How to Build Democracy — in an Authoritarian Country | Tessza Udvarhelyi | TED

Translator: suu linn Reviewer: Sanntint Tint

What does living in an authoritarian country

အာဏာရှင်ဆန်တဲ့နိုင်ငံမှာ နေတယ်ဆိုတာဘယ်လိုလဲ။

and a frog have in common?

ဖားတစ်ကောင်နဲ့ ခပ်ဆင်ဆင်ဘဲလား။

I'm sure you've heard about the metaphor of the boiling frog

အပြုတ်ခံရတဲ့ဖား ဉပမာကို အားလုံး ကြားဖူးကြတာ သေချာပါတယ်။

that gets slowly cooked until it dies without even noticing.

ဖြည်းဖြည်းချင်း အပြုတ်ခံရပြီး သတိမမူမိဘဲ သေရသလိုပေါ့။

Well, this is what Hungary has felt like for the past 13 years.

ဟန်ဂေရီနိုင်ငံရဲ့ လွန်ခဲ့တဲ့ ၁၃နှစ်တာက ဒီလိုပါဘဲ။

After 40 years of state socialism,

နိုင်ငံ အနှစ် ၄၀ ဆိုရှယ်လစ်ဝါဒနောက်ပိုင်း

we started out with a lukewarm democracy in the 1990s.

၁၉၉၀ မှာတော့ ဟက်ဟက်ပက်ပက် မရှိတဲ့ ဒီမိုကရေစီတစ်ခု စတင်ခဲ့တယ်။

It was not a democratic paradise,

ဒါက ဒီမိုကရေစီ အနှစ်သာရအပြည့်မဟုတ်ဘဲ၊

but it was a more or less functioning democracy.

သာမန်လည်ပတ်နေတဲ့ ဒီမိုကရေစီပါ။

In 2010, a right-wing government came to power,

၂၀၁၀ ရောက်တော့ လက်ယာယိမ်း အစိုးရတက်လာခဲ့ပြီး

and they have been elected three more times since then.

အဲချိန်ကနေနောက်ထပ် ၃ ကြိမ်တိတိ ပြန်ရွေးကောက်ခံရတယ်။

This government has taken the most dangerous aspects of our culture

အစိုးရက ထိခိုက်လွယ်တဲ့ ယဉ်ကျေးမှုကို အသုံးချခဲ့ပြီး

and made them the main pillars of their politics:

သူတို့ကို နိုင်ငံရေး အဓိက ထောက်တိုင်တွေအဖြစ်သုံးခဲ့တယ်။

nationalism, racism, homophobia,

အမျိုးသားရေး၊လူမျိူးခွဲခြားရေး၊ လိင်တူဆန့်ကျင်မှု

a disdain for poor people

ဆင်းရဲသူတွေ အထင်သေးခြင်းနဲ့

and the general fear and suspicion of "others."

ကြောက်ရွံမှုတွေ၊ သူတစ်ပါးကို သံသယဝင်တာတွေပါ။

Today, Hungary is in the gray zone between a dictatorship and a democracy.

ဒီကနေ့ ဟန်ဂေရီက အာဏာရှင်စနစ်နဲ့ ဒီမိုကရေစီ ၂ခုကြားဇုန်မှာ ရှိနေခဲ့တယ်။

This did not happen overnight.

ဒါက ညတွင်းချင်းဖြစ်လာတာမဟုတ်ဘဲ၊

The heat was turned up under us slowly, but with a very firm hand.

ဒီပူလောင်မှုတွေက ကြိုးကိုင်သူလက်ထဲမှာပဲ တစ်ဖြည်းဖြည်း တောက်လောင်လာခဲ့တယ်။

I can't count how many times I have heard people say,

လူတွေ မရေမတွက်နိုင်အောင်ပြောကြတာ

"They will not go that far.

သူတို့က ဒီထက်မသွားလောက်ပါဘူး။

This will never happen."

ဒါတွေ ဘယ်တော့မှ ဖြစ်လာမှာမဟုတ်ဘူး“တဲ့။

We said this before they made homelessness a crime in the Constitution.

ဒီလိုစကားကို သူတို့ဖွဲ့စည်းပုံမပြင်ခင်ထိ ပြောခဲ့ကြတာပါ။

We said this before they passed

သူတို့ ဉပဒေ အတည်မပြုခင်အထိပေါ့။

one of the most anti-worker labor laws of Europe, nicknamed the "slave law,"

ဒါကိုကျွန်ဉပဒေဆိုပြီး နာမည်ပြောင်ခေါ်တဲ့ ဉရောပအလုပ်သမား ဉပဒေက ခေါင်းပုံဖြတ်နေတယ်

which allows an extreme exploitation of workers.

We said this before they turned our LGBTQ friends and family into internal enemies,

ဒါကို ပြောခဲ့တာက LGBTQသူငယ်ချင်းတွေ၊ မိသားစုတွေကို ရန်သူလိုမျိုးမပြောင်းခင်၊

reduced same-sex couples to second-class citizens,

လိင်တူချစ်သူတွေကို ဒုတိယအဆင့်ပြည်သူဆိုပြီး မခွဲခြားခင်၊

and banned sexual education from schools

ကလေးတွေကို လိင်အမြတ်ထုတ်သူတွေကနေ

in the name of protecting children from pedophilia.

