How we're using DNA tech to help farmers fight crop diseases | Laura Boykin

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

အကြောင်းပြချက် နှစ်ခုအတွက် ကျွန်မ အိပ်ရာ ထတယ်။

တစ်။ တစ်နိုင်တစ်ပိုင်လုပ်တဲ့ လယ်သမားတွေဟာ အစားအစာ ပိုလိုအပ်တယ်။

၂၀၁၉ ခုနှစ်မှာ ကျွန်မတို့ကို ကျွေးမွေးတဲ့ လယ်သမားတွေ ငတ်မွတ်နေတာက ခပ်ကြောင်ကြောင်ပါ။

I get out of bed for two reasons.

နှစ်။ သိပ္ပံပညာဟာ ပိုစုံလင်ပြီး ပါဝင်နေဖို့ လိုအပ်တယ်။

One, small-scale family farmers need more food.

ကမ္ဘာဂြိုဟ်ပေါ်က အခဲကတ်ဆုံး စိန်ခေါ်မှုတွေကို ဖြေရှင်းတော့မယ်ဆိုရင်

It's crazy that in 2019 farmers that feed us are hungry.

ဥပမာ အလွန်အမင်း ဆင်ရဲမှုမှာ နေထိုင်နေတဲ့ သန်းချီတဲ့သူတွေအတွက် အစားအစာ မရေရာမှုပေါ့၊

And two, science needs to be more diverse and inclusive.

ကျွန်မတို့ အားလုံး လိုအပ်မှာပါ။

လယ်သမားတွေ အစားအစာ ပိုရှိအောင် ကူညီဖို့

If we're going to solve the toughest challenges on the planet,

ကမ္ဘာပေါ်က အစုံလင်ဆုံး၊ အပါဝင်ဆုံး အဖွဲ့တွေနဲ့အတူ နောက်ဆုံးပေါ်

like food insecurity for the millions living in extreme poverty,

နည်းပညာကို ကျွန်မ အသုံးပြုချင်တယ်။

ကျွန်မက ကွန်ပြူတာ ဇီဝဗေဒပညာရှင်ပါ။

it's going to take all of us.

ကျွန်မ သိပါတယ်၊ဒါက ဘာလဲ၊ဒါက ငတ်မွတ်မှုကို အဆုံးသတ်ဖို့ ဘယ်လို ကူညီမှာလဲ။

I want to use the latest technology

အခြေခံကတော့ ကျွန်မက ကွန်ပြူတာတွေနဲ့ ဇီဝဗေဒကို ကျွန်မ ကြိုက်တယ်၊

with the most diverse and inclusive teams on the planet

to help farmers have more food.

တစ်နည်းနည်းနဲ့ ဒါကို ဆင်လိုက်တာက အလုပ်တစ်ခုပေါ့။

(ရယ်သံများ)

I'm a computational biologist.

ငယ်စဉ်ကနေ ဇီဝဗေဒပညာရှင်တစ်ယောက်

I know -- what is that and how is it going to help end hunger?

ဖြစ်ချင်တဲ့ ဇာတ်လမ်းတစ်ပုဒ် ကျွန်မမှာ မရှိဘူး။

Basically, I like computers and biology

အမှန်ကတော့ ကျွန်မက ကောလိပ်မှာ ဘတ်စကက်ဘော ကစားခဲ့တယ်။

and somehow, putting that together is a job.

ငွေရေးကြေးရေး အထောက်အကူရဲ့ အစိတ်အပိုင်းက စာသင်-အလုပ်လုပ်တဲ့ အစီအစဉ်တစ်ခု လိုအပ်တယ်။

(Laughter)

I don't have a story

of wanting to be a biologist from a young age.

ဒါနဲ့ မထင်မှတ်တဲ့ တစ်နေ့မှာ

ကျွန်မရဲ့ အဆောင်ခန်းနားက အနီးဆုံး အဆောက်အဦဆီ လျှောက်သွားမိတယ်။

The truth is, I played basketball in college.

ဖြစ်သွားတာက ဒါက ဇီဝဗဒ အဆောက်အဦဖြစ်နေတယ်။

And part of my financial aid package was I needed a work-study job.

ကျွန်မ အတွင်းကို ဝင်ပြီး အလုပ် သင်ပုန်းကို ကြည့်တယ်။

ဟုတ်ပါတယ်၊ ဒါက အင်တာနက် မပေါ်ခင်ကပါ။

So one random day,

I wandered to the nearest building to my dorm room.

ရုက္ခဗေဒပြခန်းမှာ အလုပ်လုပ်ဖို့

အလုပ်တစ်ခု ကြော်ငြာထားတဲ့ ၃x၅ လက်မ ကတ်ပြားတစ်ခုကို ကျွန်မ တွေ့တယ်။

And it just so happens it was the biology building.

