Itamar Mann: An app that empowers people to solve their legal problems | TED Fellows

Translator: omer zrar Reviewer: Daban Q. Jaff

[داهاتوت ڕێکبخە]

من چیرۆکێکتان لەبارەی دەنیاڵەوە بۆ دەگێڕمەوە.

ـکاتیک کە ئەو لە قۆناخی کۆتایی کۆلێژ بوو، باوکی دانیاڵ کۆچی دواییکرد،

[SHAPE YOUR FUTURE]

کە هیچ ڕێگاێکی بۆ دایکی نەهێشتەوە تا خۆیان پێ بەڕێوەببەن.

I’m going to start by telling you a story about Danielle.

بۆیە، دانیاڵ پێویست بوو واز لە کۆلێژ بێنێت

When she was a senior in college, Danielle's dad passed away,

و سێ کاربکات وەک، قاوە دروستکەر، مەیخانەچی، و ئۆتۆمبێل شۆر.

which left her mom with no way to support herself.

گشتی بەیەکەوە، لە هەرسی کارەکەدا دانیاڵ توانی ٢٣٠٠٠ دۆلار سالانە کۆبکاتەوە،

So Danielle had to drop out of college

and pick up three jobs as a barista, a bartender and a car washer.

ئەمەش وەک پێویست نەبوو،

بەڵام ڕێگایدا تا یارمەتی دایکیبدات و کرێی خانوشبدات،

Altogether, the three jobs paid Danielle 23,000 dollars per year,

ئەمەش بۆ دانیال بەس بوو.

بەڵام بەیانێکیان کاتێک دانیاڵ لە یەکێک لە کارەکانی دەهاتەوە،

which wasn't a whole lot,

but it allowed her to feed her mom and keep a roof over their head.

ئاسکێک بە پێس ئۆتمبێلەکەی دا تێپەڕی.

And for Danielle, that was enough.

سوکانەکەی پێچ کردەوە تا لە ڕێگاکە لایدا و خۆی کێشا بە خێوەتگای ئاژەڵان.

But early one morning when Danielle was driving home from one of her jobs,

و دانیاڵ بە تەواوی بیریناکەوێتەوە چی ڕویدا دواتر،

a deer ran in front of her car.

بەڵام چەند کاتژمێرێک دواتر کاتێک هەۆشی گەڕایەوە لە نەخۆشخانە،

She swerved off the road and crashed into a barn.

دکتۆرەکە پێی وت کە زیان بە مێشکی کەوتوە بە ئاستی C1.

And Danielle doesn't remember exactly what happened next,

but when she woke up in a hospital a few hours later,

هەواڵە خۆشەکە ئەوەیە کە دانیاڵ توانی بە زیندویی نەخۆشخانە جێبێڵێت.

a doctor told her that she had damaged her brain stem and C1 vertebrae.

بەڵام هەواڵە خراپەکە ئەوە بوو کە دانیاڵ دەبوو ٥٥٠٠٠ دۆلار قەرزی

ناخۆشخانە بدات.

Now, the good news is that Danielle was going to leave the hospital alive.

دواتر ئەو هەوڵیدا قەرزەکانی بداتەوە،

But the bad news is that Danielle had 55,000 dollars in medical bills.

بەڵام ئەمە ئەستەم بوو.

بۆ دانیاڵ ئەستەم بوو تا ٥٥٠٠٠ دۆلار قەرزی نەخۆشخانە بدات.

Now, Danielle tried so hard for the next two years to try and pay back that debt,

لە کاتێکدا داهاتی ساڵانەی تەنیا ٢٣٠٠٠ دۆلار بوو.

but it was impossible.

It was impossible for Danielle to pay back 55,000 dollars in medical bills,

ئەو هەستی بە نائومێدی کرد.

کە بەهۆی ئەم ڕوداوەوە دانیاڵ

بە هەژار، بێماڵی، و برسیەتی بهێڵێتەوە.

earning just 23,000 dollars per year.

و کاتێک خۆت دەخەیتە شوێنی دانیاڵەوە ئەوا ئیفلاسبونت بە مێشکدادێت.