နေကာကွယ်မယ်ဆိုတဲ့ခေါင်းစဉ်အရ လိင်ပညာပေးတာကို ကျောင်းမှာ မပိတ်ပင်ခင်ကပါ။

And we also said this before they fired,

နောက်ပြီး ဒါကို ပြောခဲ့သေးတာက

censored and intimidated teachers

သူတို့ရဲ့ လုပ်အားခနဲ့ အလုပ် အခြေအနေတွေအကြောင်း

for telling the truth about their wages and working conditions

အမှန်ပြောတာအတွက် ဆရာတွေကို အလုပ်ဖြုတ်တာ၊ ပိတ်ပင်တာ၊

and teargassed high-school students

ခြိမ်းခြောက်တာနဲ့ ပညာရေးအဆင့်မိဖို့ ဆန္ဒပြတာအတွက်

for protesting for quality education.

အထက်တန်းကျောင်းသားတွေကို မျက်ရည်ယိုဗုံးမခွဲခင်ကပါ။

But in the end, all of these things and many more have all happened.

နောက်ဆုံးမှာ ဒါအားလုံးနဲ့ နောက်ထပ် အရာများစွာဖြစ်လာခဲ့တယ်။

Hungary is not the worst country in the world.

ဟန်ဂေရီက ကမ္ဘာ့အဆိုးဆုံးနိုင်ငံမဟုတ်ပါဘူး။

It's a member of the European Union.

ဉရောပ သမဂ္ဂအဖွဲ့ဝင်ဖြစ်တဲ့အတွက်

It's considered a high-income economy.

ဝင်ငွေကောင်းတဲ့နိုင်ငံလို့ သတ်မှတ်ထားတာခံရပါတယ်။

It has regular elections,

ပုံမှန်ရွေးကောက်ပွဲရှိတယ်၊

and it still has some independent media.

လွတ်လပ်တဲ့ သတင်းဌာနတွေရှိတယ်၊

But it's definitely authoritarian

ဒါပေမဲ့ အစိုးရက ပြည်သူတွေနဲ့

when it comes to how the government relates to the people

ဆက်စပ်နေပုံနဲ့ လူအများစုက အစိုးရနဲ့

and how most people relate to the government.

ဆက်စပ်နေပုံနဲ့ ပတ်သက်လာရင် အာဏာရှင်ဆန်တာ ကျိန်းသေပါ။

A lot of people give up and leave our country

မျှော်လင့်ချက်မဲ့ပြည်သူတွေတော်တော် နိုင်ငံကထွက်သွားကြတယ်၊

not only for economic, but also for political reasons.

စီးပွားရေးတင်မကဘဲ နိုင်ငံရေးအကြောင်းပြချက်တွေနဲ့ပေါ့။

I also often get the question, "Why are you still here?"

တစ်ခါတလေ အမေးခံတာက “ဘာလို့နိင်ငံထဲရှိနေသေးတာလဲ့တဲ့”

But my answer is very easy.

အဖြေကလွယ်ပါတယ်။

This is my home.

ဒါက ကျွန်မရဲ့ အိမ်လေ။

This is where I belong.

ဒါက ကျွန်မနဲ့သက်ဆိုင်တဲ့ နေရာပါ။

This is where I was fighting for social justice and democracy

ဒီအစိုးရတက်မလာခင်က၊ ဒီနေရာမှာ ကျွန်မက တရားမျှတမှုနဲ့

before this regime came to power,

ဒီမိုကရေစီအတွက်တိုက်ပွဲဝင်နေခဲ့ပြီး

and this is where I will continue to work

ဒါက သူတို့ ပျောက်သွားပြီးတဲ့နောက်မှာ၊

for the very same things after they are long gone.

အလားတူအရာတွေအတွက် ကျွန်မ ဆက်လုပ်ဆောင်နေမယ့် နေရာပါ။

If you ask government propaganda about me,

ကျွန်မနဲ့ပတ်သက်ပြီး အစိုးရ ဝါဒဖြန့်မှုကို မေးရင်

I'm a public enemy and the foreign agent who is trying to destroy Hungary.

ကျွန်မက တိုင်းပြည်ကိုဖျက်ဆီးမယ့် ပြည်သူ့ ရန်သူ၊နိုင်ငံခြားလက်ဝေခံလို့ပြောလိမ့်မယ်

This is why they have been harassing,

လွန်ခဲ့တဲ့ ၁၀နှစ်လုံး စော်ကားမှုတွေ

smearing and targeting me over the past 10 years.

အပြစ်တင်မှုတွေ၊ဦးတည်ပြီး တိုက်ခိုက်ခံနေရခဲ့တယ်။

If you ask me about the government,

အစိုးရအကြောင်း ကျွန်မကို မေးရင်

they are a bump in the road.

သူတို့က လမ်းပေါ်က အဖုအထစ်ပါ။

A Himalaya-size bump,

ဟိမဝန္တာတောင် အရွယ် အဖုအထစ်ပေမဲ့

but one that we will definitely overcome.

သေချာပေါက်ကျော်လွှားပစ်ရမယ့် အရာပါ။

And I want to stop for a moment here.

ဒါပေမဲ့ ခဏလောက် ရပ်ပါရစေ

I'm not talking about my country to make you feel sorry for us.