I went inside and looked at the job board.

ဖုန်းနံပါတ်ကို အမြန် ကူးရေးလိုက်တာက

“ပုံသေအချိန် မဟုတ်′ လို့ ရေးထားပြီး

Yes, this is pre-the-internet.

ဘတ်စကက်ဘော အချိန်ဇယားနားမှာ အလုပ်လုပ်ဖို့ ဒါကို လိုအပ်တာကြောင့်ပါ။

And I saw a three-by-five card

advertising a job to work in the herbarium.

ရုက္ခဗေဒပြခန်းဆိုတာ ဘာဆိုတာ မှန်းဆဖို့ ကျွန်မ စာကြည့်တိုက်ကို ပြေးသွားခဲ့တယ်။

I quickly took down the number,

(ရယ်သံများ)

because it said "flexible hours,"

ဖြစ်သွားတာက

and I needed that to work around my basketball schedule.

ရုက္ခဗေဒပြခန်းဆိုတာက အပင်သေ၊ အပင်ခြောက်တွေကို သိမ်းထားတဲ့နေရာပါ။

I ran to the library to figure out what an herbarium was.

အလုပ်ကို ခြေချဖို့ ကံကောင်းခဲ့တယ်။

ဒီတော့ ကျွန်မရဲ့ပထမဆုံး သိပ္ပံဆိုင်ရာ အလုပ်က

(Laughter)

အပင်သေတွေကို စာရွက်ပေါ်မှာ နာရီများစွာ မနားတမ်း ကော်ကပ်နေခဲ့ရတာပါ။

And it turns out

an herbarium is where they store dead, dried plants.

(ရယ်သံများ)

I was lucky to land the job.

သိပ်စွဲမက်ဖွယ်စရာပါ။

So my first scientific job

ဒါက ကျွန်မ ကွန်ပြူတာဆိုင်ရာ ဇီဝဗေဒပညာရှင် ဖြစ်လာပုံပါ။

was gluing dead plants onto paper for hours on end.

အဲဒီအချိန်အတွင်းမှာ

ဂျီနိုးမစ်နဲ့ ကွန်ပြူတာသုံးစွဲခြင်းက အခြေခိုင်လာနေတယ်။

(Laughter)

ဇီဝဗေဒနဲ့ ကွန်ပြူတာတွေ ပေါင်းစပ်နေတဲ့

မဟာတန်းတွေတက်ဖို့ ကျွန်မ ဆက်လုပ်ခဲ့တယ်။

It's so glamorous.

This is how I became a computational biologist.

အဲဒီအချိန်အတွင်းမှာ

သီအိုရီဆိုင်ရာ ဇီဝဗေဒနဲ့ ဇီဝရူပဗေဒ

During that time,

အုပ်စုထဲက Los Alamos National Lab မှာ အလုပ်လုပ်တယ်။

genomics and computing were coming of age.

အဲဒီမှာပဲ အဆင့်မြင့်ကွန်ပြူတာနဲ့ ကျွန်မ ပထမဆုံး ကြုံတွေ့လိုက်ရပြီး

And I went on to do my masters

combining biology and computers.

ကျွန်မ အံ့ဩသွားခဲ့တယ်။

During that time,

အခြေခံအားဖြင့် ဓာတုဒြပ်ပေါင်းတွေပေါ်မှာ

I worked at Los Alamos National Lab

ဆက်ထားတဲ့ ထောင်ချီတဲ့ PC တွေဖြစ်တဲ့ အဆင့်မြင့်ကွန်ပြူတာသုံးစွဲခြင်းအစွမ်းနဲအတူ

in the theoretical biology and biophysics group.

And it was there I had my first encounter with the supercomputer,

တုပ်ကွေးနဲ့ အသည်းရောင်ရောဂါ C တို့ရဲ့ ရှုပ်ထွေးမှုတွေကို ဖော်ထုတ်နိုင်ခဲ့တယ်။

and my mind was blown.

With the power of supercomputing,

အဲဒီအချိန်အတွင်းမှာ လူသားအတွက် ကွန်ပြူတာတွေနဲ့

which is basically thousands of connected PCs on steroids,

ဇီဝဗေဒ ပေါင်းစပ်ထားတာကို အသုံးပြုခြင်းရဲ့ အစွမ်းကို မြင်ခဲ့တယ်။

we were able to uncover the complexities of influenza and hepatitis C.

ဒါကို သက်မွေးအလုပ် လမ်းကြောင်း ဖြစ်ချင်ခဲ့တယ်။

ဒီတော့ ၁၉၉၉ ခုနှစ်ကတည်းက

ကျွန်မရဲ့ သိပ္ပံဆိုင်ရာ အလုပ်ရဲ့ အများစုကို

And it was during this time that I saw the power

of using computers and biology combined, for humanity.

