Paul MacCready: Nature vs. humans, and what we can do about

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: Hiwa Foundation II

You hear that this is the era of environment -- or biology, or information technology ...

ئەمە سەردەمی کەش و هەوا ناسی و زیندەوەر ناسی و تەکنەلۆژیای زانیارییە

Well, it's the era of a lot of different things

کەواتە ئێستا سەردەمی زۆر شتی چیاوازە

that we're in right now. But one thing for sure:

کە ئێمە تیایاندا دەژین. بەڵام بە دڵنیاییەوە شتێک هەیە

it's the era of change. There's more change going on

کە ئەویش سەردەمی گۆڕانکارییە، لەم کاتەدا زۆر گۆڕانکاری دەگوزەرێت

than ever has occurred in the history of human life on earth.

زیاتر لە هەموو کاتێک کە لە مێژوی مرۆڤایەتیدا ڕوویدا بێت لەسەر زەوی

And you all sort of know it, but it's hard to get it

ئێوە بە شێوەیەک لە شێوەکان دەزانن، بەڵام قورسە بە دەستیان

so that you really understand it.

کە بەباشی لێی تێبگەن

And I've tried to put together something that's a good start for this.

من هەوڵم داوە چەند شتێک یەکبخەم وەک سەرەتایەکی باش بۆ ئێوە

I've tried to show in this -- though the color doesn't come out --

هەوڵم داوە ئەوە نیشان بدەم... لەگەڵ ئەوەی بە ڕەنگاوڕەنگی دەرناکەوێت

that what I'm concerned with is the little 50-year time bubble

ئەوە ئەو شتەیە منی قەلەق کردووە لەو ٥٠ ساڵەی هەڵاوساندا

that you are in. You tend to be interested in a generation past,

کە ئێوەی تیادان. لەوە دەچێت کە ئێوە حەزتان لە ژیانی نەوەکانی پێشوو بێت

a generation future -- your parents, your kids, things you can change

یان نەوەکانی داهاتوو.. دایکتان، باوکتانن، منداڵەکانتان، ئەو شتانەی کە دەتوانن بیگۆڕن

over the next few decades -- and this 50-year time bubble

لە جەند ساڵی داهاتودا.. وە ئەم ٥٠ ساڵەی هەڵاوسان

you kind of move along in. And in that 50 years,

بەشێوەیەک لە شێوەکان تۆ بە تەنهایت. لەو ٥٠ ساڵەدا

if you look at the population curve, you find the population of humans

ئەگەر تەماشای ڕێژەی ژمارەی دانیشتوان بکەیت، ڕێژەی دانیشتوانت بۆ دەردەکەوێت

on the earth more than doubles and we're up three-and-a-half times

کە دوو بەرامبەر زیادی کردووە و بەرەو سێ بەرامبەر و نیو دەڕوات

since I was born. When you have a new baby,

لەو کاتەی لە دایک بووم کاتیک مندالێکی تازەت دەبێت

by the time that kid gets out of high school

بە تێپەڕ بوونی کات ئەو منداڵە خوێندنی ئامادەیی تەواو دەکات

more people will be added than existed on earth when I was born.

خەڵک زۆر زیاتر دەبێت وەک لەوەی کە لە پێشتردا دەژیان لەو کاتەی کە لە دایک بووە؟

This is unprecedented, and it's big.

ئەوە شتێکە کە پێشتر نەبووە، ئەوە زۆر گەورەیە

Where it goes in the future is questioned. So that's the human part.

کاتێک لە داهاتوودا ئەو پرسیارە دەکرێت کە ئایا ئەوە هەموو بەشی مرۆڤایەتیی نیە

Now, the human part related to animals: look at the left side of that.

ئێستا بەشەکەی منرۆڤ پەیوەندی بە ئاژەڵەوە هەیە: تەماشای بەشی لای چەپی ئەوە بکە

What I call the human portion -- humans and their livestock and pets --

کە ناوم ناوە بەشی (لایەنی) مرۆڤ.. مرۆڤ و ئاژەڵی ماڵی و هێلانەی ئاژەڵەکان

versus the natural portion -- all the other wild animals and just --

بەرامبەر بەشی سروشتی... ئاژەڵە کێوییەکان و ژیانیان

these are vertebrates and all the birds, etc.,

هەموو ئەو ئاژەڵانەی کە ئێسکی پشتیان هەیە لەگەڵ باڵندەکان و تا دوایی

in the land and air, not in the water. How does it balance?

لەسەر زەوی و ئاسمان، ئاژەڵی ئاوی نا چۆن هاوسەنگییان ڕادەگیرێت؟

Certainly, 10,000 years ago, the civilization's beginning,

بە دڵنیاییەوە ١٠٠٠٠ ساڵ پێش ئێستا، شارستانی دەستی پێکرد

the human portion was less than one tenth of one percent. Let's look at it now.

ئەو بەشەی پەیوەندی بە ژیانی مرۆڤەوە هەمبوو (یەک لەسەر سێ) ڕێژەکەی پێک دەهێنا با تەماشایەکی بکەین

You follow this curve and you see the whiter spot in the middle --

سەرنجی ئەو هێڵکارییە بدەن، ئەو ڕەنگە سپییە دەبینن لە ناوەڕاستدا

that's your 50-year time bubble. Humans, livestock and pets

کە ئەوە هەڵاوساندنی ئەو ٥٠ ساڵەیە. مرۆڤ، کێڵگە، ئاژەڵی ماڵی

are now 97 percent of that integrated total mass on earth

لە %٩٧ی ڕێژەی هەموو زەوی پێک هێناوە

and all wild nature is three percent. We have won. The next generation

هەموو سروشتی دەرەوە لە %٣ی پێک دەهێنن. ئێمە بردمانەوە نەوەکانی داهاتوو

doesn't even have to worry about this game -- it is over.

بە هیچ شێوەیەک خەمی ئەم یارییەیان نییە.. تەواو بوو

And the biggest problem came in the last 25 years:

گەورەترین کێشە لە ٢٥ سالی دوایدا سەری هەڵدا

it went from 25 percent up to that 97 percent.

کە لە %٢٧وە بەرز بۆیەوە بۆ %٩٧

And this really is a sobering picture upon realizing that we, humans,

لە ڕاستیدا ئا ئەمەیە ئەو وێنەیەی کە خەممان دەداتێ لەبارەی ئەوەی کە ئێمە مرۆڤ

are in charge of life on earth; we're like the capricious Gods

بەرپرسە لە ژیان لەسەر زەویدا ئێمە وەک خوایەکی پێش بینی نەکراو دەردەکەوین

of old Greek myths, kind of playing with life --

لە شێوەی ستایلی یۆنانییەکان کە تا ڕادەیەک یارییان لەگەڵ ژیان دەکرد و

and not a great deal of wisdom injected into it.

بە شێوەیەکی زیرەکانە هەڵسوکەوتیان نەدەکرد

Now, the third curve is information technology.