ကျွန်မက ကိုယ့်နိုင်ငံနဲ့ပတ်သက်ပြီး အကုန်လုံးရဲ့ ဂရုဏာသက်စေချင်လို့မဟုတ်ပါဘူး။

Instead, I would like you to think about the place where you live.

ဒါအစား၊ ကိုယ်နေတဲ့နေရာကို တွေးစေချင်တယ်။

Do you have a say in how things are happening there?

အဲဒီမှာ ဘယ်လိုဖြစ်နေသလဲဆိုတာ ပြောပြလို့ရလား။

Do you feel you have power?

အာဏာရှိတယ်လို့ ခံစားရလား။

And I'm not asking you if you can vote or if you have a constitution,

မဲပေးလို့ရလား၊ ဖွဲ့စည်းပုံရှိလားလို့ ကျွန်မ မမေးပါဘူး။

because we have both and we still don't have democracy.

ဘာလို့လဲဆို့တော့ အဲဒါ နှစ်ခုလုံး ကျွန်မတို့မှာ ရှိပေမဲ့ ဒီမိုကရေစီမရှိဘူး။

What I'm asking you is whether it's ever possible

ကျွန်မ မေးနေတာက အောက်ကနေ ပြောင်းလဲမှုတွေ

to achieve change from below.

ရရှိဖို့ ဖြစ်နိုင်မလားဆိုတာပါ။

Democracy is not a noun, but a verb.

ဒီမိုကရေစီဆိုတာ နာမ်မဟုတ်ဘဲ ကြိယာပါ။

It only exists if we do it.

ကျွန်မတို့ လုပ်မှသာ တည်ရှိတဲ့အရာပါ။

This is the slogan of the School of Public Life,

ဒါက School of Public Life ရဲ့ ဆောင်ပုဒ်ပါ။

an activist school that I co-founded.

ကျွန်မ တွဲဖက်တည်ထောင်တဲ့ လှုပ်ရှားမှုကျောင်းပါ။

In this school, we believe that democracy is not about consent, but about dissent.

ကျောင်းမှာ ဒီမိုကရေစီဆိုတာ သဘောတူမှု ဆိုတာထက် ကွဲလွဲနိုင်ခွင့်လို့ယုံကြည်တယ်။

It's not about being a big, happy family

ဒါက အကုန်လုံး အချင်းချင်းချစ်ကြပြီး

where everyone loves and agrees with each other.

သဘောတူကြတဲ့ပျော်ရွှင်တဲ့ မိသားစုကြီ’ဖြစ်နေတာမဟုတ်ဘူး။

If there is conflict, struggle and change,

ပြဿနာရှိလာရင် ရုန်းကန်ရမယ်၊ပြောင်းလဲရမယ်။

there is a space for democracy to exist.

ဒါဆို ဒီမိုကရေစီရှိလာဖို့အတွက် အခြေအနေပေးနိုင်တယ်

It's always in the making, and we are the ones making it.

ဒါက အမြဲ ဖန်တီးနေဆဲဖြစ်ပြီး ကျွန်မတို့ဟာ ဖန်တီးနေတဲ့သူတွေပါ။

When I go abroad and tell people that I'm from Hungary,

နိုင်ငံခြားသွားတိုင်း ဟန်ဂေရီကလို့ ပြောရင်

I get some sad looks.

ဝမ်းနည်းတဲ့အကြည့်တွေရတယ်။

And the question,

နောက်ပြီးမေးခံရတာက

"Oh what's the name of your dictator again?"

အို မင်းတို့နိုင်ငံကအာဏာရှင်နာမည်က ဘယ်သူပါလိမ့်။

(Laughter)

(ရယ်သံ)

And yes, our Prime Minister has become a symbol of anti-democratic leadership.

နိုင်ငံ့ဝန်ကြီးချုပ်ဟာ ဒီမိုကရေစီ ဆန့်ကျင်တဲ့ပြယုဂ်ဖြစ်နေခဲ့တယ်။

But there is also another Hungary.

ဒါပေမဲ့ ဟန်ဂေရီ နောက်တစ်ခုလည်း ရှိသေးတယ်။

This Hungary is hardly visible to the outside world.

ဒါက ပြင်ပလောကက မြင်နိုင်ခဲ့တဲ့ ဟန်ဂေရီပါ။

And you may never read about us in The New York Times,

The New York Times မှာ ကျွန်မတို့အကြောင်း ဘယ်တော့မှ ဖတ်မရလောက်ပေမဲ့

but it's there

အဲဒီမှာတွေ့လိမ့်မယ်။

and it's made up of many, many people and organizations

ဒါက လူတွေနဲ့ အဖွဲ့အစည်းတွေ အများကြီးနဲ့ ဖွဲ့စည်းထားတဲ့

working for social justice, environmental justice,

ပတ်ဝန်းကျင်နဲ့လူမှုရေးတရားမျှတမှု အတွက်

workers' rights and quality public services,

အလုပ်သမားအခွင့်အရေးနဲ့ ကောင်းမွန်တဲ့ပြည့်သူ့ဝန်ထမ်းဘဝ

among many other things.

ရဖို့အတွက်ကြိုးစားနေကြတယ်။

In fact, many Hungarians are not aware of this other side of Hungary.