အလွန် စျေးကြီးတဲ့ ကိရိယာတွေ ဝန်းရံနေတဲ့

အလွန် အဆင့်မြင့်တဲ့ စမ်းသပ်ခန်းတွေမှာ ကုန်ဆုံးခဲ့တယ်။

And I wanted this to be my career path.

ဒီတော့ အာဖရိကက လယ်သမားတွေအတွက်

ဘယ်လို၊ဘာကြောင့် ကျွန်မ အလုပ်လုပ်တာလဲလို့ လူများစွာက ကျွန်မကို မေးတယ်။

So, since 1999,

I've spent the majority of my scientific career

ကျွန်မရဲ ကွန်ပြူတာ ကျွမ်းကျင်မှုတွေကြောင့်

in very high-tech labs,

surrounded by really expensive equipment.

၂၀၁၃ ခုနှစ်မှာ အရှေ့ အာဖရိကန် သိပ္ပံပညာရှင်တွေရဲ့ အသင်းတစ်ခုက

So many ask me

ပလောပီနံ ကာကွယ်ဖို့ အကျပ်အတည်းထဲက အသင်းမှာ ပါဝင်ဖို့ ကျွန်မကို မေးခဲ့တယ်။

how and why do I work for farmers in Africa.

Well, because of my computing skills,

ပလောပီနံဟာ တစ်ကမ္ဘာလုံးက လူသန်း ၈၀၀ ကို အရွက်တွေနဲ့ အမြစ်တွေကျွေးတဲ့ အပင်တစ်ပင်ပါ။

in 2013, a team of East African scientists

asked me to join the team in the plight to save cassava.

အရှေ့ အာဖရိကမှာ လူ သန်း ၅၀၀ ပါ။

ဒီတော့ ဒါက နေ့စဉ် ကယ်လိုရီတွေအတွက်

Cassava is a plant whose leaves and roots feed 800 million people globally.

ဒီအပင်ကို မှီခိုနေတဲ့ လူ တစ်ဘီလီယံနီးပါးပါ။

တစ်နိုင်တစ်ပိုင်လုပ်တဲ့ လယ်သမားတစ်ယောက် မှာ ပလောပီနံ အလုံအလောက်ရှိရင်

And 500 million in East Africa.

သူ့မိသားစုကို သူ ကျွေးမွေးနိုင်ပြီး

So that's nearly a billion people

ကျောင်းလခတွေ၊ဆေးဝါး ကုန်ကျစရိတ်တွေနဲ့ စုငွေတွေလို အရေးကြီးတဲ့ အရာတွေအတွက်

relying on this plant for their daily calories.

ဒါကို စျေးမှာ ရောင်းလို့ရတယ်။

If a small-scale family farmer has enough cassava,

ဒါပေမဲ့ ပလောပီနံက အာဖရိကမှာ ကပ်ဆိုက်နေတယ်။

she can feed her family

ပိုးဖြူကောင်တွေနဲ့ ပိုးမွှားတွေက ပလောပီနံကို ဖျက်ဆီးနေတယ်။

and she can sell it at the market for important things like school fees,

medical expenses and savings.

အပင် ၆၀၀ ကျော်ရဲ့ အရွက်တွေကို စားတဲ့

ပိုးဖြူကောင်တွေနဲ့ အင်းဆက်လေးတွေပါ။

But cassava is under attack in Africa.

ဒါတွေက သတင်းဆိုးတွေပါ။

Whiteflies and viruses are devastating cassava.

မျိုးစိတ်အများကြီးပါ။

ဒီကောင်တွေက ပိုးသတ်ဆေးကို ခံနိုင်လာပြီး

cassava brown streak ရောဂါနဲ့ cassava mosaic ရောဂါ ဖြစ်စေတဲ့

Whiteflies are tiny insects

that feed on the leaves of over 600 plants.

ရာချီတဲ့ အပင်ပိုးမွှားတွေကို

They are bad news.

ထုတ်လွှတ်တယ်။

There are many species;

they become pesticide resistant;

ဒါက အပင်ကို လုံးလုံး သေစေတယ်။

and they transmit hundreds of plant viruses

ပလောပီနံ မရှိဘူးဆိုရင်

သန်းချီတဲ့ လူတွေအတွက် အစားအစာ (သို့) ဝင်ငွေမရှိဘူး။

that cause cassava brown streak disease

and cassava mosaic disease.

အမျိုးသမီးတွေဟာ အကူအညီ လိုအပ်နေတာကို

This completely kills the plant.