ئەو هێڵکارییەی سێیەم تەکنەلۆژیای زانیارییە

This is Moore's Law plotted here, which relates to density

ئەوەی لێرەیە یاساکانی (مۆرس)ە، کە پەیوەندی بە ڕێژەوە هەیە

of information, but it has been pretty good for showing

لە زانیاریدا، بەڵام ئەوە شتێکی زۆر باشە بۆ نیشاندانی

a lot of other things about information technology --

زۆر شت لەسەر تەکنەلۆژیای زانیاری

computers, their use, Internet, etc. And what's important

کۆمپیتەر و چۆنیەتی بەکارهێنانی، ئینتەرنێت، هەتا دوایی، ئەوەی کە گرنگە

is it just goes straight up through the top of the curve,

ئەوەیە بەشێوەیەکی ڕاست لە هێڵکارییەکەدابەرەو سەرەوە بەرز دەبێتەوە

and has no real limits to it. Now try and contrast these.

هیچ رێگرییەک نییە لەبەر دەمیدا ئێستا ئەمانە تاقی بکەرەوە و بەراوردیان بکە

This is the size of the earth going through that same --

ئەمە قەبارەی زەوییەکە لەسەر هەمان

(Laughter)

پێکەنین

-- frame. And to make it really clear, I've put all four on one graph.

شێواز دەڕوات. بۆ ئەوەی ئاسانتر و ڕوون تر بێت، هەر جوارییانم لەسەر هێڵکارییەک داناوە

There's no need to see the little detailed words on it.

پێویست بەوە ناکات بە وشە باسی بکەین

That first one is humans-versus-nature;

ئەوەی یەکەمیان مرۆڤە بەرامبەر سروشت

we've won, there's no more gain. Human population.

ئێمە بردومانەتەوە پێویستمان بە بەدەست هێنانی تر نییە ژمارەی مرۆڤەکان

And so if you're looking for growth industries to get into,

کەواتە ئەگەر تۆ چاوەڕێی بەرزبونەوەی پیشەسازی دەکەیت بۆ ئەوەی بە دەستی بهێنیت

that's not a good one -- protecting natural creatures. Human population

ئەوە هەڵبژاردەیەکی باس نییە ... پارێزگاری کردن لە گیانەوەرانی سروشت. ژمارەی دانیشتوان

is going up; it's going to continue for quite a while.

بەرز دەبێتەوە، بە شێوەیەک بۆ ماوەیەک بەردەوام دەبێت

Good business in obstetricians, morticians, and farming, housing, etc. --

قازانج کردنێکی باش لە کاری دکتۆری منداڵان، قەبر هەڵکەندن، جوتیاری، کڕین و فرۆشتنی خانوو، هتد

they all deal with human bodies, which require being fed,

ئەمانە هەمووی پەیوەندی بە لەش و بازوی مرۆڤەوە هەیە، کە پێویستی بە خواردن هەیە

transported, housed and so on. And the information technology,

بگوازرێتەوە، خانوو کردن، هەتا دوایی.. تەنکلەلۆژیای زانیاری

which connects to our brains, has no limit -- now, that is a wonderful

کە پەیوەندی بە مێشکمانەوە هەیە، تەواو بوونی نیە.. ئێستا ئەوە خۆشترین

field to be in. You're looking for growth opportunity?

بەشە کە هەمان بێت، تۆ بۆ زۆر بوونی چانس دەگەڕێیت؟

It's just going up through the roof.

ئەوە هەر بەرز دەبێتەوە بۆ سەرەوە

And then, the size of the Earth. Somehow making these all compatible

وە دوایی، قەبارەی زەوی. بە شێوەیەک لە شێوەکان ئەمانە گرێ بدەین

with the Earth looks like a pretty bad industry to be involved with.

بە زەوییەوە دەبێت بە کاریگەری خراپ کە تیایدا بژیت

So, that's the stage out of all this. I find,

کەواتە ئەمە ئامانجەکەی دەبێت لەو هەموو شتەدا کە باسمان نەکرد

for reasons I don't understand, I really do have a goal.

بە هۆی چەند هۆکارێکەوە لێی تێناگەم، بە ڕاستی من مەبەستم هەیە

And the goal is that the world be desirable and sustainable

مەبەستەکە ئەوەیە کە هەموو جیهان ببێت بەوەی کە خەڵک بیەوێت و جێگر بێت

when my kids reach my age -- and I think that's -- in other words,

کاتێک منداڵەکانم دەگەنە ئەم تەمەنەی من ... وا بزانم ئەوەیە ... بە شێوەیەکی تر

the next generation. I think that's a goal that we probably all share.

نەوەکانی داهاتوو وا بزانم ئەوە مەبەستەکەیە کە هەموان لەوانەیە هەوڵی بۆ بدەین

I think it's a hopeless goal. Technologically, it's achievable;

وا بزانم ئەوە مەبەستێکی بێ هیوایانەیە بە شێوەیەکی تەکنیکی دەتوانرێت ئەوە بەدەست بهێنرێت

economically, it's achievable; politically,

ئابوریانە، دەتوانرێت بەدەست بهێنرێت ، سیاسیانە

it means sort of the habits, institutions of people -- it's impossible.

چەند هیوایەک دەگەیەنێت کۆمەڵێک خەڵک ... ئەو ماحاڵە

The institutions of the past with all their inertia

شێوازی ژیانی ڕابردوو لەگەڵ ئەو هەموو بەرگرییەی گۆڕانکاریدا

are just irrelevant for the future, except they're there

هیچ پەیوەندییەکی بە داهاتووە وە نییە ئەوە نەبێت کە شتەکە هەیە

and we have to deal with them. I spend about 15 percent of my time

پێویستە خۆمانی لەگەڵ بگونجێنین من ١٥ لە سەدی کاتی خۆم بەسەر دەبەم

trying to save the world, the other 85 percent, the usual --

هەوڵ دەدەم جیهان ڕزگار بکەم، ٨٥ لە سەدەکەی تر، شتێکی باوە

and whatever else we devote ourselves to.

کاتی خۆمانی تیادا بەسەر دەبەین

And in that 15 percent, the main focus is on human mind, thinking skills,

لەو ١٥ لە سەدەدا، سەرنجەکەی من لەسەر مێشکی مرۆڤە، شارەزایی و بیرکردنەوە

somehow trying to unleash kids from the straightjacket of school,

بە شێوەیەک هەوڵ دەدەیت منداڵەکان ڕزگار بکەیت لە قوتابخانەی توند وجدی

which is putting information and dogma into them,

کە زانیاری و باوەڕ بەیەکەوە کۆ دەکاتەوە و پێیان دەبەخشێت

get them so they really think, ask tough questions, argue

بەو شێوەیە وەری بگرە کە بیر دەکەنەوە لەگەڵ ئەوەشدا پرسیار و گفتوگۆ بکە

about serious subjects, don't believe everything that's in the book,

دەربارەی بابەتی گرنگ، باوەڕ بە هەموو شتێکی ناو کتێب مەکە

think broadly or creative. They can be.

