Is war between China and the US inevitable? | Graham Allison

Аудармашы: Qaydar Alphy Редактор: Asqat Yerkimbay

So, let me thank you for the opportunity to talk about

Маған сөз орайын бергендеріңізге рақмет,

the biggest international story of your professional lifetime,

кәсіби өмірдегі әлемдік зор істі айтамын,

ол әрі маңызды халықаралық талас түйіні,

which is also the most important international challenge

the world will face for as far as the eye can see.

алда әлем көзбен көріп, бетпе-бет келеді.

The story, of course, is the rise of China.

Әңгіме, әрине, Қытайдың күшеюі туралы.

Never before have so many people risen so far so fast,

Ешқашан сонша көп халық түрлі жақта бірдей

on so many different dimensions.

осынша тез күшеймеген болатын.

The challenge is the impact of China's rise --

Талас Қытай күшеюінің әсерінен боламақшы -

the discombobulation this will cause the Unites States

бұл жағдай АҚШ-тың абыржуын туғызады,

and the international order,

халықаралық тәртіпке әсер етеді,

of which the US has been the principal architect and guardian.

АҚШ жобалаған және қорғайтын тәртіпке.

The past 100 years have been what historians now call an "American Century."

Тарихшы үшін кейінгі 100 жыл "АҚШ ғасыры".

Americans have become accustomed to their place

Америкалықтар өз орнына әдеттеніп қалды,

at the top of every pecking order.

әсіресе, дәреже тәртібіндегі үстем орнына.

So the very idea of another country

Демек басқа мемлекет АҚШ-тан зор болып,

that could be as big and strong as the US -- or bigger --

күшейіп кетсе, онда көп америкалықтар

strikes many Americans as an assault on who they are.

америкалық мәртебеге шабуыл деп түсінеді.

For perspective on what we're now seeing in this rivalry,

Бұл қайшылықты перспективамен көру үшін

it's useful to locate it on the larger map of history.

тарихи үлкен картаға қойып қарау керек.

The past 500 years have seen 16 cases

Соңғы 500 жылда 16 оқиға болған екен,

in which a rising power threatened to displace a ruling power.

үстем билікке күшейген билік қатер салған.

Twelve of those ended in war.

12-сі соғыспен аяқталыпты.

So just in November, we'll all pause to mark the 100th anniversary

Қарашада 100 жыл бұрынғы соғысты тойлаймыз,

of the final day of a war that became so encompassing,

бәрін шарпыған сол соғысты тарихшылар

that it required historians to create an entirely new category: world war.

тың ұғыммен атады: "Дүниежүзілік соғыс".

So, on the 11th hour of the 11th day

Сөйтіп 11-ші күні сағат 11:00 болғанда,

of the 11th month in 1918,

1918 жылы 11 айда,

the guns of World War I fell silent,

дүниежүзілік І соғыстың мылтық үні өшті,

but 20 million individuals lay dead.

бірақ 20 миллион кісіні жер құштырды.

I know that this is a sophisticated audience,

Сіздер тәжірибелі тыңдармансыздар,

so you know about the rise of China.

Қытай күшеюін жақсы білесіздер.

I'm going to focus, therefore, on the impact of China's rise,

Мен Қытай күшеюінің әсеріне үңілмекпін.

on the US, on the international order

оның АҚШ және халықаралық тәртіпке әсерін,

and on the prospects for war and peace.

және соғыс пен бейбітшілік болашағына да.

But having taught at Harvard over many years,

Бірақ Гарвардта көп жыл дәріс оқып,

I've learned that from time to time, it's useful to take a short pause,

мына шеберлікті үйрендім, тыныстап алуға,

just to make sure we're all on the same page.

бәріміз бір парақта екеніміз анық болсын.

The way I do this is, I call a time-out,

Мен жасайтын шеберлік "үзіліс" делінеді.

I give students a pop quiz -- ungraded, of course.

Студенттерге бірдей, шұғыл сұрақ қоямын.

So, let's try this. Time-out, pop quiz.

Сынап көрейік. "Үзіліс", шұғыл сұрақ.

