The first and last king of Haiti - Marlene Daut

Translator: An Bình Nguyễn Reviewer: Thanh Phú Đỗ

The royal couple of Haiti rode into their coronation to thunderous applause.

Cặp vợ chồng hoàng gia Haiti đến buổi đăng cơ

trong tiếng vỗ tay như sấm.

After receiving his ornate crown and scepter,

Sau khi được trao vương miện lộng lẫy và quyền trượng,

Henry Christophe ascended his throne, towering 20 meters in the air.

Henry Christophe bước lên ngai vàng cao 20 mét chót vót trên không.

But little did the cheering onlookers know that the first king of Haiti

Nhưng mấy ai trong đám đông cổ vũ biết rằng vị vua đầu tiên của Haiti

would also be its last.

cũng chính là vị vua cuối cùng.

Enslaved at birth on the island of Grenada,

Sinh ra đã là nô lệ trên đảo Grenada,

Christophe spent his childhood being moved between multiple Caribbean islands.

Christophe trải qua thời thơ ấu ở nhiều hòn đảo vùng Caribe.

Just 12 years old in 1779,

Năm 1779, khi mới 12 tuổi,

he accompanied his master to aid the American revolutionaries

ông đi cùng với chủ hỗ trợ những nhà cách mạng Mỹ

in the Battle of Savannah.

trong Trận chiến Savannah.

This prolonged siege would be Christophe’s first encounter with violent revolution.

Cuộc bao vây kéo dài này

là lần tiếp xúc đầu tiên của Christophe với cách mạng bạo lực.

There are few surviving written records

Có vài ghi chép còn sót lại

about Christophe’s life immediately after the war.

về cuộc sống của Christophe ngay sau chiến tranh.

Over the next decade,

Thập kỷ tiếp theo,

we know he worked as a mason and a waiter at a hotel

ta biết ông làm thợ xây và phục vụ tại khách sạn

in the French colony of Saint-Domingue, as Haiti was then known.

thuộc địa Saint-Domingue của Pháp, ngày nay là Haiti.

Năm 1791, khi nô lệ thuộc địa nổi dậy,

In 1791, when the colony’s slaves rose up in rebellion,

Christophe got another opportunity to fight for freedom.

Christophe có thêm một cơ hội khác để đấu tranh vì tự do.

Led by Toussaint Louverture, the rebels fought against plantation owners,

Toussaint Louverture dẫn đầu phiến quân chiến đấu chống lại chủ đồn điền,

as well as British and Spanish forces seeking control of the island.

các lực lượng của Anh và Tây Ban Nha giành quyền kiểm soát đảo.

Christophe quickly rose through the ranks,

Christophe nhanh chóng thăng cấp bậc,

proving himself the equal of more experienced generals.

chứng tỏ mình ngang hàng với những vị tướng có kinh nghiệm hơn.

By 1793,

Đến năm 1793,

Louverture had successfully liberated all of Saint-Domingue’s enslaved people,

Louverture đã giải phóng nô lệ thành công ở Saint-Domingue,

and by 1801 he’d established the island as a semi-autonomous colony.

và đến năm 1801, ông xây dựng đảo như một thuộc địa bán tự trị.

But during this time, Napoleon Bonaparte had assumed power in France,

Nhưng trong thời gian này, Napoleon Bonaparte lên nắm quyền ở Pháp

and made it his mission to restore slavery and French authority

và mang sứ mệnh khôi phục chế độ nô lệ và chính quyền Pháp

throughout the empire.

trên toàn bộ lãnh thổ.

French attempts to reinstate slavery met fierce resistance,

Cố gắng khôi phục chế độ nô lệ của Pháp vấp phải sự kháng cự quyết liệt,

with General Christophe even burning the capital city

Tướng Christophe, thậm chí, còn phóng hỏa thủ đô

to prevent military occupation.

để ngăn không cho quân đội chiếm đóng.

Finally, the rebellion and an outbreak of yellow fever

Cuối cùng, cuộc nổi loạn và dịch sốt vàng da bùng phát

forced French soldiers to withdraw— but the fight was not without casualties.

buộc lính Pháp phải rút lui nhưng thương vong là không tránh khỏi.

Louverture was captured, and left to die in a French prison;

Louverture bị bắt, và bị bỏ mặc đến chết trong một nhà tù Pháp;

a fate that Christophe’s nine-year-old son would share only a few years later.

chung số phận với con trai chín tuổi của Christophe vài năm sau.

Following the revolution,

Sau cách mạng, Christophe cùng các tướng

Christophe and generals Jean-Jacques Dessalines and Alexandre Pétion

Jean-Jacques Dessalines và Alexandre Pétion

rose to prominent positions in the new government.

vươn lên vị trí quan trọng trong chính phủ mới.

In 1804, Dessalines was proclaimed the emperor of independent Haiti.

Năm 1804, Dessalines được tôn là hoàng đế của nước Haiti độc lập.