بە شێوەیەکی فراوان بیر بەرەوە و داهێنەر بە، دەتوانن بەو شێوەیە بن

Our school systems are very flawed and do not reward you

سیستەمی قوتابخانەکانمان تێکشاون و ناتوانن خۆیان ڕێک بخەنەوە و قازانجت پێ بگەیەنن

for the things that are important in life

لەسەر ئەو شتانەی کە گرنگن لە ژیاندا

or for the survival of civilization; they reward you

یان ئەوەی کە پەیوەندی بە ڕزگار بوونی شارستانییەوە هەیە، ئەوان قازانجت پێ دەگەیەنن

for a lot of learning and sopping up stuff.

لە بەدەست هێنانی زانیارییەکی زۆردا

We can't go into that today because there isn't time --

ناتوانین بە باشی باسی ئەوە بکەین چونکە کاتمان بەدەستەوە نیە

it's a broad subject. One thing for sure, in the future

ئەوە بابەتێکی فراوانە. با دڵنیاییەوە شتێک هەیە، لە داهاتودا

there is an essential feature -- necessary, but not sufficient --

بابەتێکی گرنگ هەیە ...پێویستن بەڵام، بەڵام ئەمە ڕاست نییە

which is doing more with less. We've got to be doing things

کە شتێکی زۆر بکەیت لە کاتێکی کەمدا، ئێمە بەو شێوەیە وا هاتوین کە کار بکەین

with more efficiency using less energy, less material.

بە شێوەیەکی ڕێکوپێکانە کە وزەیەکی کەم و شتێکی کەم بەکاردەهێنین

Your great-great grandparents got by on muscle power,

باپیرە گەورە گەورەی بە شان و بازوو کاریان کردووە

and yet we all think there's this huge power that's essential

لەگەل ئەوەشدا ئێمە بیر دەکەینەوە کە هێزێکی زۆر هەیە کە گرنگە

for our lifestyle. And with all the wonderful technology we have

بۆ شێوازی ژیانی ئێمە لەگەڵ ئەو هەموو ئامێرە سەرسوڕهێنەرەی تەکنەلۆژیا کە هەمانە

we can do things that are much more efficient: conserve, recycle, etc.

دەتوانین کاری زۆر زیاتر بکەین کە قازانجی زۆر زۆرترە: پارێزگاری کردنی شتی و دوبارە بەکارهێنانەوەی

Let me just rush very quickly through things that we've done.

ڕێگەم بدەن بە خێرایی باسی ئەوە بکەم کە چیمان کردووە

Human-powered airplane -- Gossamer Condor sort of started me

مرۆڤ هێزی بەسەر فڕۆکەدا هەیە.. جیهانێکی نەرم و نیان بەشێوەیەک منی جوڵاند

in this direction in 1976 and 77,

بە ڕێگەیەک لە ساڵی ١٩٧٦ ، ١٩٧٧

winning the Kremer prize in aviation history,

بردنەوەی خەڵاتی (کریمەر) لەسەر مێژوی دروست کردنی فڕۆکە

followed by the Albatross. And we began

کە لە دوای (ئەلباترۆس) دەهات. وە دەستمان کرد

making various odd planes and creatures.

بە دروست کردنی چەند جۆرێک فڕۆکەی تاک و بونەوەر

Here's a giant flying replica of a pterosaur that has no tail.

ئەوەتا گەورەترین فڕۆکە هەیە کە هاوشێوەی (پتڕۆسادر) کە کلکی نییە

Trying to have it fly straight is like trying to shoot an arrow

هەوڵداەن بۆ هەڵفڕاندنی ئەو فڕۆکەیە بە شێوەیەکی ڕاست وەک ئەوە وایە کە تەقە بەو ئاڕاستە بکەیت

with the feathered end forward. It was a tough job,

کە بەرەو کۆتای دەڕوات و دەیبڕێت، ئەوە کارێکی زۆر قورسە

and boy it made me have a lot of respect for nature.

کوڕینە ئەوە وای لی کردم کە زۆر ڕێز لە سروشت بگرم

This was the full size of the original creature.

ئەوە قەبارەی تەواوی ڕاستی بونەوەرەکان بوو

We did things on land, in the air, on water --

ئێمە لەسەر زەوی هەندێ شتمان کردووە، لە ئاسماندا، لەناو ئاودا

vehicles of all different kinds, usually with some electronics

بە شێوازی زۆر جیاواز، عادەتەن لەگەڵ هەندێ کاری ئەلکترۆنی

or electric power systems in them. I find they're all the same,

یان سیستەمی هێزی کارەبایی لە ناویاندا هەیە. من وا هەست دەکەم هەموویان یەک شتن

whether its land, air or water.

جا زەوی بێت یان هەوا یان ئاو

I'll be focusing on the air here. This is a solar-powered airplane --

لێرەدا من سەرنج دەخەمە سەر هەوای ئاسمان. ئەو فڕۆکەیەی کە بە وزەی خۆر کار دەکات

165 miles carrying a person from France to England

کە بۆ ١٦٥ میل کەسێک هەڵدەگرێت و دەیگوازێتەوە لە فەڕەنساوە بۆ ئینگلتەرا

as a symbol that solar power is going to be an important part

وەک نیشانەیەک بۆ نیشاندانی وەزەی خۆر وەک هێزی گرنگ

of our future. Then we did the solar car for General Motors --

لە داهاتووماندا دوای ئەوەی وزەی خۆرمان بەکار هێنا بۆ ئۆتۆمبیلەکانی جەنەڕاڵ مۆتۆڕس

the Sunracer -- that won the race in Australia.

بەناوی سەن ڕەیسەرکە پێسبڕکێیەکی بردەوە لە ئوستڕالیا

We got a lot of people thinking about electric cars,

خەڵکێکی زۆرمان بینی کە بیریان لە ئۆتۆمبیلی کارەبایی کردەوە

what you could do with them. A few years later, when we suggested to GM that

کە دەتوانیت خۆتی لەگەڵ بگونجێنیت، دوای چەند ساڵێک کاتێک پێشنیاری ئەوەمان بۆ جەنەڕڵ مۆتۆڕس کرد کە

now is the time and we could do a thing called the Impact,

ئێستا کاتی خۆیەتی کە کارێک بکەین بەناوی کاریگەری

they sponsored it, and here's the Impact that we developed with them

ئەوان پاڵپشتیان کرد وە ئەم کاریگەرییە کەیە کە ئێمە گەشەمان پێداوە بە هاوکاری ئەوان

on their programs. This is the demonstrator. And they put huge effort

لە بەرنامەکانیاندا ئەم شۆرتە ئەوان بایەخێکی زۆریان پێ داوە

into turning it into a commercial product.

