History vs. Che Guevara - Alex Gendler

Translator: diem pham Reviewer: Hoàng Hiếu

Khuôn mặt của ông ta được nhận biết trên toàn thế giới.

His face is recognized all over the world.

The young medical student who became a revolutionary icon.

Chàng sinh viên y khoa đã trở thành biểu tượng cách mạng.

But was Che Guevara a heroic champion of the poor

Nhưng liệu Che Guevara là anh hùng của giai cấp vô sản

or a ruthless warlord who left a legacy of repression?

hay kẻ độc tài tàn nhẫn để lại vết tích của sự đàn áp.

Order, order.

Trật tự, trật tự.

Hey, where have I seen that guy before?

Này, tôi đã nhìn thấy hắn ở đâu rồi nhỉ?

Ahem, your Honor, this is Ernesto Che Guevara.

E hèm, thưa ngài, đó là Ernesto Che Guevara.

In the early 1950s,

Những năm đầu 1950,

he left behind a privileged life as a medical student in Argentina

ông đã bỏ lại cuộc sống nhiều đặc quyền của một sinh viên y khoa ở Argentina

để du lịch qua các vùng nông thôn ở châu Mỹ Latin.

to travel through rural Latin America.

The poverty and misery he witnessed convinced him that saving lives

Thấy nhiều bần cùng và bất hạnh, ông bị thuyết phục rằng

required more than medicine.

để cứu lấy cuộc sống cần nhiều hơn là thuốc men.

So he became a terrorist

Nên ông trở thành kẻ khủng bố

seeking to violently overthrow the region's governments.

tìm cách lật đổ chính phủ các vùng bằng bạo lực.

What?

Gì cơ?

The region's governments were brutal oligarchies.

Chính phủ các vùng là chính phủ tàn bạo.

Colonialism may have formally ended,

Chủ nghĩa thực dân dù kết thúc

but elites still controlled all the wealth.

nhưng vẫn còn nhóm nhỏ kiểm soát toàn bộ tài sản.

American corporations bought up land originally seized from indigenous people

Các tập đoàn của Mỹ đã mua lại vùng đất ban đầu do người bản địa nắm giữ

and used it for profit and export,

và sử dụng cho mục đích lợi nhuận và xuất khẩu.

even keeping most of it uncultivated while locals starved.

Hầu hết bị bỏ hoang trong khi người dân thì đói khát.

Sao không bỏ phiếu để thay đổi?

Couldn't they vote to change that?

Oh, they tried, your Honor.

Ồ, họ đã thử, thưa ngài.

In 1953, Che came to Guatemala

Vào năm 195, Che đã đến Guatemala

under the democratically-elected government of President Árbenz.

dưới thời Tổng thống Arbenz được bầu cử một cách dân chủ.

Árbenz passed reforms to redistribute

Arbenz đã thông qua cải cách để phân phối lại

some of this uncultivated land back to the people

một số đất không trồng trọt cho người dân

while compensating the landowners.

và đền bù cho chủ đất.

But he was overthrown in a CIA-sponsored coup.

Nhưng ông đã bị lật đổ trong một cuộc đảo chính do CIA tài trợ.

The military was protecting against the seizure of private property

Quân đội đã bảo vệ chống lại việc tịch thu tài sản cá nhân

and communist takeover.

và sự tiếp quản của cộng sản.

They were protecting corporate profits

Họ bảo vệ lợi ích của doanh nghiệp

and Che saw that they would use the fear of communism

và Che nhận thấy họ sẽ sử dụng nỗi sợ hãi với chủ nghĩa cộng sản

to overthrow any government that threatened those profits.

để lật đổ bất kì chính phủ nào đe dọa đến lợi nhuận đó.

So he took the lessons of Guatemala with him to Mexico.

Ông đã mang bài học của Guatemala đến Mexico.

There, he met exiled Cuban revolutionaries

Ông gặp những nhà cách mạng Cuba lưu vong

and decided to help them liberate their country.

và đã quyết định giải phóng đất nước họ.

You mean help Fidel Castro turn a vibrant Cuba into a dictatorship.