သိရှိဖို့ တန်ဇန်းနီးယားကို ခရီးတစ်ခေါက် ထွက်ခဲ့ရတယ်။

And if there's no cassava,

အမျိုးသမီး အများစုဖြစ်တဲ့ ဒီအံ့ဩစရာ သန်မာတဲ့ တစ်နိုင်တစ်ပိုင်လုပ်တဲ့

there's no food or income for millions of people.

လယ်သမားတွေဟာ

ကြမ်းတမ်းစွာ လုပ်နေရတာပါ။

It took me one trip to Tanzania

မိသားစုတွေကို ကျွေးဖို့ အစားအစာ အလုံအလောက်မရှိတော့

to realize that these women need some help.

ဒါက တကယ့် ကပ်တစ်ခုပါ။

These amazing, strong, small-scale family farmers,

ဖြစ်နေတာက

မိုးလာတဲ့အခါ သူတို့ ထွက်ပြီး ပလောပီနံခင်းတွေကို စိုက်ကြတယ်။

the majority women,

are doing it rough.

နောက်ကိုးလကြာတဲ့အခါ

ဘာမှ မရှိတာက ဒီပိုးမွှားတွေနဲ့ ရောဂါဖြစ်ပစ္စည်းတွေကြောင့်ပါ။

They don't have enough food to feed their families,

ကျွန်မဘာသာ တွေးမိတာက

and it's a real crisis.

What happens is

ဘယ်လိုလုပ်ပြီး ကမ္ဘာမှာ လယ်သမားတွေ ငတ်မွတ်နိုင်တာလဲပေါ့။

they go out and plant fields of cassava when the rains come.

ကူညီနိုင်တဲ့ ကျွမ်းကျင်မှုတွေရှိလားသိဖို့

Nine months later,

there's nothing, because of these pests and pathogens.

လယ်သမားတွေ၊ သိပ္ပံပညာရှင်တွေနဲ့

မြေပြင်မှာ အချိန်ကုန်ဖို့ ဆုံးဖြတ်တယ်။

And I thought to myself,

မြေပြင်က အခြေအနေက ထိတ်လန့်စရာပါ။

how in the world can farmers be hungry?

ပရိုတင်းအတွက် စားသုံးတဲ့ အရွက်တွေကို ပိုးကောင်ဖြူတွေက ဖျက်ဆီးပြီး

So I decided to spend some time on the ground

with the farmers and the scientists

ကစီဓာတ်အတွက် စားသုံးတဲ့ အမြစ်တွေကို ပိုးမွှားတွေက ဖျက်ဆီးတယ်။

to see if I had any skills that could be helpful.

အပင်ကြီးထွားတဲ့ ရာသီတစ်ခုလုံး ကုန်သွားမှာ ဖြစ်ပြီး

The situation on the ground is shocking.

လယ်သမားတွေဟာ ဝင်ငွေနဲ့ အစားအစာ တစ်နှစ်လုံးစာကို ဆုံးရှုံးပြီး

The whiteflies have destroyed the leaves that are eaten for protein,

မိသားစုတွေဟာ ရှည်ကြာတဲ့ ငတ်မွတ်မှု ရာသီကို ခံစားကြရမှာပါ။

and the viruses have destroyed the roots that are eaten for starch.

ဒါက လုံးဝ တားဆီးလို့ရပါတယ်။

An entire growing season will pass,

သူ့လယ်ကွက်ထဲမှာ စိုက်ဖို့

ဒီပိုးမွှားတွေနဲ့ ရောဂါဖြစ်ပစ္စည်း တွေကို ခံနိုင်ရည်ရှိတဲ့

and the farmer will lose an entire year of income and food,

ပလောပီနံမျိုးကွဲက ဘာဆိုတာကို လယ်သမား သိခဲ့ရင်

and the family will suffer a long hunger season.

သူတို့မှာ အစားအစာ ပိုရှိလိမ့်မယ်။

This is completely preventable.

ကျွန်မတို့မှာ လိုအပ်တဲ့ နည်းပညာအားလုံးရှိပေမဲ့

If the farmer knew

what variety of cassava to plant in her field,

ကမ္ဘာအနှံမှာ အသိသုတနဲ့

that was resistant to those viruses and pathogens,

ရင်းမြစ်တွေကို အညီအမျှ ဖြန့်ဝေမထားဘူး။

they would have more food.

ဒီတော့ ကျွန်မ အထူး ဆိုလိုတာက

We have all the technology we need,

ပိုးမွှားတွေနဲ့ ရောဂါဖြစ်ပစ္စည်းတွေထဲက

but the knowledge and the resources

ရှုပ်ထွေးမှုတွေကို ဖော်ထုတ်ဖို့ ပြဋ္ဌာန်းခဲ့တဲ့

are not equally distributed around the globe.