تا بیگۆڕین بۆ بەرهەمێکی بازرگانی

With that preamble, let's show the first two-minute videotape,

بەو پێشەکییەوە، با یەکەم ڤیدۆی دوو خولەکی نیشان بدەین

which shows a little airplane for surveillance

کە فڕۆکەی بچوک نیشان دەدات لە کاتی چاودێری کردنیاندا

and moving to a giant airplane.

وە گۆڕینیان بۆ فڕۆکەی زەبەلاح

Narrator: A tiny airplane, the AV Pointer serves for surveillance --

ئەو کەسەی قسە دەکات فڕۆکەیەکی زۆ بچوک بەرپرسی خزمەت گوزاری (ئەی ڤی)یەکەو هەڵدان بۆ چاودێری کردن

in effect, a pair of roving eyeglasses. A cutting-edge example

سەرەنجام جوڵاندنی چاویلکەکان بە بێ هۆکار بڕینی لا بردنی نمونەیەکی

of where miniaturization can lead if the operator is remote

بچوک کراوە دەتوانێن ڕێنمایی بکات ئەگەر لێخوڕەکە کۆنتڕۆڵی هەبێت

from the vehicle. It is convenient to carry, assemble

بەسەر ئامێرەکەدا، ئەوە زۆر باشترە کە هەڵ گرتنو و کۆکرنەوە

and launch by hand. Battery-powered, it is silent and rarely noticed.

هەروەها ڤفڕین و کۆنتڕۆڵی بە دەست و وزە بەخشی بە باترییەکە، ئەوە شتێکی نادیارە و با ئاسانی هەستی پێ ناکرێت

It sends high-resolution video pictures back to the operator.

ئەوە وێنەیەکی کوالیتی بەرز دەدات بە بەڕێوبەوبەرەکە

With onboard GPS, it can navigate autonomously,

کە (جی پی ئێس)ی تیدا بەکار هاتووە دەتوانێت بە شێوەیەکی سەربەخۆ کۆنتڕۆڵ بکرێت

and it is rugged enough to self-land without damage.

بەشێوەیەک ڕێکخراوەکان بنیشێنێتەوە بێ ئەوەی تێکبشکێت

The modern sailplane is superbly efficient.

فڕۆکە تازەکان ئەم سەردەمە زۆر نایابانە کار دەکەن

Some can glide as flat as 60 feet forward for every foot of descent.

خەڵک دەتوانێت بەشێوەیەکی نەرم هاتوچۆ بکات لەسەر ڕێگەی پێی

They are powered only by the energy

ئەوان کار دەکەن بە هۆی وزەوە

they can extract from the atmosphere --

دەتوانن کاریگەری بکەنە سەر یەکتری لە هەوادا

an atmosphere nature stirs up by solar energy.

سروشتی ئەو هەوایەی کە بەهۆی ووزەی خۆرەوە دەگۆڕێت

Humans and soaring birds have found nature to be generous

مرۆڤ و باڵندە قورسەکان بۆیان ڕوون بۆتەوە کە سروشتی بەخشندەیە لەگەڵ ئەواندا

in providing replenishable energy. Sailplanes have flown

لە دابین کردنی وزەیەکی تازە و گرنگ، فڕۆکە قورسەکان دەستیان کردووە بە فڕین

over 1,000 miles, and the altitude record is over 50,000 feet.

بۆ ماوەی زیاتر لە ١٠٠٠ میل و بەبەرزی زیاتر لە ٥٠٠٠٠ پێ

(Music)

مۆسیقا

The Solar Challenger was made to serve as a symbol

ووزەی خۆر وەک شتێکی تازە و بەربەرەکانی هاتە کایەوە کە وەک سمبوڵی خزمەت کردن

that photovoltaic cells can produce real power

کە بەهۆی ڤۆڵتییەی دەستکردەوە ووزە بەرهەم دەهێنێت

and will be part of the world's energy future.

دەبێت بە بەشێکی گرنگ لە ووزەی جیهانی داهاتوودا

In 1981, it flew 163 miles from Paris to England,

لە ساڵی ١٩٨١، بە درێژایی ١٦٣ لە پاریسەوە بۆ ئینگلتەرا

solely on the power of sunbeams,

تەنها بە هۆی وزەی خۆرەوە

and established a basis for the Pathfinder.

بنکەیەکی دروست کرد بۆ دۆزینەوەی ڕێگاکانی تر

(Music)

مۆسیقا

The message from all these vehicles is that ideas and technology

ئەو پەیامەی کە لەو هەموو گۆڕانکارییە ڕوی داوە بە هۆی بیرۆکە و تەکنەلۆژیاوە

can be harnessed to produce remarkable gains in doing more with less --

دەبێتە هۆکارێک لە بەرهەمهێنانی بە دەست هێنراوی زۆر نایاب لە ئەنجامدان و

gains that can help us attain a desirable balance

بەدەست هێنانی کەمتر کە یارمەتیمان دەدات کە هاوسەنگییەک دروست بکەین

between technology and nature. The stakes are high

لە نێوان تەکنەلۆژیا و سروشت دا. ئاستی ئەم کارە بەرز دەبێتەوە

as we speed toward a challenging future.

کاتێک ئێمە بە خێرایی بەرەو بەربەرێکانی دەڕۆین لە داهاتودا

Buckminster Fuller said it clearly: "there are no passengers

وەزیر فولر بەڕونی ئاماژەی پێدا: هیچ سەرنشینێک نییە

on spaceship Earth, only crew. We, the crew,

لەناو گەشتی ئاسمانی و زەوی، تەنها گروپێکن. ئێمە، گروپەکە

can and must do more with less -- much less."

دەتوانیت وە دەبێت کاری زیاتر بکەین لە کاتێکی کەم، زۆر کەم

Paul MacCready: If we could have the second video, the one-minute,

پاوڵ ماکگرریدی: ئەگەر تەماشای ڤیدیۆکەی دووەم بکەین، ئەوەی یەک خولەکە

put in as quickly as you can, which -- this will show

بە خێرایی ئیشی پێبکە، کە ئەوە نیشان دەدات

the Pathfinder airplane in some flights this past year in Hawaii,

کە ڕێگە دۆزەرەوەکەی فڕۆکەیە لە هەندێ گەشتەکانی دا لە ساڵی ڕابردوو لە هاوای

and will show a sequence of some of the beauty behind it

وە چەند دیمەنێک و ئاستێک نیشان دەدات لە جوانی لە داوی خۆیەوە

after it had just flown to 71,530 feet --

لە دوای ئەوە ٧١،٥٣٠ پێ بەرز دەبێتەوە

higher than any propeller airplane has ever flown.

بەرزتر لەهەر فڕۆکەیەکی تر کە پێشتر فڕیوە

It's amazing: just on the puny power of the sun --

ئەوە زۆر جوانە: تەنها بە هۆی ئەو ووزە تازەی خۆرەوە

by having a super lightweight plane, you're able to get it up there.