တကယ်တော့ ဟန်ဂေရီယန်းတော်တော်များများတောင် နိုင်ငံရဲ့ဒီလိုအခြမ်းကို သတိမပြုမိကြပါဘူး

And this, I believe, is a real obstacle to change.

ဒါက ပြောင်းလဲဖို့ တကယ့် အတားအဆီးတစ်ခုလို့ ကျွန်မ ယုံကြည်ပါတယ်။

What you see around us as your reality determines what you believe is possible.

ဘေးမှာရှိတဲ့အစစ်အမှန်တွေက ယုံကြည်မှုတွေဖြစ်လာစေဖို့ဆုံးဖြတ်ပေးမှာပါ။

If you only see fear and passivity,

အကြောက်တရားနဲ့ ပြုသမျှနူနေမယ်ဆိုရင်တော့

you will not be able to imagine anything beyond that.

ဒီဟာထက်ကျော်ပြီး တွေးနိုင်မှာမဟုတ်ပါဘူး။

But if you experience alternatives to social and political oppression,

လူမှုရေးနဲ့နိုင်ငံရေးဖိနှိပ်မှုတွေရဲ့ တခြားတစ်ဖက်ကြုံနေရတယ်ဆိုရင်

you will be able to not only imagine,

စိတ်ကူးယဉ်တာတင်မကဘဲ၊

but create a different future for all of us.

ကျွန်မတို့အတွက်မတူညီတဲ့အနာဂတ်ကို ဖန်တီးပေးနိုင်မှာပါ။

Let me give you an example of this other Hungary

နောက်ထပ်ဟန်ဂေရီဉပမာတစ်ခုပေးရရင်

that's especially close to my heart.

ကျွန်မ နှလုံးသားနဲ့ နီးကပ်တဲ့ ဉပမာပေါ့။

"The City Is for All" is a pioneer of the Hungarian housing movement,

The city for all ဆိုတဲ့ဟန်‌ဂေရီယန်တွေရဲ့ ကနဦး အိမ်ယာ လှုပ်ရှားမှုဟာ

where homeless people and their housed allies

အိမ်ယာမဲ့တွေနဲ့ အိမ်ရှိတဲ့ မဟာမိတ်တွေနဲ့

work together for housing justice.

အိမ်ရာတရားမျှတမှု ရအောင်အတူလုပ်ဆောင်တယ်။

What makes this group really special

ဒီအဖွဲ့ကိုရဲ့ထူးခြားစေတာကတော့

is that it takes the message

မက်ဆေ့တစ်ခုဖြစ်တဲ့

"don't talk about us, talk with us" extremely seriously.

ငါတို့အကြောင်းမပြောပါနဲ့ ငါတို့နဲ့ပြောပါ ဆိုတဲ့မက်ဆေ့ကို အလေးအနက်ထားလို့ပါ။

In this group, many homeless people gained back their self-confidence,

ဒီအဖွဲ့မှာ အိမ်ယာမဲ့များစွာဟာ ကိုယ်ပိုင်ယုံကြည်မှု၊

sense of belonging and political identity,

သက်ဆိုင်မှုရှိတဲ့စိတ်၊ နိုင်ငံရေးလက္ခဏာ‌ပြန်ရလာတယ်။

all of which are essential for all of us to exercise our rights as citizens.

ဒါတွေကနိုင်ငံသားတစ်ယောက်အနေနဲ့ နိုင်ငံသား အခွင့်အရေး ကျင့်သုံးဖို့မရှိမဖြစ်လိုအပ်တယ်

In this group, people like my friends Gyula, Jutka,

ဒီအဖွဲ့မှာ ကျွန်မ သူငယ်ချင်းတွေဖြစ်ကြတဲ့ Gyula,Jutka

Jani and Erika have all become movement leaders,

Janiနဲ့ Erikaလို လူတွေဟာဒီ လှုပ်ရှားမှု ခေါင်းဆောင်တွေဖြစ်လာခဲ့တယ်၊

even as they were living in self-made shacks, homeless shelters,

အရင်တုန်းကသူတို့တွေဟာ အိမ်ခြေမဲ့ဂေဟာတွေ၊ လူလုပ်တဲလေးတွေ၊အခန်းငှားနေတာတွေ

rented rooms or even on the street.

လမ်းပေါ်မှာတောင် နေခဲ့ရတာပါ။

And most importantly to me,

အရေးကြီးဆုံးအချက်ကလဲ ကျွန်မ

this is also the community where my own political journey started.

ဒီလိုအသိုင်းအဝိုင်းမှာဘဲ ကျွန်မရဲ့ နိုင်ငံရေးခရီးစဉ်စခဲ့တာပါဘဲ။

In 2011, activists of The City Is for All occupied the mayor's office

၂၀၁၁ မှာ city for all ကလှုပ်ရှားသူတွေက Budapestရဲ့ ၈ ခုမြောက်ခရိုင်ရဲ့

of the 8th district of Budapest.

မြို့တော်ဝန်ရုံးကိုစီးနင်းခဲ့တယ်

With this city,

ဖယ်မပေးဘဲ ဆန္ဒပြနည်းနဲ့အတူ

we tried to stop the violent criminalization of homelessness

အဲဒီအချိန်က ခရိုင်ရဲ့ မြို့တော်ဝန်လည်း ဖြစ်ခဲ့တဲ့

by the chief anti-homeless strategist of the government,

အစိုးရရဲ့ အိမ်ယာမဲ့ဆန့်ကျင်ရေး ဗျူဟာ အကြီးအကဲကနေ

who also happened to be the mayor of the district at the time.

