History vs. Che Guevara - Alex Gendler

Tłumaczenie: Ola Królikowska Korekta: Rysia Wand

["Na sprawiedliwy osąd Guevary będziemy czekać wiele lat,

póki emocje obu stron nie opadną".]

His face is recognized all over the world.

Jego twarz jest znana na całym świecie.

The young medical student who became a revolutionary icon.

Młody student medycyny, który został symbolem rewolucji.

But was Che Guevara a heroic champion of the poor

Ale czy Che Guevara był obrońcą ubogich,

or a ruthless warlord who left a legacy of repression?

czy bezwzględnym watażką, po którym pozostała spuścizna represji?

Order, order.

Spokój.

Hey, where have I seen that guy before?

Czy ja gdzieś wcześniej nie widziałem tego faceta?

Ahem, your Honor, this is Ernesto Che Guevara.

Wysoki Sądzie, to Ernesto Che Guevara.

In the early 1950s,

Na początku lat 50.

he left behind a privileged life as a medical student in Argentina

porzucił wygodne życie studenta medycyny w Argentynie

to travel through rural Latin America.

i wyruszył w podróż po Ameryce Południowej.

The poverty and misery he witnessed convinced him that saving lives

Ubóstwo i nędza, których był świadkiem, przekonały go, że ratowanie życia

required more than medicine.

to coś więcej niż medycyna.

So he became a terrorist

Został więc terrorystą

seeking to violently overthrow the region's governments.

dążącym do obalenia przemocą rządów w regionie.

What?

Co?

Rządy w regionie były brutalnymi oligarchiami.

The region's governments were brutal oligarchies.

Colonialism may have formally ended,

Choć kolonializm formalnie się skończył,

but elites still controlled all the wealth.

elity wciąż kontrolowały całe bogactwo.

American corporations bought up land originally seized from indigenous people

Amerykańskie korporacje kupiły ziemię odebraną rdzennej ludności

and used it for profit and export,

i wykorzystały ją do zysku i eksportu,

even keeping most of it uncultivated while locals starved.

trzymając pola odłogiem, choć ludzie głodowali.

Couldn't they vote to change that?

Nie mogli zagłosować, żeby to zmienić?

Oh, they tried, your Honor.

Próbowali, Wysoki Sądzie.

In 1953, Che came to Guatemala

W 1953 roku Che przybył do Gwatemali,

under the democratically-elected government of President Árbenz.

rządzonej przez demokratycznie wybranego prezydenta Árbenza.

Árbenz passed reforms to redistribute

Árbenz przeprowadził reformy w celu zwrotu

some of this uncultivated land back to the people

części nieuprawianych ziem

while compensating the landowners.

i wypłaty odszkodowania właścicielom ziemskim.

But he was overthrown in a CIA-sponsored coup.

Ale został obalony w zamachu stanu przeprowadzonym przez CIA.

The military was protecting against the seizure of private property

Wojsko broniło przed zajęciem własności prywatnej

and communist takeover.

i przejęciem władzy przez komunistów.

They were protecting corporate profits

Wojsko broniło interesów korporacji

and Che saw that they would use the fear of communism

i Che zrozumiał, że armia wykorzystuje strach przed komunizmem,

to overthrow any government that threatened those profits.

żeby obalić każdy rząd, który zagraża tym zyskom.

So he took the lessons of Guatemala with him to Mexico.

Doświadczenie z Gwatemali wykorzystał w Meksyku.

There, he met exiled Cuban revolutionaries

Spotkał tam zesłanych kubańskich rewolucjonistów

and decided to help them liberate their country.

i postanowił pomóc im w wyzwoleniu kraju.

You mean help Fidel Castro turn a vibrant Cuba into a dictatorship.

Mówi pan o tym, jak pomoc Fidelowi Castro zmieniła tętniącą życiem Kubę w dyktaturę?

Dictatorship was what Cuba had before the revolution.

Kuba była dyktaturą przed rewolucją.

Fulgencio Batista was a tyrant who came to power in a military coup.

Fulgencio Batista był tyranem, który doszedł do władzy

na drodze wojskowego zamachu stanu.

He turned Havana into a luxury playground for foreigners

Przekształcił Hawanę w luksusowy plac zabaw dla obcokrajowców,

while keeping Cubans mired in poverty and killing thousands in police crackdowns.

a Kubańczyków trzymał w nędzy i pozwalał policji na ich mordowanie.

Even President Kennedy called it the worst example

Nawet prezydent Kennedy nazwał to najgorszym przykładem

of "economic colonization, humiliation, and exploitation in the world."

"ekonomicznej kolonizacji, poniżenia i eksploatacji na świecie".

Whatever Batista's faults,

Bez względu na swoje wady

it can't compare to the totalitarian nightmare Castro would create.

Batista nie może się równać z totalitarnym koszmarem, jaki stworzył Castro.

Forced labor camps, torture of prisoners, no freedom to speak or to leave.

Obozy pracy, torturowanie więźniów, brak wolności słowa i przemieszczania się.

But this isn't the trial of Fidel Castro, is it?

Ale to nie jest proces Fidela Castro, prawda?

Che Guevara was instrumental in helping Castro seize power.

Che Guevara odegrał kluczową rolę w przejęciu władzy przez Castro.

As a commander in his guerilla army,

Jako dowódca partyzantów

he unleashed a reign of terror across the countryside,

wprowadził w kraju rządy terroru,

killing any suspected spies or dissenters.

zabijając każdego podejrzanego o szpiegostwo albo dysydentyzm.