بە هۆی فڕۆکەیەکی نایابی کێش سوکەوە، تۆ دەتوانی بەو شێوەیە بەرز بیتەوە

It's part of a long-term program NASA sponsored.

ئەوە بەشێکە لە پڕۆگرامێکی دوورو درێژ کە ناسا سپۆنسەری دەکات

And we worked very closely with the whole thing being a team effort,

وە ئێمە زۆر بە ووریاییەوە کار دەکەین لەسەر هەموو شتەکان تاوەک تیمێک هەوڵبدەین

and with wonderful results like that flight.

وە لەگەڵ ئەو ئەنجام نایابەیە وەک ئەو گەشتە

And we're working on a bigger plane -- 220-foot span --

هەروەها ئێمە ئێستا کار لەسەر پلانێکی گەورەتر دەکەین... ٢٢٠ پێ

and an intermediate-size, one with a regenerative fuel cell

هەروەها لە قەبارە ناوەندیەکدا، ، ئەگەر یەک بزوێنەری بەنزین

that can store excess energy during the day, feed it back at night,

کە دەتوانێت ووزە پاشەکەوت بکات لە ڕۆژدا، وە بەکاری بهێنێتەوە لەشەودا

and stay up 65,000 feet for months at a time.

وە بە بەرزی ٦٥،٠٠٠ پێ بۆ ماوەی مانگێک

(Music)

مۆسیقا

Ray Morgan's voice will come in here.

ئێستا دەنگی ( ڕای مۆرگان) دەبیستن

There he's the project manager. Anything they do

لەوێ، بەڕێوەبەری پڕۆژەکان هەیە. هەرکاتێک ئەوان دەیکەن

is certainly a team effort. He ran this program. Here's ...

بەڕاستی بە کۆمەڵ کاردەکەن،. ئەو پڕۆگرامەکە بەڕێوە دەبات، ئەوەتا

some things he showed as a celebration at the very end.

لە کۆتایدا، شتێکمان نیشان دەدات کە لە ئاهەنگ گێڕان دەچێت

Ray Morgan: We'd just ended a seven-month deployment of Hawaii.

ڕای مۆرگان: تازە ئێمە ئەو ئامادەکارییانەمان تەواو کرد کە بۆ ماوەی حەوت مانگ خەریک بووین لە هاوای

For those who live on the mainland, it was tough being away from home.

بۆ ئەو کەسانەی لەدەرەوە دەژین، زۆر قورسە بۆیان کە دوو بن لە ووڵاتی خۆیان و ماڵیان

The friendly support, the quiet confidence, congenial hospitality

هاوکاریەکی هاوڕێیانە، بەوەڕ بەخۆبوون، ڕێزگرتنێکی زۆر

shown by our Hawaiian and military hosts --

لە لایەن خەڵکی هاوی و سەربازەکانی ئەو شوێنە بەرامبەر ئێمە ئەنجام درا

(Music)

مۆسیقا

this is starting --

ئەمە سەرەتایە

made the experience enjoyable and unforgettable.

کە وای لە هەوڵدانەکەمان کرد چێژی هەبێت و لە بیر نەچێتەوە

PM: We have real-time IR scans going out through the Internet

سەرۆک وەزیران: ئێمە کاتێکی زۆرمان هەیە بۆ پەیوەندی نێودەوڵەتی کە لە ئینتەرنێتەوە بڵاودەبێتەوە

while the plane is flying. And it's exploring

لەکاتێکدا فڕۆکەکە دەفڕێت، ئەوە دۆزینەوەیەکی چاکە

without polluting the stratosphere. That's its goal: the stratosphere,

لە کاتێکدا فڕۆکەکە دەفڕێت. ئەوە مەبەستەکەیە: کەشوهەوا

the blanket that really controls the radiation of the earth

ئەو پارچەیەی کە کۆنتڕۆڵی بەرزو نزمی زەوی دەکات

and permits life on earth to be the success that it is --

یارمەتی ژیان دەدات کە سەرکەوتوو بێت لەسەر زەوی کە

probing that is very important. And also we consider it

لێکۆڵینەوەیەکی زۆر گرنگە. هەروەها ئێمە بەوشێوەیە دەیبینین

as a sort of poor man's stationary satellite,

وەک ئەو پیاوە هەژارەی لە وێستگەی سەتەلایت دایە

because it can stay right overhead for months at a time,

لەبەرئەوەی بە بەرزی و لا ئاستێکی ڕاست بمێنێتەوە بە درێژایی کات لە مانگێکدا

2,000 times closer than the real GFC synchronous satellite.

٢٠٠٠ جار نزیکتر لە (جی- ئێف- سی) ڕاستی لەسەتەلایت دا

We couldn't bring one here to fly it and show you.

ناتوانێت کەسێکی ئازا بهێنن و بفڕێت و پیشانتانی بدەین

But now let's look at the other end.

بەڵام ئێستا با تەماشای کۆتاییەکەی تر بکەین

In the video you saw that nine-pound or eight-pound Pointer airplane

لەو ڤیدیۆیەی کە بینیتان لەسەر فڕۆکەی (٩ یان ٨) پاوەندی

surveillance drone that Keenan has developed

لێکۆڵینەوەکان نیشانیان داوە کە (کێنان) پێشکەوتنی بەخۆیەوە بینیوە

and just done a remarkable job. Where some have servos

وە کارێکی زۆر باشیان ئەنجام داوە. لە شوێنێکدا لە وێستگەکان

that have gotten down to, oh, 18 or 25 grams,

کە نزم بونەتەوە بۆ ١٨ یان ٢٥ گرام

his weigh one-third of a gram. And what he's going to bring out here

کێشی ئەو دەبێت بە یەک لەسەر سێ گرام، وە ئەو شتەی کە ئەو دەیەوێت باسی بکات

is a surveillance drone that weighs about 2 ounces --

لێکۆڵینەوەکانە کە کێشەکەی (٢) ئۆنسە

that includes the video camera, the batteries that run it,

لەگەڵ کامێرایەکی ڤیدیۆ، ئەو پاتریەی کە کاری پێدەکات

the telemetry, the receiver and so on. And we'll fly it, we hope,

پەیوەندی تەلەفونی، ئامێری ڕاکێشان و هەتا دوایی. وە ئێمە هەڵیدەفڕێنین، هیوامان وایە

with the same success that we had last night when we did the practice.

هەمان سەرکەوتنمان هەبێت کە دوێنێ شەو هەمان بوو کاتێک تاقیکردنەوەکەمان ئەنجامدا

So Matt Keenan, just any time you're --

کەواتە (مات کێنان) هەر کاتێک کە تۆ

all right

کێشە نیە

-- ready to let her go. But first, we're going to make sure

ڕێگە بدەیت ئەو بڕوات. بەڵام سەرات، پێویستە سەرەتا لەوە دڵنیا بین

that it's appearing on the screen, so you see what it sees.