Ý ông là giúp đỡ Fidel Castro biến Cuba sôi động thành một đất nước độc tài?

Dictatorship was what Cuba had before the revolution.

Chế độ độc tài đã có ở Cuba từ trước cách mạng.

Fulgencio Batista was a tyrant who came to power in a military coup.

Fulgencio Batista là một bạo chúa lên nắm quyền trong một cuộc đảo chính quân sự.

He turned Havana into a luxury playground for foreigners

Ông ta biến Havana thành sân chơi sang trọng cho người nước ngoài

while keeping Cubans mired in poverty and killing thousands in police crackdowns.

trong khi vẫn còn đói nghèo và giết chết hàng nghìn cảnh sát.

Even President Kennedy called it the worst example

Thậm chí, Kennedy đã gọi đó là ví dụ tồi tệ nhất

of "economic colonization, humiliation, and exploitation in the world."

của "kinh tế thực dân, sự sỉ nhục và bóc lột trên thế giới."

Whatever Batista's faults,

Cho dù lỗi là của Batista,

it can't compare to the totalitarian nightmare Castro would create.

nó không thể so sánh với chế độ thống trị ác mộng mà Castro sẽ gây ra.

Forced labor camps, torture of prisoners, no freedom to speak or to leave.

Trại lao động cưỡng bức, tra tấn tù nhân, không có tự do nói chuyện hoặc đi lại.

But this isn't the trial of Fidel Castro, is it?

Nhưng đây không phải là phiên tòa của Fidel Castro, đúng không?

Che Guevara was instrumental in helping Castro seize power.

Che Guevara là công cụ giúp Castro nắm quyền lực.

As a commander in his guerilla army,

Là một chỉ huy trong đội du kích,

he unleashed a reign of terror across the countryside,

ông ta đã phát động khủng bố khắp nông thôn,

killing any suspected spies or dissenters.

giết chết bất kì gián điệp hoặc người bất đồng quan điểm với ông.

He also helped peasants build health clinics and schools,

Ông cũng giúp đỡ nông dân xây dựng trạm y tế và trường học,

taught them to read,

dạy người dân đọc, và thậm chí, đọc thơ cho họ.

and even recited poetry to them.

His harsh discipline was necessary against a much stronger enemy

Kỉ luật khắc nghiệt của ông là cần thiết để chống lại kẻ thù mạnh hơn.

who didn't hesitate to burn entire villages suspected of aiding the rebels.

Ông đã không ngần ngại đốt tất cả các ngôi làng bị nghi là trợ giúp người nổi dậy.

Let's not forget that the new regime held mass executions

Đừng quên rằng chế độ mới đã tổ chức hành quyết tập thể,

and killed hundreds of people without trial

giết hại hàng trăm người không thông qua xét xử

as soon as they took power in 1959.

ngay khi họ lên nắm quyền năm 1959.

The executed were officials and collaborators

Người bị hành quyết là các quan chức và những người cộng tác

who had tormented the masses under Batista.

đã tra tấn hàng ngàn người dưới thời Batista.

The people supported this revolutionary justice.

Ai là những người hỗ trợ công lý cách mạng này?

Which people?

An angry mob crying for blood does not a democracy make.

Nền dân chủ không được tạo ra từ đám đông giận dữ, đòi nợ máu.

And that's not even mentioning the forced labor camps,

Thậm chí, chưa nói đến các trại lao động ép buộc, bắt giữ tùy ý,

arbitrary arrests,

và đàn áp những người LGBT vẫn tiếp diễn suốt thời gian dài sau đó.

and repression of LGBT people that continued long after the revolution.

There's a reason people kept risking their lives to flee,

Một lý do khiến họ tiếp tục liều mạng chạy trốn,

often with nothing but the clothes on their backs.

thường không mang gì ngoài quần áo trên người.

So was that all this Che brought to Cuba?

Đó là những gì Che đã đem lại cho Cuba? Một chế độ độc tài tàn bạo khác?

Just another violent dictatorship?

Not at all.