She felt trapped.

One freak accident put Danielle

لێرەدا ڕێگاێکی یاسایی هەیە کە یارمەتیت دەدات تا قەرزەکانت بدەیتەوە

on the verge of homelessness, hunger, poverty.

And when you're in Danielle's shoes, bankruptcy is a lifeline.

تا باری ئابوریت باشتر بکەیت. وەک،

پێویستی تەندوستی لەناکاو، لەدەستدانی کار، و جیابونەوە.

It's a powerful legal tool that allows you to relieve your debt

ئەم نەهامەتی ئابوریانەش دەکرێت بەسەر هەر یەکێک لە ئێمەدابێ

و کاتێک کە تۆ پارەی مانگانەت وەردەگرێت

and re-enter the economy.

و هیچی خەزن ناکەیت وەک زۆرێک لە ئەمەریکیەکان،

Medical emergency, a job loss, a divorce.

These are financial shocks that could happen to any of us.

نەهامەتیە ئابوریەکان دەکرێت ژیانت بڕوخێنن.

ئفلاسبوون هەلی دووەمت پێدەبەخشێت.

And when you're living paycheck to paycheck

و کاتێک دانیاڵ بەدوای پارێزەرێکی ئفلاسی دەگەڕا،

and don't have a whole lot of savings, like so many Americans,

و ئەو دەستیکرد بە پڕکردنەوەی فۆڕمی ئیفلاسبوون،

a financial shock can ruin your life.

و کاتێک زانی کە دەبێت ١٥٠٠ دۆلار بدات.

Bankruptcy gives you a second chance.

ئەو ئەم بڕە پارەیەیی نەبوو.

But when Danielle went to go find a bankruptcy lawyer,

کە ئەمەش نەهامەتێکی گەورەیە.

she, like so many others filing for bankruptcy,

لە ئەمەریکادا، پێویستە ١٥٠٠ دۆلار بدەیت تا بە دادگا بڵێت،

learned that it was going to cost her 1,500 dollars.

کە تۆ هیچ پارەێکت نییە.

She didn't have that kind of money.

کاتێک دەچیە ناو دادگاش،

I mean, what a cruel irony.

هەمووان لە حاکمەوە تا نوسەری دادگا پێت دەڵێن تا

In America, it costs you 1,500 dollars to tell the court

پارێزەرێک بۆ خۆت بدۆزیتەوە،

that you have no money.

بەبێگوێدان بەوەی کە چەند پارەت هەیە.

When you walk into a court,

everyone from the judge to the clerk to the forms themselves

ئەمەش یەکێکە لە پێشلکردنی مافەکانی هاوڵاتیان لە ئەمەریکادا

کە ئێمە مافی وەک یەکمان نیە لە ژێر یاسادا.

will tell you to go find a lawyer,

no matter how little money you have.

مافی یاکسانمان هەیە گەر توانیمان پاریزەریک بگرین.

One of the great civil rights injustices in America

جا گەر تۆ لە ماڵەکەت دەرکرابیت بە ڕوداوێکی بە ناحەق یان

is that we don't have equal rights under the law.

پێویستیت بە یارمەتی ئیفلاسی هەبێت،

What we have is equal rights if you can afford a lawyer.

ئەوا مافی گرتنی پارێزەری خۆڕایت پێنادەن لە زۆرێک حاڵەتدا.

Whether you're evicted from your home in an abusive relationship

و چونکە هیچ پارێزەی بەخۆڕای و یان

بۆ ئەم حاڵەتە نییە،

or need access to bankruptcy,

you have no right to a free lawyer in most civil cases.

چار لە پێنجی هاوڵاتی ئەمەریکی موچە نزم

ناتوانن یارمەتیان دەستبکەوێت لە کاتێکدا کە پێویستیان بەو مافە ڕەوایەی خۆیان هەیە.

And because there aren't even close to enough

pro bono or legal aid lawyers around,

چوار ساڵ لەمەوبەر، یارمەتی دروستکردنی ڕێکخراوێکمدا

four out of five low-income Americans

بۆ بەدیهێنانی چەند مافێکی ڕەوا بۆ هاوڵاتیانی ئەمەریکی،

can't get the legal help they need to access their civil legal rights.