کە لەسەر شاشەکە دەردەکەوێت، کەواتە تۆ ئەوە دەبینیت کە دەردەکەوێت

You can imagine yourself being a mouse or fly inside of it,

ئەوە بێنە پێش چاوی خۆت کە تۆ (مشک) یان (مێش)ێک بیت لە ناویدا

looking out of its camera.

تەماشای کامێراکەی دەکەیت

Matt Keenan: It's switched on.

مات کێنان: ئەوە ئیش دەکات

PM: But now we're trying to get the video. There we go.

سەرۆک وەزیران: بەڵام ئێستا ئێمە هەوڵدەدەین ڤیدیۆکە کار بکات. ها ئەوەتا

MK: Can you bring up the house lights?

ئێم کەی: دەتوانیت ڕووناکی ناو ماڵەکە ئیش پێ بکەیت؟

PM: Yeah, the house lights and we'll see you all better

سەرۆک وەزیران: ڕووناکی ماڵەکە، هەروەها دەتوانین بە باشی ئێوە بیبینین

and be able to fly the plane better.

بە باشی بتوانین فڕۆکەکە بفڕێنن

MK: All right, we'll try to do a few laps around and bring it back in.

ئێم کەی: باشە، ئێمە هەوڵدەدەین چەند تاقیکردنەوەیەک بکەین لە دەوری داو بیهێنینەوە ناوەوە

Here we go.

ئەوەتا

(Applause)

چەپڵە

PM: The video worked right for the first few and I don't know why it --

سەرۆک وەزیران: ڤیدۆکە ، لەسەرتادا بە باشی کاری دەکرد، وە من نازانم بۆچی ڤیدۆکە

there it goes.

ئاوا ئەڕوات

Oh, that was only a minute, but I think you'd be safe

ئۆو، ئەوە تەنها یەک خولەک بوو، بەڵام وابزانم پارێزراو دەبن

to have that near the end of the flight, perhaps.

لەوانەیە ، بۆ ئەوەی لە نزیکی کۆتایی گەشتەکە بین

We get to do the classic.

ئێمە بەشێوەیەکی کلاسیک دەیکەین

All right.

باشە

If this hits you, it will not hurt you.

ئەگەر ئەمە بەرت بکەوێت، ئازارت نادات

(Laughter)

پێکەنین

OK.

باشە

(Applause)

چەپڵە

Thank you very much. Thank you.

زۆر سوپاس

(Applause)

چەپڵە

But now, as they say in infomercials,

بەڵام ئێستا، وەک ئەوەی دەڵێن ڕیکلامێکی زۆر

we have something much better for you, which we're working on:

شتێکی زۆر باشترمان بۆ ئێوە ئامادە کردوە، کە ئێستا کاری لەسەر دەکەین

planes that are only six inches -- 15 centimeters -- in size.

ئەو فڕۆکانەی کە (٦) ئینجن....(١٥) سم... لە قەبارەدا

And Matt's plane was on the cover of Popular Science last month,

هەروەها، فڕۆکەکەی (مات) لە بەرگی دەرەوەی (زانستی بەناوبانگ) لە مانگی ڕابردوودا

showing what this can lead to. And in a while, something this size

ئەوە نیشان دەدات کە ڕێگە نیشاندەری دەبێت. هەروەها بۆ چەند ساتێک، قەبارەیەکی لەو شێوەیە

will have GPS and a video camera in it. We've had one of these fly

کە (جی-پی-ئێس) و (کامێرای ڤیدیۆیی) تێدایە. ئێمە فڕۆکەیەکی لەو شێوەیەمان هەبوو

nine miles through the air at 35 miles an hour

کە (٩) میل لە هەوادا و (٣٥) میل لە یەک کاتژمێردا

with just a little battery in it.

کە پاترییەکی (شەحنیكی) کەمی تێدایە

But there's a lot of technology going.

بەڵام، بڕێکی زۆر لە تەکنەلۆژیا هەیە لەم بوارەدا

There are just milestones along the way of some remarkable things.

چەند میلێک هەیە بە درێژایی ئەو ڕێگایە لە بەدەست هێنانی چەند شتێکی نایاب

This one doesn't have the video in it,

ئەمەیان ڤیدیۆی تێدا نیە

but you get a little feel from what it can do.

بەڵام، ئێوە هەستێکتان بۆ دروست دەبێت لە بارەی ئەوە و کاریگەرییەکەی

OK, here we go.

باشە، ئەوەتا

(Laughter)

پێکەنین

MK: Sorry.

مات کینان: ببورە

OK.

باشە

(Applause)

چەپڵە لێدان

PM: If you can pass it down when you're done. Yeah, I think --

سەرۆک وەزیران: ئەگەر بتوانن ئەوانە دەست بەدەست بگەیەنن کە تەواو بون، بەڵی، وابزانم

I lost a little orientation; I looked up into this light.

کەمێک لە ڕێکخستنەکەم لەدەست چوو، تەماشای ڕوناکیەکەم کرد

It hit the building. And the building was poorly placed, actually.

ڕوناکیەکە لە خانوەکەی دا. لە ڕاستیدا، خانوەکە لە شوێنێکی باشدا نەبوو

(Laughter)

پێکەنین

But you're beginning to see what can be done.

بەڵام ئێوە لە سەرەتادا ئەوە دەبینن کە دەبوو تەواو بوایە

We're working on projects now -- even wing-flapping things

ئێمە ئێستا کار لەسەر پڕۆژەکە دەکەین... تەنانەت باڵەکە دەشەکێتەوە

the size of hawk moths -- DARPA contracts, working with Caltech, UCLA.

لە قەبارەی داڵێک یان پەپولەیەک... بۆندەکەی (دامەزراوەی گەشەپێدانی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا)، کارکردن لەگەڵ (کالتیچ) لە (زانکۆی کالیفۆڕنیا لە لۆس ئەنجلس) دا

Where all this leads, I don't know. Is it practical? I don't know.

کاتێک ئەمانە ڕابەری دەکات، نازانم، ئایا ئەوە کردارییە؟ نازانم

But like any basic research, when you're really forced to do things

بەڵام وەک هەموو توێژینەوەیەکی سەرەتایی، کاتێک تۆ زۆرت لێدەکرێ کارێک بکەی

that are way beyond existing technology,

کە دوورە لە هەبوونی تەکنەلۆژیا

you can get there with micro-technology, nanotechnology.