အိမ်ယာမဲ့မှုကို အကြမ်းဖက် ကျူးလွန်တာကို ရပ်တန့်ဖို့ ကျွန်မတို့ ကြိုးစားခဲ့ကြတယ်။

I was one of the organizers of this protest, and in the end,

ကျွန်မက အဲဒီဆန္ဒပြမှုကို ဦးဆောင်ခဲ့ သူတစ်ဦးဖြစ်ပြီး

we were all dragged out of the building by the police.

အဆုံးမှာ ရဲတွေက ကျွန်မတို့ကို အဲဒီအဆောက်အအုံကနေ ဆွဲထုတ်ခဲ့တယ်။

With a very unexpected turn of events,

မထင်မှတ်ထားတဲ့ အဖြစ်အပျက်တွေနဲ့အတူ

today, I work in the very same building

ဒီနေ့မှာ ကျွန်မက ဆယ်နှစ်ကျော်လောက်တုန်းက

that we had occupied more than ten years ago.

ကျွန်မတို့ စီးနင်းခဲ့တဲ့ဒီအဆောက်အအုံမှာဘဲ အလုပ်လုပ်နေတာပါ။

I walk the same corridors,

တူညီတဲ့စင်္ကြံမှာ လျှောက်ပြီး

and I have meetings in the mayor's office.

မြို့တော်ဝန်ရုံးမှာ အစည်းအဝေး တွေလုပ်တယ်။

But how is this possible, how did this happen?

ဒါပေမဲ့ဒါကဘယ်လိုဖြစ်နိုင်သွားတာလဲ ဘယ်လိုဖြစ်လာတာလဲ

In 2019, a progressive candidate

၂၀၁၉ ခုနှစ်မှာ ဒေသခံ အောက်ခြေ အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုက

တိုးတက်ရေး ကိုယ်စားလှယ်လောင်းက ဒေသတွင်း ရွေးကောက်ပွဲတွေမှာ ဆင်းရဲတဲ့ မြို့တော်ဝန်

from a local grassroots organization challenged the anti-poor mayor

in the local elections.

ဆန့်ကျင်မှုကို စိန်ခေါ်တယ်။

And to everybody's biggest surprise, including our own,

ကျွန်မတို့အပါအဝင် အားလုံးအတွက် အကြီးမားဆုံးအံ့အားသင့်စေတာတစ်ခုကတော့

he won.

သူနိုင်သွားခဲ့တာပါ။

I was on the mayor's team,

ကျွန်မက သူ့အဖွဲ့ထဲမှာရှိနေခဲ့ပြီး

and today I work with him as the head of the Office of Community Participation.

ဒီကနေ့မှာဒေသပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရေးဌာနမှူး အဖြစ် သူနဲ့အလုပ်တွဲလုပ်နေပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်ဩဘာသံ)

The mission of this office is to create a new relationship

ဒီရုံးရဲ့ မစ်ရှင်ကတော့ စည်ပင်နဲ့ ဒေသခံပြည်သူကြားက

between the municipality and local residents.

ဆက်ဆံရေးသစ်တစ်ခု တည်ဆောက်နိုင်ရေးဖြစ်ပါတယ်။

A relationship based on mutual trust,

ဒီဆက်ဆံရေးဟာ အပြန်အလှန်ယုံကြည်မှု၊ အာဏာခွဲဝေမှု

power sharing and respect.

လေးစားမှုအပေါ်အခြေခံပါတယ်။

This is the complete opposite of what the central government is doing.

ဒါက အခု ဗဟိုအစိုးရ လုပ်နေတာနဲ့ ဆန့်ကျင်ဘက်ပါ။

Let me give you an example of this new relationship.

ဒီဆက်ဆံရေးအကြောင်း ဉပမာပေးရရင်

In our district, there is a small community garden.

ကျွန်မတို့ခရိုင်မှာ ရပ်ကွက်ဉယျာဉ် အသေးလေးရှိပါတယ်။

A year ago, it was surrounded by a fence

မနှစ်ကမှ ခြံစည်းရိုးခတ်ခံရပြီး

and there were plans to build a luxury condo there.

အဆင့်မြင်တိုက်ခန်းတွေဆောက်ဖို့ အစီအစဉ်တွေရှိနေခဲ့တယ်။

Everybody thought that it was private property

ခြံစည်းရိုးကြောင့် ဒါက ပုဂ္ဂလိကပိုင်ဆိုင်လို့

because of the fence.

လူတိုင်းထင်ကြတယ်။

But then came a group of active citizens

ဒါပေမဲ့ တက်ကြွတဲ့ပြည်သူအဖွဲ့တစ်ခုက

who discovered that the fence had been built illegally.

သိလိုက်တာက ခြံစည်းရိုးက တရားမဝင်ခတ်ထားတယ်ဆိုတာပါ။

They started to lobby the municipality to pull the fence down

သူတို့က ခြံစည်းရိုးကို ဖြိုချပြီး မြေကို ပြည်သူတွေဆီပြန်ပေးဖို့

and give the land back to the public.