ပိုဟောင်းနေတဲ့ ဂျီနိုးမစ် နည်းပညာတွေ၊

ဒီနည်းပညာတွေက ဆာဟာရန် အာဖရိက တိုက်ခွဲအတွက် လုပ်တာမဟုတ်ဘူး။

So what I mean specifically is,

the older genomic technologies

ကုန်ကျစရိတ်က ဒေါ်လာတစ်သန်းထက်မနည်းဘူး။

that have been required to uncover the complexities

ဒါတွေက ပုံမှန် ဓာတ်အား၊အထူးကျင့်ထားတဲ့

လူသားအစွမ်း လိုအပ်တယ်။

in these pests and pathogens --

ဒီစက်တွေဟာ ဒီတိုက်ပေါ်မှာ ရှားပါးပါတယ်။

these technologies were not made for sub-Saharan Africa.

ဒါက ရှေ့တန်းမှာ တိုက်နေတဲ့ သိပ္ပံပညာရှင် များစွာကို ရွေးချယ်စရာမရှိ ထားခဲ့ပြီး

They cost upwards of a million dollars;

they require constant power

ပြည်ပကို နမူနာတွေ ပို့ပေးရုံပါ။

and specialized human capacity.

ပြည်ပကို နမူနာတွ ပို့ပေးတဲ့အခါ

These machines are few and far between on the continent,

နမူနာတွေက အရည်အသွေးကျဆင်းပြီး ငွေအများကြီး ကုန်ကျပြီး

which is leaving many scientists battling on the front lines no choice

လိုင်းမကောင်းတဲ့ အင်တာနက်မှာ ဒေတာတွေကို ပြန်ရဖို့ ကြိုးစားတာက

မဖြစ်နိုင်သလောက်နီးနီးပါ။

but to send the samples overseas.

ဒီတော့ လယ်သမားဆီကို ရလဒ်တွေ ပြန်ပေးဖို့ တစ်ခါတလေ ခြောက်လ ကြာနိုင်တယ်။

And when you send the samples overseas,

samples degrade, it costs a lot of money,

ဒီအချိန်လောက်ဆို နောက်ကျလွန်းပါပြီ။

ကောက်ပဲသီးနှံတွေ ကုန်သွားပါပြီ၊

and trying to get the data back over weak internet

ဒါက ဒီထက် ပိုဆင်းရတာနဲ့ ပိုငတ်မွတ်မှုကို ဖြစ်စေတယ်။

is nearly impossible.

So sometimes it can take six months to get the results back to the farmer.

ဒါကို ပြင်ဆင်နိုင်တာ ကျွန်မတို့ သိခဲ့တယ်။

၂၀၁၇ ခုနှစ်မှာ

And by then, it's too late.

Oxford Nanopore MinION လို့ ခေါ်တဲ့ လက်ကိုင်၊သယ်ရလွယ်တဲ့

The crop is already gone,

which results in further poverty and more hunger.

DNA စီကွင်ဆာကို ကြားခဲ့ရတယ်။

အီဘိုလာကို တိုက်ဖျက်ဖို့ အနောက် အာဖရိကမှာ ဒါကို အသုံးပြုနေခဲ့တာပါ။

We knew we could fix this.

In 2017,

ဒီတော့ ကျွန်မတို့ တွေးခဲ့တာက

we had heard of this handheld, portable DNA sequencer

အရှေ့ အာဖရိကမှာ လယ်သမားတွေကို ကူညီဖို့ ဘာလို့ မသုံးနိုင်ရမှာလဲပေါ့။

ဒီတော့ ကျွန်မတို့ လုပ်ခဲ့တာက ဒါကို လုပ်ဖို့ စလိုက်တာပါ။

called an Oxford Nanopore MinION.

This was being used in West Africa to fight Ebola.

အဲဒီအချိန်က နည်းပညာက အတော် သစ်နေတော့

So we thought:

ဒါကို လယ်မှာ သုံးနိုင်လား ဆိုတာကို အများအပြားက သံသယရှိတယ်။

Why can't we use this in East Africa to help farmers?

ဒါကို စလုပ်တဲ့အခါ

So, what we did was we set out to do that.

UK က ကျွန်မတို့ရဲ့ “ပူးပေါင်းလုပ်ဆောင်သူတွေ“ထဲက

At the time, the technology was very new,

တစ်ယောက်က လယ်ကွက်မှာ အသာထား အရှေ့ အာဖရိကမှာ ဒါကို အလုပ်လုပ်စေဖို့ ဘယ်တော့မှ

and many doubted we could replicate this on the farm.