Question:

Сұрақ былай:

forty years ago, 1978, China sets out on its march to the market.

40 жыл бұрын, 1978, Қытай нарыққа беттеді.

Сол кезде, миллиард Қытайдың неше пайызы

At that point, what percentage of China's one billion citizens

were struggling to survive on less than two dollars a day?

күндігі 2 $ төмен, жан бағуға жанталасты?

Take a guess -- 25 percent?

Жорамалдайық: 25 пайызы?

Fifty?

50 пайызы?

Seventy-five?

75 пайызы?

Ninety.

90 пайызы?

What do you think?

Қалай ойлайсыздар?

Ninety.

90 пайыз.

Nine out of every 10 on less than two dollars a day.

10 кісінің 9ы, күндік кіріс 2 $ төмен еді.

Twenty eighteen, 40 years later.

2018, 40 жылдан кейін

What about the numbers?

Бұл сандар қалай өзгерді?

What's your bet?

Сіздің пікіріңіз?

Take a look.

Қараңыз.

Бүгіндері сирек, 100-де 1 адам ғана.

Fewer than one in 100 today.

And China's president has promised that within the next three years,

ҚХР басшысының сөзіне сенсек, үш жылда

those last tens of millions will have been raised up

ең кедей бәлен млн адамды байытпақ,

above that threshold.

деңгейі де жоғарылайды.

So it's a miracle, actually, in our lifetime.

Біздің заманымызда бұл расында ғажап!

Hard to believe.

Сенудің өзі қиын.

But brute facts are even harder to ignore.

Бірақ қатал шындықты ескермеу қиын.

Әлемдік бәсекеде осылай көрінген ұлт жоқ,

A nation that didn't even appear on any of the international league tables

25 years ago

25 жылдың алдында

has soared,

шұғыл шарықтап,

to rival -- and in some areas, surpass -- the United States.

АҚШ-пен бәсекелесті, кей салада басып озды.

Thus, the challenge that will shape our world:

Бұл деген қазіргі әлемді сайысқа шақыру:

a seemingly unstoppable rising China

Қытайдың тоқтамастай көрінетін бұл күшеюі

accelerating towards an apparently immovable ruling US,

бұлжымас АҚШ үстемдігіне қарай үдеп келіп,

on course for what could be the grandest collision in history.

тарихтағы жойқын соғыс туғызуы мүмкін.

To help us get our minds around this challenge,

Бұл сайысқа шақыруды түсінуге жәрдемі тиер

I'm going to introduce you to a great thinker,

бір ұлы ойшылды сіздерге таныстырмақпын.

I'm going to present a big idea,

Мен соның ұлы идеясын ұсынбақпын,

and I'm going to pose a most consequential question.

әрі "ауыр зардап" мәселесін қараймын.

The great thinker is Thucydides.

Бұл ұлы ойшыл - Фукидид.

Now, I know his name is a mouthful,

Иә, оның аты ауызға сәл сыймайды,

and some people have trouble pronouncing it.

кей адамға дыбыстау қиын келеді.

So, let's do it, one, two, three, together:

Кәне, айып көрейік, бір, екі, үш, бірге:

Thucydides.

Фукидид.

One more time: Thucydides.

Тағы бір рет: Фукидид.

So who was Thucydides?

Сонымен Фукидид кім өзі?

He was the father and founder of history.

Тарих атасы әрі негізін қалаушы.

He wrote the first-ever history book.

Тарих туралы тұңғыш рет кітап жазған.

It's titled "The History of the Peloponnesian War,"

"Пелопоннесс соғысы тарихы" делінеді.

about the war in Greece, 2500 years ago.

2500 жыл бұрынғы Гректер соғысы туралы.

So if nothing else today, you can tweet your friends,

бүгін бірдеңе біле алмасаң да досыңа айтшы:

"I met a great thinker.

"Мен бір ұлы ойшылды білдім.

And I can even pronounce his name: Thucydides."

Оның атын да айта аламын: Фукидид."