စည်ပင်ကိုစည်းရုံးကြတယ်။

They were adamant and, from a bureaucratic point of view,

သူတို့ကဆက်တိုက်ငြင်းပြီး ဗျုရိုကရက် တစ်ယောက်ရဲ့အမြင်ကကြည့်ရင်

really annoying.

တကယ်စိတ်ရှုပ်စရာပါ။

But in the end, they reached their goal.

အဆုံးမှာတော့ ပြည်သူတွေ လိုချင်တာရခဲ့ပါတယ်။

The fence was pulled down,

ခြံစည်းရိုးကို ဖြိုချပြီး

they created a garden

ဉယျာဉ်လေးပြန်ဆောက်ပေးခဲ့တယ်။

which is now sustained by local neighborhood residents.

အခုဆိုရင်ရပ်ကွက်ကလူတွေရဲ့ ထိန်းသိမ်းမှုအောက်မှာရှိနေပါပြီ

This is a very small everyday example, and this is exactly my point.

ဒါကနေ့စဉ်ဉပမာသေးသေးလေးဖြစ်ပြီး ကျွန်မ ပြောချင်တဲ့အချက်ပါ။

Democracy emerges out of the everyday struggle that we call politics.

ဒီမိုကရေစီဆိုတာနိုင်ငံရေးလို့ခေါ်တဲ့ နေ့တိုင်းရုန်းကန်မှုကနေထွက်လာတယ်။

It's created both from above and from below.

ဒါက အထက်နဲ့ အောက်ကနေပါ ဖန်တီးထားပါတယ်။

Those in power have to be open, responsive and responsible.

အာဏာရှိတဲ့သူတွေဟာ ပွင့်လင်းပြီး၊ တုံ့ပြန်ရမယ်၊တာဝန်ယူရမယ်။

People, on the other hand, have to be smart, organized

တစ်ဖက်က ပြည်သူတွေက ထက်ရမယ်၊စည်းရုံးရမယ်။

and focused on getting what they need.

သူတို့လိုအပ်တဲ့အရာရဖို့ အာရုံစိုက်ရမယ်။

This is exactly what the story of the garden is all about.

ဒါကခုဏက ဉယျာဉ်ဇာတ်လမ်းလေး ပြောချင်တဲ့အရာပါ။

Let me give you another example.

ကျွန်မ နောက်ထပ်ဉပမာပေးရရင်

In Hungary, the central government

ဟန်ဂေရီမှာ ဗဟိုအစိုးရက

is all about concentrating power and resources for its own interests.

ကိုယ်ကျိုးစီးပွားရမယ့် အရင်းအမြစ်တွေ၊ အာဏာပေါ်မှာပဲ အာရုံစိုက်တယ်။

People have absolutely no say in how they spend public money.

ပြည်သူတွေမှာ သူတို့ပြည့်သူ့ဘဏ္ဍာ ဘယ်လိုသုံးသုံး ကန့်ကွက်ပိုင်ခွင့်မရှိဘူး

But things are radically different in both Budapest

ဒါပေမဲ့ ဒီမိုကရက်တစ် အတိုက်အခံက ဦးဆောင်တဲ့၊ ဘူဒါပက်စ်နဲ့

and our own small 8th district,

ကျွန်မတို့ ကိုယ်ပိုင်

၈ ခုမြောက်ခရိုင်လေး နှစ်ခုစလုံးမှာ အရာတွေက လုံးဝ ခြားနားနေတယ်။

which are both led by the Democratic opposition.

A few years ago, participatory budgeting was introduced

နှစ်အနည်းငယ်က မြို့တွေနဲ့ပြည်နယ်၂ခုလုံးမှာ

in both the city and the district.

ပူးပေါင်းဘတ်ဂျက် ရေးဆွဲတာကိုမိတ်ဆက်ခဲ့တယ်။

Participatory budgeting means

ပူးပေါင်းဘတ်ဂျက်‌ရေးတယ်ဆိုတာက

that local residents get to directly decide

စည်ပင်ဘတ်ဂျက်ကို ဘယ်လိုသုံးမလဲဆိုတာကို

how to spend a certain amount of the municipal budget.

ဒေသခံပြည်သူတွေက တိုက်ရိုက်ဆုံးဖြတ်တာပါ။

In reality, this means that politicians give up some of their power

လက်တွေ့မှာကတော့ နိုင်ငံရေးသမားတွေက သူတို့ရဲ့အာဏာတစ်ချို့ကိုလက်လွှတ်ရမယ်

because they believe that local residents know best

ဘာလို့ဆိုတော့ပြည်သူတွေကသူတို့ ဘာလိုတယ်ဆိုတာ အသိဆုံးလို့

what they need.

ယုံကြည်တဲ့အတွက်ပါ။

And they really do.

တကယ်လဲသူတို့သိပါတယ်

Local people often vote on things

ဒေသခံ ပြည်သူတွေက ရွေးကောက်ခံ ကိုယ်စားလှယ်တွေ

that elected representatives are otherwise reluctant to do.