ဖြစ်မှာမဟုတ်ဘူးလို့ ပြောတယ်။

ဒါနဲ့ ဒီစိန်ခေါ်မှုကို လက်ခံလိုက်တယ်။

When we set out to do this,

ဒီလူက ကျွန်မတို့ လုံးဝအလုပ်လုပ်လို့ ရမှာ မဟုတ်ဘူးဆိုတာကို အကောင်းဆုံးဝိုင်

one of our "collaborators" in the UK

told us that we would never get that to work in East Africa,

နှစ်လုံး လောင်းကြေးခေါ်တဲ့အထိ လုပ်ခဲ့တယ်။

let alone on the farm.

So we accepted the challenge.

စကားလုံး နှစ်လုံးပါ။

This person even went so far as to bet us two of the best bottles of champagne

အကျေ ပေးချေပေါ့။

(ရယ်သံများ)

(လက်ခုပ်သံများ)

that we would never get that to work.

အကျေ ပေးချေတာ့။ ကျွန်မတို့ လုပ်ခဲ့တာကြောင့်ပါ။

Two words:

အဆင့်မြင့် နည်းပညာ မော်လီကျူလာ စမ်းသပ်ခန်းတစ်ခုလုံးကို

pay up.

(Laughter)

ကင်ညာတဲ့ ယူဂန်ဒါ လယ်သမားတွေဆီ ယူလာခဲ့တယ်။

(Applause)

ဒါကို Tree Lab လို့ ခေါ်ခဲ့တယ်။

Pay up, because we did it.

ကျွန်မတို့ ဘာလုပ်ခဲ့လဲ။

We took the entire high-tech molecular lab

ပထမဆုံး ကျွန်မတို့ အသင်းကို အမည်တစ်ခု ပေးခဲ့တယ်။

Cassava VirusAction Project လို့ ခေါ်တယ်။

to the farmers of Tanzania, Kenya and Uganda,

ဝက်ဘ်ဆိုက်တစ်ခု ဖန်တီးတယ်၊

ဂျီနိုးမစ်နဲ့ ကွန်ပြူတာဆိုင်ရာ လူမှုအဖွဲ့တွေကနေ ပံ့ပိုးမှုကို စုစည်းပြီး

and we called it Tree Lab.

လယ်သမားတွေဆီကို သွားခဲ့တယ်။

So what did we do?

Well, first of all, we gave ourselves a team name --

ကျွန်မတို့ရဲ့ Tree Lab အတွက် လိုအပ်တာတိုင်းကို

it's called the Cassava Virus Action Project.

ဒီမှာရှိတဲ့ အသင်းက ဆောင်ရွက်ပေးနေတယ်။

We made a website,

မကျန်းမာတဲ့ အပင်တွေကို ရောဂါရှာဖွေဖို့ လိုအပ်တဲ့ မော်လီကျူလာနဲ့ ကွန်ပြူတာဆိုင်ရာ

we gathered support from the genomics and computing communities,

and away we went to the farmers.

လိုအပ်ချက်တွေအားလုံးပါ။

Everything that we need for our Tree Lab

တကယ်တော့ ဒီက စင်ပေါ်မှာရှိတဲ့ အားလုံးလည်းပါတယ်။

is being carried by the team here.

All of the molecular and computational requirements needed

ကျွန်မတို့ မှန်းဆခဲ့တာက ဒေတာကို ပြဿနာနဲ့ ပိုနီးပြီး

လယ်သမားနဲ့ ပိုနီးနီး ရောက်နိုင်လေ၊

to diagnose sick plants is there.

သူ့အပင်မှာ မှားယွင်းနေတာကို သူ့ကို ပိုမြန်မြန် ပြောပြနိုင်လေဆိုတာပါ။

And it's actually all on this stage here as well.

ဘာဖြစ်နေတယ်ဆိုတာကို သူ့ကို ပြောပြရုံမက

ဖြေရှင်းနည်းပါပေးတာပါ။

We figured if we could get the data closer to the problem,

ဖြေရှင်းနည်းကတော့

သူ့လယ်ကွက်ထဲမှာရှိတဲ့ ပိုးမွှားတွေနဲ့ ရောဂါဖြစ်

and closer to the farmer,

ပစ္စည်းတွေကို ခုခံအားရှိတဲ့ လယ်နဲ့ အပင်မျိုးကွဲတွေကို မီးရှို့တာပါ။

the quicker we could tell her what was wrong with her plant.

ဒီတော့ ပထမဆုံး ကျွန်မတို့ လုပ်ခဲ့တာက DNA ထုတ်ယူမှုတစ်ခု လုပ်ဖို့လိုတာပါ။

And not only tell her what was wrong --

give her the solution.

And the solution is,

burn the field and plant varieties

ဒီစက်ကို အသုံးပြုခဲ့တယ်။

that are resistant to the pests and pathogens she has in her field.