Không hẳn vậy. Ông đã giám sát phân chia lại đất đai,

He oversaw land redistribution,

helped established universal education,

giúp đỡ phổ cập giáo dục,

and organized volunteer literacy brigades that raised Cuba's literacy rate to 96%,

tổ chức đoàn tình nguyện biết chữ, giúp nâng tỷ lệ biết chữ lên đến 96%,

Cuba là một trong các nước có tỷ lệ cao nhất thế giới.

still one of the highest in the world.

Which allowed the government to control what information everyone received.

Điều đó cho phép chính phủ kiểm soát thông tin mà một người nhân được.

Guevara's idealistic incompetence as Finance Minister

Sự thiếu khả năng của Guevara trong vai trò Bộ trưởng bộ tài chính

caused massive drops in productivity

khiến năng suất giảm mạnh,

when he replaced worker pay raises with moral certificates.

khi ông ta tăng lương cho người lao động, bằng cách cấp giấy chứng nhận đạo đức.

He suppressed all press freedom,

Ông ta đàn áp quyền tự do công luận,

declaring that newspapers were instruments of the oligarchy.

tuyên bố răng báo chí là công cụ cho kẻ đầu sỏ.

And it was he who urged Castro to host Soviet nuclear weapons,

Và chính ông đã thúc giục Castro mua vũ khí hạt nhân của Liên Xô,

leading to the Cuban Missile Crisis

dẫn đến khủng hoảng tên lửa ở Cuba đẩy thế giới tới bờ vực diệt vong.

that brought the world to the brink of destruction.

He was a leader, not a bureaucrat.

Ông là người lãnh đạo, không là một quan chức

That's why he eventually left to spread the revolution abroad.

Đó là lý do tại sao ông lan truyền cách mạng lan sang các nước khác.

Which didn't go well.

Điều đó không như mong muốn.

He failed to rally rebels in the Congo

Ông thất bại trong việc kêu gọi biểu tình ở Congo

and went to Bolivia even when the Soviets disapproved.

và đến Bolivia khi Liên Xô, thậm chí, không tán thành.

The Bolivian Government, with the help of the CIA,

Chính phủ Bolivia, với sự giúp đỡ của CIA,

was able to capture and neutralize this terrorist in 1967,

đã có thể nắm bắt và vô hiệu hóa kẻ khủng bố này năm 1967,

before he could do much damage.

trước khi hắn có thể ra tay

dù đã gây rất nhiều thiệt hại trong quá trình thực hiện.

While doing plenty of damage themselves in the process.

So that was the end of it?

Vậy đó là kết cục?

Not at all. As Che said, the revolution is immortal.

Không hẳn, như Che đã nói, cách mạng là bất tử.

He was publicly mourned in cities all over the world.

Người ta khóc than ông ở mọi thành phố trên thế giới.

Not by the Cubans who managed to escape.

Không phải những người Cuba đã trốn thoát được.

And his story would inspire young activists for generations to come.

Và câu chuyện của ông sẽ truyền cảm hứng cho những nhà hoạt động trẻ tương lai.

Ha. A trendy symbol of rebellion for those who never had to live under his regime.

Ha, một biểu tượng của sự nổi dậy cho những ai không sống dưới chế độ hắn,

Symbols of revolution may become commodified,

Các biểu tượng cách mạng có thể trở thành hàng hóa,

but the idea of a more just world remains.

nhưng ý tưởng về một thế giới công bằng vẫn còn đó.

Maybe, but I'm not sharing my coffee.

Có thể, nhưng tôi sẽ không chia sẻ ly cà phê của mình đâu.

Che Guevara was captured and executed by government forces in Bolivia.

Che Guevara bị bắt và hành quyết bởi các lực lượng chính phủ ở Bolivia.

His remains would not be found for another 30 years.

Thi thể của ông sẽ không được tìm thấy trong 30 năm nữa.

But did he die a hero or had he already become a villain?

Liệu đó là cái chết của một anh hùng hay của kẻ phản diện?

And should revolutions be judged by their ideals or their outcomes?

Và nên đánh giá cuộc cách mạng dựa trên lý tưởng hay kết quả của nó?

These are the questions we face when we put history on trial.

Đây là những câu hỏi chúng ta phải đối mặt khi đưa lịch sử ra xét xử.