So, about this war that destroyed classical Greece,

Ежелгі Гректі ойрандаған бұл соғыс туралы

Thucydides wrote famously:

Фукидид керемет жазған:

"It was the rise of Athens and the fear that this instilled in Sparta

"Афина күшейіп, Спартаның бұдан үрейленуі

that made the war inevitable."

осы соғысты сөзсіз етті."

So the rise of one

Демек біреудің күшеюі

and the reaction of the other

және өзгелерге ықпал ете бастауы

create a toxic cocktail of pride,

тәкаппарлықтың улы коктейлін жасайды.

arrogance, paranoia,

Менмендік, тоңмойындық,

that drug them both to war.

бұл аурулар ол екеуін соғыстырады.

Міне мынау маған үлкен ой салды:

Which brings me to the big idea:

Thucydides's Trap.

"Фукидид қақпаны".

"Thucydides's Trap" is a term I coined several years ago,

"Фукидид қақпаны" ұғымын мен ойлап таптым.

to make vivid Thucydides's insight.

Ол Фукидид көрегендігін анық бейнелейді.

Thucydides's Trap is the dangerous dynamic that occurs

Фукидид қақпаны - қауіпті беталыс болып,

when a rising power threatens to displace a ruling power,

үстем билікке күшеюші билік қатер тудырып

like Athens --

бейне Афина секілді -

or Germany 100 years ago, or China today --

не 100 жыл бұрынғы Германия, бүгінгі Қытай,

and their impact on Sparta,

солардың ықпал етуі, кезінде Спартаға,

or Great Britain 100 years ago, or the US today.

100 жыл бұрын Ұлы Британияға, бүгін АҚШ-қа.

As Henry Kissinger has said,

Генри Киссинджер айтқандай,

once you get this idea, this concept of Thucydides's Trap in your head,

Фукидид қақпанының мәнін санаң игергенде,

it will provide a lens

бізге жаңа бір көзая сыйлап,

for helping you look through the news and noise of the day

күнделікті оқиға, шу-шұрқаннан ары өтіп,

to understand what's actually going on.

шынымен тегі не болып жатқанын түсінесің.

So, to the most consequential question about our world today:

Сөйтіп, әлемдегі қазіргі зор мәселе мынау:

Are we going to follow in the footsteps of history?

Тарихтың кешегі қадамына тағы ілесеміз бе?

Or can we, through a combination of imagination and common sense

Болмаса қиялды, жұрт пікірін біріктіріп,

and courage

және батылдықты да,

find a way to manage this rivalry

осы жауласуды тізгіндеу жолын тауып,

without a war nobody wants,

ешкім қаламайтын соғысты болдырмай,

and everybody knows would be catastrophic?

бәрі білетін сол апаттың алдын аламыз ба?

Give me five minutes to unpack this,

Бұл түйіншекті тарқатуға уақыт беріңіздер.

and later this afternoon, when the next news story pops up for you

Алда, тағы мынадай оқиғалар шыға келер:

about China doing this, or the US reacting like that,

Қытай былай істепті, АҚШ-тың жауабы былай.

you will be able to have a better understanding of what's going on

Шындап не болғанын білуге мүмкіндігің бар,

and even to explain it to your friends.

әрі оны досыңа түсінідіріп бере аласың.

So as we saw with this flipping the pyramid of poverty,

Кедейлік пирамидасы төңкерілгенін көрдік.

China has actually soared.

Қытай расында шарықтады.

It's meteoric.

Ақпа жұлдыздай тез.

Former Czech president, Vaclav Havel, I think, put it best.

Бұрынғы Чех президенті, В. Гавел айтыпты:

He said, "All this has happened so fast, we haven't yet had time to be astonished."

"Тым тез болды, таңырқауға еш үлгірмедік".

(Laughter)

(күлкі)

To remind myself how astonished I should be,

Менің қалай таңырқағаным өзіме мәлім,

I occasionally look out the window in my office in Cambridge

Кембриджде кеңсе терезесінен кейде көрем,

at this bridge, which goes across the Charles River,

бұл көпірді, Чарльз өзеніне салынған.

between the Kennedy School and Harvard Business School.