دەتوانی بگەیتە ئەو شتەی کە تەکنەلۆژیای وورد، یان تەکنەلۆژیای گەورەتر بەکار بێنین

You can do amazing things when you realize

دەتوانیت کاری باش بکەیت کاتێک بۆت دەردەکەوێت

what nature has been doing all along. As you get to these small scales,

کە سروشت چەند کاریگەری هەیە. کاتێک تۆ دەگەیتە باسی ئەو تەرازوە بچوکانە

you realize we have a lot to learn from nature -- not with 747s --

ئەوەت بۆ ڕوون دەبێتەوە کە زۆر شت لە سروشتەوە فێر دەبیت نەک لەگەڵ ٧٤٧

but when you get down to the nature's realm,

بەڵام کە دەچیتە بەشی خوارەوەی جیهانی سروشت

nature has 200 million years of experience.

سروشت ٢٠٠ ملیۆن دەبێت کە بوونی هەیە

It never makes a mistake. Because if you make a mistake,

هەرگیز هەڵە ناکات. لەبەرئەوەی ئەگەر تۆ هەڵەیەک بکەیت

you don't leave any progeny.

هیچ کەسێک لە نەوەکانی پێش خۆت بە جێ ناهێڵن

We should have nothing but success stories from nature,

ئێمە بێجگە لە سەرکەوتن هیچ شتێکی ترمان لە سروشتەوە وەرنەگرتوە

for you or for birds, and we're learning a lot

بۆ تۆ و بۆ باڵندەکانیش، ئێمە شتی تازەی زۆر فێر دەبین

from its fascinating subjects.

لە بابەتە سەرنجڕاکێشەکانی سروشتەوە

In concluding, I want to get back to the big picture

لە کۆتایدا، دەمەوێت بگەڕێمەوە سەر وێنە گەورەکە

and I have just two final slides to try and put it in perspective.

وە من تەنها دوو بەشم ماوە تا باسی بکەم و ڕای خۆمانی لەسەر بدەین

The first I'll just read. At last, I put in three sentences

ئەوەی یەکەمیان تەنها دەخوێنمەوە، من بە سێ ڕستە باسی دەکەم

and had it say what I wanted.

وە باسی ئەوە دەکات کە من دەمەوێت

Over billions of years on a unique sphere, chance has painted

بەدرێژایی ملیۆنەها ساڵ لە چینێکی نایابدا، بەخت دروست بوو

a thin covering of life -- complex, improbable, wonderful

بەرگێکی تەنک کە ژیانی داپۆشی بوو بە ناڕەحەت، نەگونجاو، سەرنجڕاکێش

and fragile. Suddenly, we humans -- a recently arrived species,

وە ناسک. لا ناکاودا، ئێمەی مرۆڤ... کە بەم داوییانەدا دروست بووین

no longer subject to the checks and balances inherent in nature --

ئیتر لەمەودوا ئەو هاوسەنگیە نابینرێت کە لە سروشت دا هەبوو

have grown in population, technology and intelligence

ژمارەی دانیشتوان زیادی کرد، تەکنەلۆژیا و زانیاری

to a position of terrible power. We now wield the paintbrush.

گەیشتە ئاستێکی زۆر نالەبار. ئێمە ئێستا وێنەی سروشت دەکێشین

And that's serious: we're not very bright. We're short on wisdom;

ئەوە شتێکی زۆر جدییە: ئێمە زۆر زیرەک نین. ئێمە کەموکورتیمان لە زیرەکیدا هەیە

we're high on technology. Where's it going to lead?

لە تەکنەلۆژیادا ئێمە زۆر پێشکەوتوین. ئەمە بەرەو کوێ دەڕوات؟

Well, inspired by the sentences, I decided to wield the paintbrush.

باشە، بە پشت بەستن بەو ڕستانە، من بڕیارم داوە هەندێک شتی دەرەکی (کێوی) بکێشم

Every 25 years I do a picture. Here's the one --

من هەموو (٢٥) ساڵێک وێنە دەکێشم. ئەمە یەکێکیانە

tries to show that the world isn't getting any bigger.

کە هەوڵدەدات ئەو نیشان بدات کە جیهان چیتر گەورەو فراوان نابێت

Sort of a timeline, very non-linear scale, nature rates

تاڕادەیەک لە ڕۆژمێر دەچێت، هەر هێڵێکی ناڕێک، ئاستی سروشت

and trilobites and dinosaurs, and eventually we saw some humans

بەشەکان و هەروەها دایناسورەکان، وە بەتێپەڕبونی کات ئێمە هەندێ مرۆڤمان بینی

with caves ... Birds were flying overhead, after pterosaurs.

لەگەڵ جەند ئەشکەوتێکدا... باڵندەکان لە ئاستێکی بەرز دەفڕین، دوای بە ڕیز ڕۆشتن

And then we get to the civilization above the little TV set

دوای ئەوە گەیشتینە ئەو شارستانیەی کە لە بەشی سەرەوەی تەلەڤیزیۆنە بچوکەکەیە

with a gun on it. Then traffic jams, and power systems,

کە دەمانچەیەکی تێدایە. دوای ئەو قەرەباڵغی ئۆتۆمبیل، وە سیستەمی کارەبایی ووزە

and some dots for digital. Where it's going to lead -- I have no idea.

لەگەڵ هەندێک خاڵ لەسەر دیجیتاڵ، کە یارمەتی گەیشتن دەدات بە... هیچ فکرەیەکم نیە

And so I just put robotic and natural cockroaches out there,

هەروەها من چەند سیسرکێکی سروشتی لە شێوەی ڕۆبۆت بەرەڵاکردوە

but you can fill in whatever you want. This is not a forecast.

بەڵام دەتوانی ئەو شتە پڕبکەیتەوە کە حەزت لێیە، ئەو شتێک نیە کە پێشبینی بکرێت

This is a warning, and we have to think seriously about it.

ئەمە ئاگادارکردنەوەیەکە و دەبێت ئەمە بەجدی بیری لێبکەینەوە

And that time when this is happening is not 100 years or 500 years.

وە ئەو کاتەی کە ئەمە ڕوودەدات، ئەوە (١٠٠) ساڵ یان (٥٠) ساڵ نیە

Things are going on this decade, next decade;

شتەکان بە شێوەی ئەم (١٠) ساڵە. (١٠) ساڵی داهاتوو ڕوودەدات

it's a very short time that we have to decide what we are going to do.

ئەوە کاتێکی زۆر کورتەو و پێویستە بڕیار بدەین کە دەبێت ئێمە چی بکەین

And if we can get some agreement on where we want the world to be --

هەروەها ئەگەر توانیمان چەند بڕیارێک وەربگرین لە بارەی ئەوەی کە جیهان چۆن دەبێت

desirable, sustainable when your kids reach your age --

بەنرخ بێت، بەردەوام بێت کاتێک منداڵەکانت دەگەنە ئەو تەمەنەی تۆ

I think we actually can reach it. Now, I said this was a warning,

وابزانم دەتوانین بەدەستی بهێنین. ئێستا، من وتم ئەوە ئاگادارکردنەوەیەکە

not a forecast. That was before --

نەک پێشبینی بێت، ئەوە لە پێش

I painted this before we started in on making robotic versions

ئەمەم پێش دروست کردنی شێوازی تازەی ڕۆبۆت دروست کردوە

of hawk moths and cockroaches, and now I'm beginning to wonder

(سیسرک) وە ئێستا من دەستم کردوە بە پێشبینی

seriously -- was this more of a forecast than I wanted?