But his desire to hold exclusive power alienated his supporters.

Nhưng mong muốn nắm quyền lực độc tôn khiến những người ủng hộ ông dần xa lánh.

Eventually, Dessalines’ rule incited a political conspiracy

Cuối cùng, sự thống trị của Dessalines làm dấy lên một âm mưu chính trị

that ended in his assassination in 1806.

khiến ông bị ám sát vào năm 1806.

The subsequent power struggle led to a Civil War, which split the country in two.

Cuộc đấu giành quyền lực sau đó gây ra Nội chiến, chia đất nước làm hai.

By 1807, Christophe was governing as president of the north in Cap-Haïtien,

Tới năm 1807, Christophe cai trị miền Bắc ở Cap-Haïtien,

and Pétion was ruling the south from Port-au-Prince.

và Pétion cai trị miền Nam từ Port-au-Prince.

Pétion tried to stay true to the revolution’s democratic roots

Pétion đã cố gắng giữ đúng nguồn gốc cách mạng dân chủ

by modeling his republic after the United States.

bằng cách xây dựng nền cộng hòa theo thể chế Hoa Kỳ.

He even supported anti-colonial revolutionaries in other nations.

Ông thậm chí còn ủng hộ các nhà cách mạng chống thực dân ở những quốc gia khác.

These policies endeared him to his people,

Những chính sách này khiến dân chúng yêu quý ông,

but they slowed trade and economic growth.

nhưng lại làm chậm sự tăng trưởng trong thương mại và kinh tế.

Christophe, conversely, had more aggressive plans for an independent Haiti.

Ngược lại, Christophe có nhiều kế hoạch mạnh mẽ hơn cho đất nước Haiti độc lập.

He redistributed land to the people, while retaining state control of agriculture.

Ông phân lại đất cho dân, nhưng vẫn giữ quyền quản lý của nhà nước về nông nghiệp.

He also established trade with many foreign nations,

Ông cũng giao thương với nhiều quốc gia bên ngoài,

including Great Britain and the United States,

bao gồm Vương quốc Anh và Hoa Kỳ,

and pledged non-interference with their foreign policies.

và cam kết không can thiệp chính sách đối ngoại của họ.

He even built a massive Citadel in case the French tried to invade again.

Ông còn xây dựng một tòa thành đồ sộ đề phòng người Pháp xâm lược lần nữa.

To accomplish all of this, Christophe instituted mandatory labor,

Để đạt được tất cả những điều này, Christophe cưỡng chế lao động,

and to strengthen his authority, he crowned himself king in 1811.

và để tăng cường quyền lực , ông tự phong vương vào năm 1811.

During his reign, he lived in an elegant palace called Sans Souci

Trong triều đại của mình, ông sống tại cung điện Sans Souci sang trọng

along with his wife and their three remaining children.

cùng vợ và ba người con còn lại.

Christophe’s kingdom oversaw rapid development of trade, industry, culture,

Vương quốc của Christophe đạt được sự phát triển về thương mại, công nghiệp,

văn hóa và giáo dục một cách nhanh chóng.

and education.

He imported renowned European artists to Haiti’s cultural scene,

Ông du nhập các nghệ sĩ danh tiếng của châu Âu vào nền văn hóa Haiti,

as well as European teachers, in order to establish public education.

cũng như các giáo viên châu Âu nhằm thiết lập nền giáo dục công.

But while the king was initially popular among his subjects,

Nhưng đây là những điểm sáng nổi trội,

his labor mandates were an uncomfortable reminder

việc ông cưỡng chế lao động vẫn là lời gợi nhắc khó chịu

of the slavery Haitians fought to destroy.

về chế độ nô lệ mà người Haiti đã chiến đấu để xoá bỏ.

Over time, his increasingly authoritarian policies lost support,

Theo thời gian, các chính sách độc đoán của ông không còn được ủng hộ,

and his opponents to the south gained strength.

và những đối thủ ở miền Nam dần lớn mạnh.

In October 1820, his reign finally reached its tragic conclusion.

Tháng 10 năm 1820, triều đại của ông cuối cùng đã đi đến kết cục bi thảm.

Months after a debilitating stroke left him unable to govern,

Vài tháng sau cơn đột quỵ khiến ông không thể thiết triều,

key members of his military defected to southern forces.

các thành viên chủ chốt trong quân đội của ông quy phục lực lượng miền Nam.

Betrayed and despondent, the king committed suicide.

Bị phản bội và tuyệt vọng, nhà vua tự sát.

Today, the traces of Christophe’s complicated history

Ngày nay, dấu tích lịch sử phức tạp của Christophe

can still be found in the crumbling remains of his palaces,

vẫn có thể được tìm thấy trong phần đổ nát còn lại của cung điện

and in Haiti’s legacy as the first nation to permanently abolish slavery.

và là di sản của Haiti quốc gia đầu tiên xóa bỏ vĩnh viễn chế độ nô lệ.