Кеннеди мект. -Гарвард бизнес мект. арасы.

In 2012, the State of Massachusetts said they were going to renovate this bridge,

2012 ж. Массачусетс штаты жөндейтін болды.

and it would take two years.

Сөйтіп екі жыл кетті.

In 2014, they said it wasn't finished.

2014 ж. көпір бітпегені айтылды.

In 2015, they said it would take one more year.

2015 ж. құрылысқа тағы бір жыл кетеді деді.

In 2016, they said it's not finished,

2016 ж. бұл жұмыс бітпегенін айтты.

we're not going to tell you when it's going to be finished.

Осы жұмыс қашан бітетінін айта алмадық.

Finally, last year, it was finished -- three times over budget.

Өткен жылы бітіпті, үш есе мол қаражатпен.

Now, compare this to a similar bridge that I drove across last month in Beijing.

Пекинде осыған ұқсас көпірден өттім.

It's called the Sanyuan Bridge.

Саниуан көпірі деп аталады.

In 2015, the Chinese decided they wanted to renovate that bridge.

2015 ж. осы көпірді жаңарту жоспарланады.

It actually has twice as many lanes of traffic.

Жол қозғалысы әдеттегіден екі есе көп еді.

How long did it take for them to complete the project?

Бұл жұмыстың орындалуы қанша уақыт алды?

Twenty fifteen, what do you bet?

2015, не айтасыз?

Take a guess -- OK, three --

Жорамалдап көрелік. Иә, үш.

Take a look.

Қарайық.

(Laughter)

(Күлкі)

The answer is 43 hours.

Жауабы 43 сағат.

(Audience: Wow!)

(Тыңдарман: Ойпырмай!)

(Laughter)

(Күлкі)

Graham Allison: Now, of course, that couldn't happen in New York.

Иә, Нью Йоркте бұлай болмас.

(Laughter)

(Күлкі)

Behind this speed in execution is a purpose-driven leader

Тездіктің артында мақсаты анық басшы тұр,

and a government that works.

және еңбекқор билік.

The most ambitious and most competent leader

Аса амбициялы, өте белсенді басшы

on the international stage today is Chinese President Xi Jinping.

халықарада ҚХР Си Цзиньпин дәурендеп тұр.

And he's made no secret about what he wants.

Ал ол өзі нені қалайтынын жасырмайды.

As he said when he became president six years ago,

6 жыл бұрын президент болғанда айтты:

his goal is to make China great again --

"мақсат - Қытайды тағы ұлы ету".

(Laughter)

(Күлкі)

a banner he raised long before Donald Trump picked up a version of this.

Трамптан бұрын ол осындай ұран көтерді.

To that end, Xi Jinping has announced specific targets for specific dates:

Си нысанаға нақты уақыт белгіледі:

2025, 2035, 2049.

2025, 2035, 2049.

By 2025, China means to be the dominant power

2025 жылы Қытай 10 жетекші технология базарында

in the major market in 10 leading technologies,

толық үстемдікке қол жеткізбекші.

including driverless cars, robots,

Олар машина жасау, робот техникасы,

artificial intelligence, quantum computing.

жасанды интеллект, квантты есептеу.

By 2035, China means to be the innovation leader

2035 ж. ҚХР инновация жетекшісіне айналып,

across all the advanced technologies.

әлемдік жоғары технологияны түгел игермек.

And by 2049, which is the 100th anniversary

2049 ж. 100 жылдық мерейтой кезінде,

of the founding of the People's Republic,

Қытай құрылғанына 100 жыл болғанда,

China means to be unambiguously number one,

Қытай әлемде жеке-дара бірінші болмақ,

including, [says] Xi Jinping, an army that he calls "Fight and Win."

"соғысса болды жеңетін" армия құрмақ.

So these are audacious goals, but as you can see,

Бұл мақсаттар тым әсіре болып көрінсе де,

China is already well on its way

Қытай соның жолына түсті.

to these objectives.

Осы мақсаттарға шын кірісті.