بەڕاستی.... ئایا ئەوە لە پێشبینییەک زیاتر نەبوو کە دەمویست؟

I personally think the surviving intelligent life form on earth

من واهەست دەکەم کە ئەو شێوازە زیرەکەی (ئازایەتی) کە لەسەر زەوی ڕزگاری بوە

is not going to be carbon-based; it's going to be silicon-based.

ئەوە بناغەکەی کاربۆن نیە، بەڵکو بناغەکەی سلیکۆنە

And so where it all goes, I don't know.

کەواتە ئەمانە بۆ کوێ دەچن، نازانم

The one final bit of sparkle we'll put in at the very end here

لێرە لە کۆتا خاڵدا، تۆزێک گرنگی دەدەین بە بەشی کۆتایی

is an utterly impractical flight vehicle,

کە هەمووی پەیوەندی هەیە بە گۆڕینی گەشتەکە بە شێوەیەکی پراکتیکی

which is a little ornithopter wing-flapping device that --

کە هەندێک باڵی هەیە و کۆنتڕۆڵ کراوە بە ئامێرێک کە

rubber-band powered -- that we'll show you.

ووزەکەی بە شێوەی لاسیکیە... کە نیشانتان دەدەین

MK: 32 gram. Sorry, one gram.

مات کینان: ٣٢ گرام. ببورە. یەک گرام

PM: Last night we gave it a few too many turns

سەرۆک وەزیران: دوێنێ شەو چەند جارێک پێچمان پێداوە

and it tried to bash the roof out also. It's about a gram.

وە هەوڵماندا بەتوندی پاڵ بە بەشی سەرەوەی بنێین بۆ دەرەوە. نزیکەی گرامێک دەبێت

The tube there's hollow, about paper-thin.

بۆرییەکە بۆشاییەکی تێدا بوو بەقەدەر پەڕەیەکی تەنک

And if this lands on you, I assure you it will not hurt you.

ئەگەر ئەمە بەرت بکەوێت، من دڵنیات دەکەمەوە کە ئازارت نادات

But if you reach out to grab it or hold it, you will destroy it.

بەڵام ئەگەر هەوڵ بدەیت بیگریت یان بەرزی بکەیتەوە ئەوا دەشکێت

So, be gentle, just act like a wooden Indian or something.

کەواتە، لەسەرخۆ، بەشێوەی هیندیەکانی ناو دارستان یان شێوەیەکی تر ڕەفتار بکە

And when it comes down -- and we'll see how it goes.

هەروەها کە دێتە خوارەوە.... ئێمە تەماشای دەکەین بەرەو کوێ دەڕوات

We consider this to be sort of the spirit of TED.

ئێمە بەو شێوەیە دەبینین کە بەشێک ببە لە خۆشی (تێد)دا

(Applause)

چەپڵە لێدان

And you wonder, is it practical? And it turns out if I had not been --

وە پرسیار دەکەیت کە ئایا ئەو پراکتیکیە؟ وا دەردەکەوێت ئەگەر من بەو جۆرە نەبم

(Laughter)

پێکەنین

(Applause)

چەپڵە لێدان

Unfortunately, we have some light bulb changes.

بەداخەوە، ئێمە چەند گۆڕانکاریەکی تەواو نەکراومان هەیە

We can probably get it down,

لەوانەیە بتوانین بیهێنینە خوارەوە

but it's possible it's gone up to a greater destiny up there --

بەڵام لەوانەیە بەرزبێتەوە بۆ ئاستێکی بەرز

(Laughter)

پێکەنین

-- than it ever had. And I wanted to make --

زیاتر لەوەی کە پێشتر هەبوە. وە من دەمویست ئەوە بکەم

(Applause)

چەپڵە لێدان

just --

تەنها

(Applause)

چەپڵە لێدان

But I want to make just two points. One is, you think it's frivolous;

بەڵام من دەمەوێت دوو خاڵ باس بکەم. یەکەمیان، ئێوە وا هەست دەکەن کە ئەوە بێمانایە

there's nothing to it. And yet if I had not been making ornithopters

هیچ شتێکی تێدا نیە. هێشتا، ئەگەر من پەروانەم دروست نەکردایە

like that, a little bit cruder, in 1939 -- a long, long time ago --

وەکو ئەمە، تۆزێک تەماوییە، لە ساڵی (١٩٣٩)... ماوەیەکی زۆر زۆر پێش ئێستا

there wouldn't have been a Gossamer Condor,

یاریگایەکی چیمەنی نەرم دروست نەدەبوو

there wouldn't have been an Albatross, a Solar Challenger,

باڵندەی دەریایی، تیشکی خۆر دروست نەدەبوو

there wouldn't be an Impact car, there wouldn't be a mandate

کاریگەری ئۆتۆمبیل و بڕیاردان دروست نەدەبوو

on zero-emission vehicles in California.

لەسەر ناردنە دەرەوەی دوکەڵ لە ئۆتۆمبیلەکانی کالیفۆرنیا

A lot of these things -- or similar -- would have happened some time,

زۆرێک لەمانە.... یان یەکچونەکان.... ڕوویاندا لە چەند کاتێکدا

probably a decade later. I didn't realize at the time

لە دوو (١٠) ساڵی تر. ئەو کاتە پێم نەزانی کاتێک

I was doing inquiry-based, hands-on things with teams,

لێکۆڵینەوەم دەکرد لەسەر کارکردنی چەند دەستێک وە تیمێک

like they're trying to get in education systems.

وەک ئەوەی دەیانەوێت سیستەمی پەروەردەیی بنیات بنێن

So I think that, as a symbol, it's important.

کەواتە، وابزانم زۆر گرنگە وەک سمبولێک

And I believe that also is important. You can think of it

وە باوەڕم وایە کە ئەوەش گرنگە. دەتوانیت بیری لێبکەیتەوە

as a sort of a symbol for learning and TED

شێوە سیمبولێکە بۆ فێربون و تێد

that somehow gets you thinking of technology and nature,

کە بەشێوەیەک لە شێوەکان ڕات دەکێشن بۆ بیرکردنەوە لە تەکنەلۆژیا و سروشت

and puts it all together in things that are --

وە هەموویان کۆبکاتەوە لە شتێکدا کە

that make this conference, I think, more important than any

ئەم کۆنفرانسە وا لێبکات، وابزانم گرنگتر بێت لە هەر شتێکی تر

that's taken place in this country in this decade.

کە لەم ووڵاتە و لەم سەردەمەدا ڕوودەدات

Thank you. (Applause)

سوپاس، چەپڵە لێدان