ပြုလုပ်ဖို့ တွန့်ဆုတ် နေတာတွေ အပေါ် မကြာခဏ မဲပေးလေ့ရှိတယ်။

People in Budapest have used this power to build new bus stops, crosswalks,

ဘူဒါပတ်စ်ကလူတွေဟာ ဘက်စ်ကားမှတ်တိုင်အသစ်၊ လူကူးမျဉ်းကြား အသစ်တွေဆောက်ဖို့

public toilets and even launch new social and cultural programs.

အများသုံးအိမ်သာ၊လူမှုရေးယဉ်ကျေးမှု အစီအစဉ်သစ်တွေ လုပ်ဖို့ အာဏာရှိလာပြီ

I know, you may be thinking now.

အခုဆို ရှင်တို့ တွေးနေလောက်တာက

"I have never had the say in how my city spends my tax money.

“ငါတို့တွေတောင် ငါတို့မြို့ကိုအခွန် ဘယ်လိုသုံးရမလဲ မပြောခဲ့ဖူးဘူး။

So why are you complaining about Hungary?"

ဒါဆိုဟန်ဂေရီက ဘာတွေ ညည်းညူနေတာလဲ“ပေါ့။

But remember, I'm showing you a small island of freedom

ဒါပေမဲ့သတိရပါ ကျွန်မ ပြနေတာက အသက်ရှူဖို့ နိုင်ငံရေး အောက်ဆီဂျင်

in the middle of a country with less and less political oxygen to breathe.

နည်းပါးလာတဲ့ နိုင်ငံတစ်ခုရဲ့ အလယ်က လွတ်လပ်မှုရှိတဲ့ ကျွန်းငယ်လေးပါ။

By opening up the municipal budget in Budapest,

ဒီလိုဘူဒါပတ်စ်မှာ စည်ပင်ဘဏ္ဍာ ဖွင့်လိုက်တာဟာ

we are modeling, learning and teaching a new kind of politics

ကျွန်မတို့ဟာ အာဏာရှင်ဆန်မှုနဲ့ပတ်သက်တဲ့ အခြားရွေးစရာတစ်ခု တည်ဆောက်ပေးတဲ့

that builds an alternative to authoritarianism.

နိုင်ငံရေးပုံစံသစ်ကို စံနမူနာပြု၊ သင်ယူနေတာပါ။

Let me go back to the boiling frog.

အိုးထဲအပြုတ်ခံရတဲ့ ဖားဆီ ပြန်သွားရအောင်။

Have you ever felt like this frog?

အဲဒီဖားလေးလို ခံစားကြည့်ဖူးလား။

And why is the frog not doing anything?

ဘာလို့ အဲဒီဖားလေးက ဘာမှမလုပ်ဘဲ နေတာလဲ။

And where are the other frogs, and why are they not doing anything?

တခြားဖားတွေကရော ဘယ်မှာလဲ သူတို့ကရော ဘာလို့ ဘာမှမလုပ်တာလဲ။

(Laughter)

(ရယ်သံ)

You can't just be sitting around

သင်ကတော့ ဒီအတိုင်းထိုင်နေပြီး

and wait for democracy to work miraculously on its own.

ဒီမိုကရေစီအံ့ဖွယ်နည်းနဲ့သူ့အလိုလို ဖြစ်လာအောင်စောင့်နေလို့မရဘူး။

It will not.

ဖြစ်လာမှာမဟုတ်ဘူး

And you can never wait for somebody else to make democracy work for you.

တခြားသူက ကိုယ့်အတွက် ဒီမိုကရေစီရလာအောင် လုပ်ပေးတာမျိုးကို စောင့်နေလို့မရဘူး

They will not.

သူတို့က လုပ်ပေးမှာမဟုတ်လို့ပါ။

Only you can make democracy work

နိုင်ငံရေးအရ ဖြစ်နိုင်တာတွေရဲ့

by standing up,

နယ်နိမိတ်တွေကို ဖွဲ့စည်းပြီး

organizing and pushing the boundaries of what's possible politically.

တွန်းအားပေးတာနဲ့သာ ဒီမိုကရေစီကို အလုပ်ဖြစ်စေနိုင်တာပါ။

Just like we Hungarians have to fight for our own freedom

ကျွန်မတို့ ဟန်ဂေရီလူမျိုးတွေဟာ လွတ်လပ်မှုအတွက် တိုက်ပွဲဝင်ပြီး

and rebuild our own democracy,

ကိုယ့် ဒီမိုကရေစီကို ပြန်တည်ဆောက်ရသလိုပဲ

you all have to do the same,

သင်တို့ အားလုံး ကမ္ဘာပေါ်က

no matter where in the world you are sitting,

ဘယ်နေရာမှာပဲ ထိုင်နေပါစေ၊ ကြက်သီးနွေး ဒါမှမဟုတ်

in lukewarm or even boiling water.

ပွက်ပွက်ဆူနေတဲ့ ရေမှာတောင် အလားတူလုပ်ဆောင်ရမှာပါ။

Enjoy your democracy when you have it,

ဒီမိုကရေစီကို ရရှိတဲ့အခါ ခံစားပါ၊

but don't ever get too comfortable with it.

ဒါပေမဲ့ ဒါနဲ့ ဘယ်တော့မှ သက်သောင့်သက်သာ သိပ်မဖြစ်ပါနဲ့။

Remember the frog

ဖားကို သတိရပါ၊

and never take the temperature of the water for granted.

ရေအပူချိန်ကို ဘယ်တော့မှ ပေါ့ပေါ့တန်တန် သဘောမထားပါနဲ့။

Thank you.