And we should remember how fast our world is changing.

Дүние қалай тез өзгеріп жатқанын ойлайық.

Thirty years ago,

30 жыл алдында,

the World Wide Web had not yet even been invented.

Интернет (www) әлі жаратылмай тұрғанда,

Who will feel the impact of this rise of China most directly?

кім Қытай күшеюінің әлемдік ықпалын сезді?

Obviously, the current number one.

Шындығы, кезекте ол бірінші болып отыр.

As China gets bigger and stronger and richer,

Қытай зорайса, күшейсе, байыса,

technologically more advanced,

Технологиясы барынша дамыса,

it will inevitably bump up against American positions and prerogatives.

бұл АҚШ-тың орны мен орайына қарсы бомба.

Now, for red-blooded Americans --

Енді, қаны тасыған Америкалықтар үшін, -

and especially for red-necked Americans like me; I'm from North Carolina --

мендей Солт. Каролиналық реднеки үшін -

there's something wrong with this picture.

осы әңгімеде қателік бары анық.

The USA means number one, that's who we are.

АҚШ әлемде бірінші, бұл біздің сеніміміз.

But again, to repeat: brute facts are hard to ignore.

Бірақ, тағы: қатал шындықты елемеу қиын.

Four years ago, Senator John McCain asked me to testify about this

4 жыл бұрын, Сенатор Маккейн осыны Сенатта

to his Senate Armed Services Committee.

Қарулы Күш Комитетінде растауымды сұрады.

And I made for them a chart that you can see,

Олар үшін мына суретті жасап көрсеттім.

that said, compare the US and China

Бұл АҚШ пен Қытайдың салыстырмасы.

to kids on opposite ends of a seesaw on a playground,

Теңселгіште қарама-қарсы отырған баладай,

each represented by the size of their economy.

бұл олардың экономика шамасын айтады.

As late as 2004, China was just half our size.

2004 ж. дейін, ҚХР экономикасы АҚШ жартысы.

By 2014, its GDP was equal to ours.

2014ж. Қытайдың ЖІӨ АҚШ-пен теңесті.

And on the current trajectory, by 2024, it will be half again larger.

Осы траекториямен 2024ж. бір есе үлкен.

The consequences of this tectonic change will be felt everywhere.

Тектоникалық бұл өзгеріс ықпалы сезіледі.

For example, in the current trade conflict,

Мысалы, қазіргі сауда қайшылығы.

China is already the number one trading partner

Қытай негізгі Азиялық елдердің

of all the major Asian countries.

бірінші сауда одақтасы.

Which brings us back to our Greek historian.

Ол бізді Грек тарихшысына қайта оралтты.

Harvard's "Thucydides's Trap Case File" has reviewed the last 500 years of history

Гарвардтың "Фукидид қақпаны файлында"

and found 16 cases in which a rising power

500 жылдағы 16 оқиға зерттелген,

threatened to displace a ruling power.

яғни "күшейгені" "үстемі" үшін қауіпті.

Twelve of these ended in war.

Осындайдың 12-сі соғыспен аяқталған.

And the tragedy of this is that in very few of these

Трагедиясы сол, олардың мүлде аз сандысы,

did either of the protagonists want a war;

аз санды батырлары ғана соғысты жақтаған.

few of these wars were initiated by either the rising power

Тарихта "күшеюші билік", не "үстем билік"

or the ruling power.

бастаған соғыс тым сирек.

So how does this work?

Сонымен бұл қалай болғаны?

What happens is, a third party's provocation

Соғысқа алдымен үшінші жақ арандатады,

forces one or the other to react,

бір жақ, не екіншісі жауап қайтарады,

and that sets in motion a spiral,

бұл спиралды қозғалыс туғызып,

which drags the two somewhere they don't want to go.

қаламаса да екеуін соғысуға мәжбүрлейді.

If that seems crazy, it is.

Жындылық ұқсағанымен, бұл солай.

But it's life.

Бұл деген өмір ғой.

Remember World War I.

Дүниежүзілік І соғысты алайық.