PDQeX လို့ ခေါ်ပါတယ်။

“Pretty Damn Quick Extraction” အတွက် အတိုကောက်ပါ။

So the first thing that we did was we had to do a DNA extraction.

(ရယ်သံများ)

And we used this machine here.

ကျွန်မ သိပါတယ်။

ကျွန်မရဲ့မိတ်ဆွေ Joe က တကယ်မိုက်တယ်။

It's called a PDQeX,

DNA ထုတ်ယူမှုတစ်ခုမှာ အကြီးမားဆုံး စိန်ခေါ်မှုတွေထဲက တစ်ခုက

which stands for "Pretty Damn Quick Extraction."

အမြဲလိုလို အလွန် စျေးကြီးတဲ့ ကိရိယာ လိုအပ်ပြီး

(Laughter)

I know.

နာရီနဲ့ချီ ကြာတာပါ။

My friend Joe is really cool.

ဒါပေမဲ့ ဒီစက်နဲ့ဆိုရင်

မဆိုသလောက် ကုန်ကျစရိတ်နဲ့ မိနစ် ၂၀ အတွင်းမှာ

One of the biggest challenges in doing a DNA extraction

ဒါကို လုပ်နိုင်ခဲ့တယ်။

ဒါက မော်တော်ဆိုင်ကယ် ဘက်ထရီတစ်လုံးနဲ့ သွားတယ်။

is it usually requires very expensive equipment,

အဲဒီနေရာကနေ DNA ထုတ်ယူမှုကို ယူပြီး ဒါကို စာကြည့်တိုက်တစ်ခုမှာ အသင့်ပြင်တယ်၊

and takes hours.

But with this machine,

we've been able to do it in 20 minutes,

ဒီသယ်ဆောင်ရလွယ်တဲ့ လက်ကိုင်

at a fraction of the cost.

ဂျီနိုးမစ် စီကွင်ဆာမှာ တင်ဖို့ အသင့်ပြင်တာပါ။

And this runs off of a motorcycle battery.

ဒါက ဒီမှာပါ။

From there, we take the DNA extraction and prepare it into a library,

ဒီနောက် ဒါကို MinIT လို့ခေါ်တဲ့ အသေးစား အဆင့်မြင့်ကွန်ပြူတာတစ်လုံးထဲမှာ

ပလပ်ထိုးတယ်။

getting it ready to load on

ဒီအရာတွေ နှစ်ခုစလုံးကို သယ်ဆေင်ရလွယ်တဲ့ ဘက်ထရီခေါင်းတစ်ခုထဲမှာ ပလပ်ထိုးတယ်။

to this portable, handheld genomic sequencer,

which is here,

ဒီတော့ အဓိက လျှပ်စစ်ဓာတ်အားနဲ့

and then we plug this into a mini supercomputer,

အင်တာနက်ရဲ့ လိုအပ်ချက်တွေကို ဖယ်ထုတ်နိုင်ခဲ့တယ်။

ဒါတွေက တစ်နိုင်တစ်ပိုင် လယ်ကွက်တစ်ခုမှာ အလွန် ကန့်သတ်နေတဲ့ အကြောင်းရင်း နှစ်ခုပါ။

which is called a MinIT.

And both of these things are plugged into a portable battery pack.

ဒေတာတွေကို အမြန် စိစစ်ခြင်းက ပြဿနာတစ်ခု ဖြစ်နိုင်တယ်။

So we were able to eliminate

ဒါပေမဲ့ ဒီနေရာက ကျွန်မ၊ ကွန်ပြူတာဆိုင်ရာ ဇီဝဗဒပညာရှင် အသုံးဝင်လာတဲ့နေရာပါ။

the requirements of main power and internet,

which are two very limiting factors on a small-scale family farm.

အပင်သေတွေကို ကော်နဲ့ကပ်တာ အားလုံး၊

တိုင်းတာတာ အားလုံးနဲ့

Analyzing the data quickly can also be a problem.

တွက်ချက်တာ အားလုံးဟာ

နောက်ဆုံးမှာတော့ လက်တွေ့လောက၊တစ်ချိန်တည်း လုပ်ဆောင်တဲ့ နည်းလမ်းမှာ အသုံးဝင်လာတယ်။

But this is where me being a computational biologist came in handy.

အထူးပြုလုပ်ထားတဲ့ ဒေတာစုတွေကို ဖန်တီးနိုင်ခဲ့ပြီး

All that gluing of dead plants,

ရလဒ်တွေကို လယ်သမားတွေကို ခြောက်လဆိုတာနဲ့ ဆန့်ကျင်ဘက်

and all that measuring,

and all that computing

finally came in handy in a real-world, real-time way.