وەک، مافی چارەسەرکردنی کێشە یاسایەکانت کاتێک توانای گرتنی پارێزەرت نییە.

Four years ago, I helped start an organization

لە ئیفلاسبونەوە دەستمانپێکرد.

to fight for new civil right in America,

و تیمە خۆبەخشەکەمان بەرنامەێکیان دروستکردوە بۆ ئیفلاسبون،

the right to solve your own legal problem when you can't afford a lawyer.

کە بەخۆڕاییە.

We started with bankruptcy.

بۆ کەسانی وەک دانیاڵ.

بەرنامەکە پرسیار لە خەڵکی دەکات لەبارەی ئابوریەوە

Our nonprofit Upsolve has built an app to help people file for bankruptcy

بەو زمانەی کە ئەوان لێی تێیدەگەن

و پاشان زانیاریەکەن بەکاردێنێت تا فۆڕمەکانیان دروستبکەن.

on their own for free.

People like Danielle.

پار، دانیاڵ Upslove ی بەکارهێنا تا فایلی ئیفلاسبونی بنێرێت

Our app asks people questions about their finances

in language they can understand

بە خۆیی و بە خۆڕایش.

and then uses this information to help generate their forms.

کۆتا نامەی بۆ هاتەوە لە دادگا، کە گشت قەرزەکانی نەخۆشخانەی دراونەتەوە.

Last year, Danielle used Upsolve to file for bankruptcy

ڕاستەوخۆ دوای ڕۆژی کریستمەس.

on her own for free.

ئەمڕۆش، دانیاڵ ئیشێکی چاکی هەیە بە موچەی بەزەوە

She got her final letter from the court, relieving all of her medical debt,

و ئێستاش خەریکی تەواوکردنی کۆلێژەکەیەتی.

و زۆێک هەل هەیە تا سیستەمێکی یاسای دروستبکەن

right after Christmas Day.

Today, Danielle has the highest paying job she's ever had

لە ڕێگەی پێدانی توانا بە خەڵکی تا چارەی کێشە یاسایەکانیان

and she's on track to finish her degree.

بکەن، هەرکاتێک بیانەوێت.

There are so many opportunities to create a more just legal system

و ئەمەش زۆر ڕاستە بۆ ئەو کارانەی کە پێویستیان بە دادگا هەیە،

وەک ئیفلاسبوون،

by empowering people to solve their own legal problems

تەلاقدانی دوولایەنی، و بیمە کۆمەڵایەتیەکان.

whenever possible.

This is especially true in nonadversarial areas of the law,

بەڵام لێرەدا دوو بەربەست دەوەستێت.

یەکەمیان ئالۆزی یاسایی.

things like no-asset bankruptcies,

ئێمە فۆڕمەکانمان لە دادگا بۆ پارێزەران ڕێخستەوە نەک بۆ کەسانی ئاسایی.

uncontested divorces and Social Security disability.

But there are two main barriers that stand in the way.

گەلێک لە فۆڕمە یاسایەکان وەک تاقیکردنەوەی خوێندنەوەی ئێستان.

The first is legal complexity.

کاتێک لێیان تێناگەیت، ناتوانیت مافەکانت بەدەستبێنیت.

We've designed our forms in courts around lawyers, not regular people.

هەموو ساڵێک، بە ملیۆنان فۆڕمی خەڵک لە دادگاکاندا ڕەتدەکرێنەوە

Many legal forms are like modern day literacy tests.

بەهۆی خراپی پڕکردنەوە، کە لە مافەکانیان بێبەشدەبن.

When you can't understand them, you can't access your rights.

Every year, poorly designed forms, courts and processes

ئاڵۆزی یاسایش وەک پێشێلکارێکی مافە کۆمەڵایەتیەکانە.

deny millions of Americans their life, their liberty and their property.

تا ئەم کێشەیە چارەسەر بکەین،

ئەوا پێویستمان بە ئامادەبونی کەسەکە لە دادگادا هەیە.