ကျေးဇူးပါ

(Applause)

(လက်ခုပ်သံ)

Chloe Shasha Brooks: Tessza,

Chloe Shasha Brooks:Tessza

thank you for that beautiful, powerful talk.

ဒီလိုလှပပြီးအားကောင်းတဲ့ မိန့်ခွန်းလေးအတွက်ကျေးဇူးပါ

I have one follow-up question for you.

ဒါပေမဲ့နောက်ဆက်တွဲမေးခွန်းတစ်ခုတော့ရှိတယ်?

There is a sentiment in your talk that I really love

ရှင်ပြောတဲ့စကားထဲမှာ မင်းရဲ့ခံယူချက်ကို ငါသဘောကျတယ်

that's shared by others here today.

ဒီနေ့မှာတခြားသူတွေမျှဝေသွားတာတွေရော

This idea, actually, I'll quote you.

ဒီအယူအဆ၊ ရှင်ပြောတာကို ပြန်ကိုးကားရရင်

You said, "If you asked me about the government,

ရှင်ပြောတာ တကယ်လို့ ရှင့်ကိုအစိုးအကြောင်းမေးရင်

they are a bump in the road, a Himalaya-size bump,

သူတို့ဟာ ဟိမဝန္တာဆိုဒ် အဖုအထစ်တစ်ခုဘဲ ဒါပေမဲ့

but one we will definitely overcome."

သေချာပေါက်ကျော်လွှားမှာပါဆိုပြီးပေါ့

I'm wondering how you keep that sentiment alive and how that affects your activism.

အဲ့ဒီလိုခံယူချက်ကိုဘယ်လိုရှင်သန်စေပြီးဒါက တက်ကြွလှုပ်ရှားမှုအပေါ် ဘယ်လိုသက်ရောက်စေလဲ

TU: So I think one of the most dangerous forms of oppression

ကျမထင်တာအန္တရာယ်အရှိဆုံးဖိနိုပ်မှုပုံစံက

is when they oppress your imagination,

မင်းတို့ရဲ့စိတ်ကူးတွေကိုဖိနိုပ်တဲ့အချိန်ဘဲ

when you are not able to imagine anything beyond what's actually happening to you.

မင်းကမင်းဆီမှာဖြစ်လာနေတာထက်ကျော်ပြီး ဘာမှမစိတ်ကူးနိုင်တော့ဘူးဆိုရင်

And one of my missions, I think, in life, is

နောက်ပြီးကျမရဲ့ ဘဝမစ်ရှင်တစ်ခုက,

well, I have a really strong personal and political imagination.

တကယ်တော့, ကျမ မှာခိုင်မာတဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်ရေး နဲ့နိုင်ငံရေး စိတ်ကူးတွေရှိတယ်

So one of the missions in my life is to try to teach other people

အဲတော့ ဘဝတာဝန်တွေထဲကတစ်ခုက သူများတွေကို

to acquire this ability to imagine,

စိတ်ကူးယဉ်နိုင်စွမ်းခေါ်ရှိလာဖို့ အတွက်သင်ကြားပေးဖို့ဖြစ်တယ်

to imagine that things can be different.

ကွဲပြားတဲ့အရာတွေ စိတ်ကူးနိုင်အောင်လို့ပေါ့

And for example, we do this by trying to show Hungarians

ဉပမာအနေနဲ့ ကျမတို့က ဟန်ဂေရီယန်တွေကို ပြဖို့ကြိုးစားတယ်

that they have a really rich history of social movements.

အကယ်၍ သူတို့ဆီမှာ လူမှုရေးလှုပ်ရှားမှု သမိုင်းကြွယ်ဝနေရင်

That change was actually brought about in Hungary through social movements.

ဟန်ဂေရီမှာပြောင်းလဲမှုဟာလဲ ဒီလှုပ်ရှားမှုတွေကဘယ်ဆောင်လာမှာဖြစ်တယ်

And we are also helping people through our political work and education work.

ကျမတို့ဟာ လူတွေကို ကျမတို့ရဲ့ နိုင်ငံရေး၊ပညာရေးအလုပ်တွေကနေကူညီပေးတယ်

We are trying to show them a different version of what's possible,

နောက်ပြီးဖြစ်နိုင်တဲ့မတူညီတဲ့ပုံစံကိုလည်း ပြဖို့ကြိုးစားတယ်

and helping them to inhabit the space that exists between what is now

အခုဘာဖြစ်နေလဲ၊ နောက်ပြီး ဘာဖြစ်လာနိုင်မလဲဆိုတဲ့ ကြားကနေရာ

and what could be,

မှာဘယ်လိုနေထိုင်မလဲဆိုတာကူညီပေးတယ်

and trying to teach them the way to get there.

နောက်ပြီး အဲ့နေရာဘယ်လိုရောက်အောင် သွားမလဲလမ်းပြပေးတယ်

CSB: That's really amazing, thank you so much for your talk.

CSB:ဒါကတကယ်အံ့ဩစရာပါဘဲ ရှင့်ရဲ့ဟောပြောမှုအတွက်ကျေးဇူးပါ။

TU: Thank you.

TU: ကျေးဇူးပါ

(Applause)

(လက်ခုပ်သံ)