သုံးနာရီအတွင်း ပေးနိုင်ခဲ့တယ်။

(လက်ခုပ်သံများ)

I was able to make customized databases

and we were able to give the farmers results in three hours

လယ်သမားတွေဟာ အလွန့်အလွန် ဝမ်းသာသွားတယ်။

versus six months.

(Applause)

ဒီတော့ ကျွန်မတို့ဟာ သက်ရောက်မှု ရှိနေတာကို ဘယ်လိုသိလဲ။

Tree Lab နောက်ပိုင်း ကိုးလအကြာမှာ

Asha ဟာ တစ်ဟက်တာ သုည တန် ကနေ

တစ်ဟက်တာ တန် ၄၀ အထိ ရှိသွားတယ်။

The farmers were overjoyed.

မိသားစုကို ကျွေးဖို့ လုံလောက်ပြီး

So how do we know that we're having impact?

ဒါကို စျေးမှာ ရောင်းနေခဲ့တယ်။

Nine moths after our Tree Lab,

အခုဆို သူဟာ သူ့မိသားစုအတွက် အိမ်တစ်လုံး ဆောက်နေတယ်။

Asha went from having zero tons per hectare

မိုက်လိုက်တာနော်။

to 40 tons per hectare.

(လက်ခုပ်သံများ)

She had enough to feed her family

and she was selling it at the market,

ဒီတော့ Tree Lab ကို ဘယ်လိုအချိုးချလဲ။

တကယ်ကတော့

and she's now building a house for her family.

အာဖရိကမှာ လယ်သမားတွေကို အချိုးချပြီးပါပြီ။

လယ်သမား အုပ်စုတွေမှာ အလုပ်လုပ်တဲ့

Yeah, so cool.

(Applause)

ဒီအမျိုးသမီးတွေဟာ အလွန် အကူအညီရတယ်။ Asha ဟာ သူ့ရွာထဲက လူ ၃၀၀၀ ကို ကူညီခဲ့တယ်။

So how do we scale Tree Lab?

ဘာလို့လဲဆိုတော့ သူဟာ ရလဒ်တွေရော၊ ဖြေရှင်းနည်းကိုပါ မျှဝေခဲ့လို့ပါ။

The thing is,

farmers are scaled already in Africa.

ကျွန်မ ဆုံတွေ့ဖူးခဲ့တဲ့ လယ်သမားတိုင်းကို အမှတ်ရတယ်။

These women work in farmer groups,

so helping Asha actually helped 3,000 people in her village,

သူတို့ရဲ့ နာကျင်မှုနဲ့ ပျော်ရွှင်မှုကို

because she shared the results and also the solution.

ကျွန်မ ဘယ်တော့မှ မေ့မှာမဟုတ်ဘူး။

ကျွန်မတို့ရဲ့ သိပ္ပံက သူတို့အတွက်ပါ။

I remember every single farmer I've ever met.

Tree Lab က အစာနဲ့လုံခြုံမှု ပိုရှိအောင် သူတို့ကိုကူဖို့ အကောင်းဆုံးကြိုးပမ်းမှုပါ။

Their pain and their joy

ကျွန်မရဲ့ဘဝမှာ

is engraved in my memories.

အဆင့်မြင့်ဆုံး နည်းပညာ ဂျီနိုးမစ် ကိရိယာတွေနဲ့အတူ အကောင်းဆုံး

Our science is for them.

သိပ္ပံကို လုပ်ပြီး အရှေ့ အာဖရိကက ဒီကမ္ဗလာထက်မှာ

Tree Lab is our best attempt to help them become more food secure.

ရှိလိမ့်မယ်လို့ တစ်ခါမှ အိပ်မက်မမက်ခဲ့ဘူး။

ဒါပေမဲ့ ခြောက်လကို ဆန့်ကျင်ပြီး သုံးနာရီအတွင်း

I never dreamt

that the best science I would ever do in my life

လယ်သမားတွေကို အဖြေတွေ ပေးနိုင်ခဲ့တဲ့ အိပ်မက်ကို ကျွန်မတို့ အသင်းက လုပ်ခဲ့တယ်။

would be on that blanket in East Africa,

ဒီနောက် ဒါကို လုပ်ခဲ့တယ်။

ဘာလို့လဲဆိုတော့ ဒါက သိပ္ပံပညာအတွင်းက စုံလင်မှုနဲ့ ပါဝင်မှုရဲ့ စွမ်းအားပါ။

with the highest-tech genomic gadgets.

But our team did dream

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

that we could give farmers answers in three hours versus six months,

(လက်ခုပ်သံများ)

(ဩဘာသံများ)

and then we did it.

Because that's the power of diversity and inclusion in science.

Thank you.

(Applause)

(Cheers)