

I hope I get to take that photo.

ဒီဓာတ်ပုံကို ရိုက်မယ်လို့ မျှော်လင့်ပါတယ်။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)