He also helped peasants build health clinics and schools,

Pomagał też chłopom w budowie szpitali i szkół,

taught them to read,

nauczył ich czytać,

and even recited poetry to them.

a nawet recytował im poezję.

His harsh discipline was necessary against a much stronger enemy

Jego surowa dyscyplina była konieczna w walce ze znacznie silniejszym wrogiem,

who didn't hesitate to burn entire villages suspected of aiding the rebels.

który palił całe wsie, jeśli mieszkańców podejrzewano o pomoc rebeliantom.

Let's not forget that the new regime held mass executions

Nie zapominajmy, że nowy reżim przeprowadzał masowe egzekucje

and killed hundreds of people without trial

i bez procesu zabił setki ludzi,

as soon as they took power in 1959.

jak tylko doszedł do władzy w 1959 roku.

The executed were officials and collaborators

Ofiarami byli urzędnicy i kolaboranci,

who had tormented the masses under Batista.

którzy dręczyli ludzi za rządów Batisty.

The people supported this revolutionary justice.

Ludzie wspierali tę rewolucyjną sprawiedliwość.

Which people?

Którzy ludzie?

An angry mob crying for blood does not a democracy make.

Wściekły tłum żądający krwi to nie demokracja,

And that's not even mentioning the forced labor camps,

nie wspominając o obozach pracy,

arbitrary arrests,

samowolnych aresztowaniach

and repression of LGBT people that continued long after the revolution.

i prześladowaniach osób LGBT, które trwały długo po rewolucji.

There's a reason people kept risking their lives to flee,

Jest powód, dla którego ludzie uciekali z narażeniem życia,

often with nothing but the clothes on their backs.

często zostając w jednej koszuli.

So was that all this Che brought to Cuba?

Czy właśnie to sprowadziło Che na Kubę?

Just another violent dictatorship?

Kolejna brutalna dyktatura?

Not at all.

W żadnym wypadku.

He oversaw land redistribution,

Nadzorował przekazanie ziemi,

helped established universal education,

wprowadził powszechną edukację

and organized volunteer literacy brigades that raised Cuba's literacy rate to 96%,

i zorganizował grupy ochotników uczące czytania i pisania,

które podniosły wskaźnik alfabetyzacji Kuby do 96%,

still one of the highest in the world.

do dziś jeden z najwyższych na świecie.

Which allowed the government to control what information everyone received.

To umożliwiło rządowi kontrolę przepływu informacji.

Guevara's idealistic incompetence as Finance Minister

Idealistyczna niekompetencja Guevary jako ministra finansów

caused massive drops in productivity

spowodowała ogromne spadki wydajności,

when he replaced worker pay raises with moral certificates.

kiedy podwyżki dla pracowników zastąpił certyfikatami moralności.

He suppressed all press freedom,

Stłumił wolność prasy,

declaring that newspapers were instruments of the oligarchy.

ogłaszając, że gazety są instrumentami oligarchii.

And it was he who urged Castro to host Soviet nuclear weapons,

I to on namawiał Castro do przyjęcia radzieckiej broni jądrowej,

leading to the Cuban Missile Crisis

będącej przyczyną kryzysu kubańskiego,

that brought the world to the brink of destruction.

który sprowadził świat na skraj zagłady.

He was a leader, not a bureaucrat.

Che był przywódcą, nie biurokratą,

That's why he eventually left to spread the revolution abroad.

więc wyjechał, żeby szerzyć rewolucję za granicą.

Which didn't go well.

Ale coś poszło nie tak.

He failed to rally rebels in the Congo

Nie udało mu się zmobilizować rebeliantów w Kongu

and went to Bolivia even when the Soviets disapproved.

i pojechał do Boliwii, choć nie podobało się to Sowietom.

The Bolivian Government, with the help of the CIA,

Rząd Boliwii z pomocą CIA

was able to capture and neutralize this terrorist in 1967,

złapał i unieszkodliwił tego terrorystę w 1967 roku,

before he could do much damage.

zanim ten wyrządził zbyt wiele szkód.

While doing plenty of damage themselves in the process.

Przy okazji sami narobili wiele złego.

So that was the end of it?

I to był koniec?

Not at all. As Che said, the revolution is immortal.

Absolutnie nie. Jak powiedział Che, rewolucja jest nieśmiertelna.

He was publicly mourned in cities all over the world.

Był opłakiwany na całym świecie.

Not by the Cubans who managed to escape.

Nie przez Kubańczyków, którym udało się uciec.

And his story would inspire young activists for generations to come.

Jego historia zainspirowała kolejne pokolenia młodych aktywistów.

Ha. A trendy symbol of rebellion for those who never had to live under his regime.

Modny symbol buntu dla tych, którzy nie musieli żyć w jego reżimie.

Symbols of revolution may become commodified,

Symbole rewolucji mogą stać się towarem,

but the idea of a more just world remains.

ale idea bardziej sprawiedliwego świata jest wciąż żywa.

Maybe, but I'm not sharing my coffee.

Może, ale kawy nie oddam.

Che Guevara was captured and executed by government forces in Bolivia.

Guevara został schwytany i rozstrzelany przez siły rządowe w Boliwii.

His remains would not be found for another 30 years.

Jego szczątków nie odnaleziono przez kolejne 30 lat.

But did he die a hero or had he already become a villain?

Czy umarł jako bohater, czy już wtedy był złoczyńcą?

And should revolutions be judged by their ideals or their outcomes?

Czy rewolucje powinny być oceniane na podstawie ideałów czy skutków?

These are the questions we face when we put history on trial.

To pytania, na które musimy odpowiedzieć, kiedy stawiamy historię przed sądem.