The provocation in that case

Осы істегі арандатушы

was the assassination of a second-level figure,

екінші деңгейлі тұлғаның өлтірілуі,

Archduke Franz Ferdinand,

Эрцгерцог Франц Фердинандтың.

which then led the Austro-Hungarian emperor

Содан Австро-Венгрия императоры

to issue an ultimatum to Serbia,

Сербияға ультиматум жіберді,

they dragged in the various allies,

олар түрлі одақтастар тартты,

within two months, all of Europe was at war.

екі ай ішінде, тұтас Еуропа соғысқа енді.

So imagine if Thucydides were watching planet Earth today.

Фукидид бүгін жерді бақылап отыр делік.

What would he say?

Ол не айтуы мүмкін?

Билікке лайық өзге тұлғаны ол таба ала ма?

Could he find a more appropriate leading man for the ruling power

than Donald J Trump?

Дональд Трамптан басқа?

(Laughter)

(Күлкі)

Or a more apt lead for the rising power than Xi Jinping?

Күшейген билікке Сиден шебер басшы бар ма?

Фукидид басын қаситыны анық.

And he would scratch his head

and certainly say he couldn't think of more colorful provocateur

Солтүстік Кореялық Кимнен провокаторлығы,

than North Korea's Kim Jong-un.

арандатуы озған тұлғаны таба алмайды.

Each seems determined to play his assigned part

Әркім өзіне бөлінген рөлді ойнайтын болар,

and is right on script.

киелі кітапта да солай.

So finally, we conclude again with the most consequential question,

Сөйтіп аса өзекті мәселені қорытындылайық,

the question that will have the gravest consequences

ол мәселе бүкіл кейінгі өміріміз үшін

for the rest of our lives:

аса ықпалды зардап туғызады.

Are Americans and Chinese going to let the forces of history drive us to a war

Тарих күші АҚШ пен ҚХР-ды соғысқа әкеліп,

that would be catastrophic for both?

содан екі жақ та апатқа ұшырай ма?

Or can we summon the imagination and courage

Немесе біз зейініміз бен қуатымызды жинап,

to find a way to survive together,

бірлікте өмір сүру жолын табамыз ба?

to share the leadership in the 21st century,

ХХІғ. көшбасшылығын өзара бөлісеміз бе?

or, as Xi Jinping [said], to create a new form of great power relations?

Си айтқан "тың билік байланысы" құрыла ма?

That's the issue I've been pursuing passionately

Бұл мәселе мені ізденіске жетелеп келеді,

for the last two years.

кейінгі екі жыл бойы.

I've had the opportunity to talk and, indeed, to listen

Ықпалды әр ел басшысымен сөйлесіп көрдім,

to leaders of all the relevant governments --

және биліктің ойын тыңдадым, -

Beijing, Washington, Seoul, Tokyo --

Пекин, Вашингтон, Сеул, Токио -

and to thought leaders across the spectrum of both the arts and business.

Гуманитарлық - сауда ісі ақылшысымен де.

I wish I had more to report.

Оларға бәрін түсіндіре алсам еді.

The good news is that leaders are increasingly aware

Қуанарлығы, басшылар біртіндеп мән беруде,

of this Thucydidean dynamic

Фукидидтік динамикаға,

and the dangers that it poses.

және оның қаупіне.

The bad news is that nobody has a feasible plan

Жаманы, ешкімде өнімді жоспар жоқ,

for escaping history as usual.

дағдылы тарихи жетектен шығаратын.

So it's clear to me that we need some ideas

Демек сондай бір идеяларға анық мұқтажбыз,

outside the box of conventional statecraft --

ол дәстүрлі жағдай қалыбынан шыққан ой, -

indeed, from another page or another space --

иә, басқа кітап пен кеңістіктен туған ой,

which is what brings me to TED today

сол мені TED-ке алып келді,

and which brings me to a request.

маған осындай ұсыныс айтқызды.

This audience includes many of the most creative minds on the planet,

Бұл аудиторияда жаратымпаз жандар отыр,

who get up in the morning and think

ол таңертең тұра сала ойланады,

not only about how to manage the world we have,

жай ғана әлем қалай басқарылуда деп емес,

but how to create worlds that should be.