تا ئەو هەڵانەی کە لە دادگادا کراون ڕاستبکرێنەوە

Legal complexity is a civil rights injustice.

بۆ ئەوەی گشت خەڵکی بتوانن پارێزەرێک بۆخۆیان بگرن.

To start solving this problem,

we need to require basic user testing in courts

و بەربەستی دووەمیش، کلتوری داخراوە.

and reviser assumption in areas of poverty law

ئێمە هەنێک کەسمان بینی کە

کە پێیان وابوو پێویستە پارێزە بگرن

that everybody will be able to afford a lawyer.

بێگوێدان بەوەی کە چ کێشەێکی یاسایان هەیە.

A second barrier is a closed culture.

وای دابنی کە پێویستیت بە بینینی دکتۆر هەبوو

We've been met with pushback from some folks

تا چارەسەری سەر ئێشەکەت بکات

لەجیاتی ئەوەی کە حەبێکی سەرئێشە بکڕیت لە دەرمنخانەێک.

who believe that you need to go see a lawyer

no matter what legal problem you have.

و داواکردنی گرتنی پارێزەرێک لە کەسێکی هەژار

Imagine you had to go see a doctor

to cure a plain old headache

کاتێک ئەوان توانای گرتنیان نەبێت

rather than being able to buy Advil at your local pharmacy.

و بۆیان محاڵبێت،

کە ئەمەش ناڕەوا و هەڵەیە.

Telling a person who is poor to go find a lawyer

بەمەش جیاوازی چینایەتی دروست دەبێت.

when they obviously can't afford one

کۆمەڵگا ڕەش و قاوەیەکان بە بەراورد لەگەڵ ئەوانی تر توانای گرتنیان

is out of touch,

iIntimidating, unfair and wrong.

نییە، تا ئەو باجە یاسایانە بدەن بۆ بەدەستهێنانی مافەکانیان.

It's also a racial injustice.

و زۆرێک لەو باجانەش وەک بەجی زۆرەملێن بێ گوێدانە داهاتی تاکەکەس.

Black and brown communities disproportionately cannot afford

کاتێک تۆ ناتوانیت ئەم باجانە بدەیت، ئەوا ناتوانیت مافەکانت بەدیبێنیت.

the legal fees they need to access their civil legal rights.

و دەبێت بڕیارێک بدەین لەبارەی

Many legal fees are like modern day poll taxes.

ئەوەی کە سیستەمی یاسای دەبێت تا چ ڕادەێک یەکسان و کراوەبێت بۆ گشت خەڵک.

When you can't afford to pay the fees, you can access your rights.

تاکە ڕێگە کە ئێمە هەموومان وەک یەک مافمان پێبدرێت لە ئەمەریکادا،

And we have a decision to make

about how open and equal we want our system of justice to be.

ئەوەیە کە تاقیکردنەوەکە و باجە زۆرەملێیەکان

کە دادگا و سیستەمە یاسایەکانیان داگیرکردوە، لادەین.

The only way we're ever going to have equal rights in America

کارمان بە مافێکی نوێە بۆ هاوڵاتیانی ئەمەریکا،

is if we get rid of the modern day literacy tests

مافێک کە چارەسەری کێشە یاسایەکانت بکات، کاتێک ناتوانیت پارێزەێک بگریت.

and poll taxes that dominate our courts and legal system.

چونکە لە ئەمەریکادا، مافەکانمان کە دەبوو بەدیهێنرابا،

We need a new civil right in America,

the right to solve your own legal problem when you can't afford a lawyer.

لە کاتێکدا کە مافەکانمان دەبێت وەک یەک بێت بۆ خەڵکی.

و هەموومان شایەنی هەلێکی ترین لە ژیان،

Because in America, our rights are supposed to be inalienable,

ئازادی و خۆشگوزەرانیدا،

جا گەربتوانین یان نەتوانین ئەو باجە یاسایانە بدەین. سوپاس بۆ ئێوە.

our protections are supposed to be equal,

and we all deserve a chance at life,

liberty and the pursuit of happiness,

whether or not we can afford the legal fees.

Thank you.