болуы тиіс әлемді қалай жаратамыз деп.

So I'm hopeful that as this sinks in and as you reflect on it,

Ойға шому мен толғанудан үміт күтемін,

some of you are going to have some bold ideas, actually some wild ideas,

кейбіреуің батыл идеяға, асау ойға иесің,

that when we find, will make a difference in this space.

соны тапсақ, осы кеңістік өзгеше болады.

And just to remind you if you do,

Іске кірісер болсаң, мен ескертемін,

this won't be the first time.

бұл ешқашан бірінші рет емес.

Let me remind you of what happened right after World War II.

Дүниежүзілік ІІ соғыстан соң не болып еді?

A remarkable group of Americans and Europeans and others,

Америкалық, Еуропалық, т.б. ерекше топтар

not just from government, but from the world of culture and business,

билік арқылы, мәдениет және бизнес арқылы

engaged in a collective surge of imagination.

коллектив қиял құдіретін жүзеге асырды.

And what they imagined and what they created

Олар қиялдаған және жаратқан нәрсе

was a new international order,

жаңа халықаралық тәртіп болатын,

the order that's allowed you and me to live our lives, all of our lives,

ол әркім өзінше өмір сүру тәртібі еді,

without great power war

соғыс алапатынан сақтана білді,

and with more prosperity than was ever seen before on the planet.

планета ешқашан бұлай өркендемеген еді.

So, a remarkable story.

Сондай бір таңғажайып әңгіме.

Interestingly, every pillar of this project that produced these results,

Қызық, сәтті болған бұл істің әр діңгегін

when first proposed,

алғаш айтылғанда,

was rejected by the foreign policy establishment

шетелдік дипломатия терістеген еді,

as naive or unrealistic.

балалық және үйлесімсіз деп.

My favorite is the Marshall Plan.

Маған Маршалл жоспары ұнайды.

After World War II, Americans felt exhausted.

ДЖ ІІ соғыстан соң АҚШ-та қалжырады.

They had demobilized 10 million troops,

10 млн кісілік қосын тарқатып жіберілді.

they were focused on an urgent domestic agenda.

Олар аса шұғыл елдік арманға ден қойды.

But as people began to appreciate how devastated Europe was

Жұрт "Еуропа күйреуін" тамашалап жатқанда,

and how aggressive Soviet communism was,

ал, СССР шапқыншылығын үдетіп жатқанда,

Americans eventually decided to tax themselves

АҚШ ақыры ішкі салықты арттыруға келісті,

a percent and a half of GDP every year for four years

төрт жыл бойы әр жылы ЖІӨ-нің 1.5 % бөліп,

and send that money to Europe to help reconstruct these countries,

сол ақшаны Еуропаны қайта құруға жөнелтті,

including Germany and Italy,

арасында Германия мен Италия да бар,

whose troops had just been killing Americans.

Олардың армиясы Америкалықтарды өлтірген еді.

Amazing.

Керемет.

This also created the United Nations.

Сондай-ақ БҰҰ да құрылды.

Amazing.

Тамаша.

The Universal Declaration of Human Rights.

"Адам құқықтарының жалпыға ортақ деклара."

The World Bank.

Дүниежүзілік банк.

NATO.

НАТО. Міне солар

All of these elements of an order for peace and prosperity.

бейбіт өркендеу тәртібінің элементтері.

So, in a word, what we need to do is do it again.

Қысқасы, тағы да солай істеуге тиіспіз.

And I think now we need a surge of imagination, creativity,

Бізге енді қиял күші, жаратымпаздық керек,

informed by history,

тарихтан сабақ алып,

for, as the philosopher Santayana reminded us,

бейне философ Сантаяна ескерткендей:

in the end, only those who refuse to study history

"Соңында, тарихтан үйренбейтіндер ғана

are condemned to repeat it.

тарих қайталанады деп қақсайды".

Thank you.

Рақмет.

(Applause)

(Қол шапалақтау)