Jellyfish predate dinosaurs. How have they survived so long? - David Gruber

Çeviri: Figen Ergürbüz Gözden geçirme: Cihan Ekmekçi

Some are longer than a blue whale.

Bazı denizanaları mavi balinadan bile daha büyük,

Others are barely larger than a grain of sand.

bazıları ise neredeyse bir kum tanesi kadar.

One species unleashes one of the most deadly venoms on Earth.

Bir türü Dünya'nın en ölümcül zehirlerinden birini salgılarken

Another holds a secret that's behind some of the greatest breakthroughs in biology.

bir diğeri tür biyoloji alanında çığır açacak keşiflerin sırrını saklıyor.

They've inhabited the ocean for at least half a billion years,

En az yarım milyar yıldır okyanusun sakinleri olan bu canlılar,

and they're still flourishing as the sea changes around them.

denizlerdeki değişikliklerden etkilenmeden çoğalmaya ve hayatta kalmaya devam ediyor.

Jellyfish are soft-bodied sea creatures that aren't really fish.

Denizanaları yumuşak vücutlu deniz canlılarıdır.

They're part of a diverse team of gelatinous zooplankton,

Okyanusta serbest dolaşan hayvanlar anlamına gelen

zooplankton being animals that drift in the ocean.

ve çeşitlilik gösteren jelanitimsi zooplankton grubuna dâhiller.

There are more than 1,000 species of jellyfish,

1000'den fazla denizanası türü var

and many others that are often mistaken for them.

ve birçok farklı tür de sıklıkla denizanası ile karıştırılıyor.

A noted feature of jellyfish is a translucent bell

Denizanalarının belirgin bir özelliği saydam şemsiyeye benzeyen

made of a soft delicate material called mesoglea.

ve mezoglea denilen hassas ve yumuşak bir maddeden oluşan yapısı.

Sandwiched between two layers of skin,

İki deri katmanı arasında bulunan mezoglean yapının

the mesoglea is more than 95% water held together by protein fibers.

%95'inden fazlası su olmakla birlikte protein lifleri ile bir arada tutulur.

The jellyfish can contract and relax their bells to propel themselves.

Bu yapıyı kasıp gevşeterek ileri doğru hareket edebilirler.

They don't have a brain or a spinal cord,

Beyinleri ya da omurgaları yok,

but a neural net around the bell's inner margin

ancak şemsiye yapısının içindeki sinir ağı

forms a rudimentary nervous system

gelişmemiş bir sinir sistemi oluştuyor,

that can sense the ocean's currents and the touch of other animals.

bu sayede okyanustaki akıntıları ve diğer canlıların temasını hissedebilirler.

Jellyfish don't have typical digestive systems, either.

Denizanalarının standart bir sindirim sistemi de yok.

These gelatinous carnivores consume plankton and other small sea creatures

Bu jelatinimsi etoburlar şemsiyelerinin alt kısmındaki bir delik yoluyla

through a hole in the underside of their bells.

plankton ve diğer küçük deniz canlılarını yiyerek beslenirler.

The nutrients are absorbed by an inner layer of cells

Besinler hücrelerin iç katmanları tarafından sindirilirken

with waste excreted back through their mouths.

atıklar ağız yoluyla dışarı atılır.

But the jellyfish's relatively simple anatomy

Ancak denizanasının bu basit anatomisi

doesn't prevent it from having some remarkable abilities.

bazı çok dikkat çekici yeteneklere sahip olmasını engellemez.

One kind of box jellyfish has 24 eyes.

Kutu denizanasının bir türünün 24 gözü var.

Scientists think it can see color and form images within its simple nervous system.

Sinir sistemiyle renkleri görebildikleri ve görüntü oluşturabildikleri düşünülüyor.

Four of its eyes are curved upward on stalks.

Gözlerinden dördü yukarı doğru kıvrılmış konumda olur.

This allows the jellyfish to peer through the surface of the water,

Bu da denizanasının su yüzeyinden yukarıyı gözetleyerek

looking for the canopy of the mangrove trees where it feeds.

beslendiği alan olan tropik bitkilerin gölgelerini aramasını sağlar.

In fact, this may be one of the only creatures

Aslında bu, çevresini 360 derece açıyla görebilen

with a 360-degree view of its environment.

tek yaratık olabilir.

The jellyfish's sting, which helps it capture prey and defend itself,

Denizanasının zehri avını yakalamasına ve kendini savunmasına yardımcı olur,

is its most infamous calling card.

bu onun en bilinen en kötü özelliği.

In the jelly's epidermis,

Denizanasının epidermisinde

cells called nematocysts lie coiled like poisonous harpoons.

nematosist denilen hücreler zehirli zıpkınlar gibi kıvrılmıştır.

When they're triggered by contact, they shoot with an explosive force.

Temasla tetiklendikleri zaman tahrip edici bir güçle vururlar.

It exerts over 550 times the pressure of Mike Tyson's strongest punch

Mike Tyson'ın en güçlü yumruğundan 550 kat daha fazla baskı uygulayarak

to inject venom into the victim.

kurbanına zehir enjekte eder.

Some jellyfish stings barely tingle,

Bazı denizanası sokmaları sadece hafifçe kaşındırırken

but others cause severe skin damage.

bazıları cilde ciddi zararlar verir.

The venom of one box jellyfish can kill a human in under five minutes,

Kutu denizanasının zehri bir insanı 5 dakikadan kısa bir sürede öldürebilir,

making it one of the most potent poisons of any animal in the world.

bu da onları dünyadaki en zehirli hayvanlardan biri yapar.

Other jellyfish superpowers are less lethal.

Bazı denizanalarının ise daha az ölümcül süper güçleri var.

One species of jellyfish glows green when it's agitated,

Bir denizanası türü tedirgin olduğunda yeşil renkte parlar,

mostly thanks to a biofluorescent compound called green fluorescent protein,

bunu, kısaca GFP olarak bilinen

yeşil floresan protein adlı bir biyo floresan bileşen sayesinde yapar.

or GFP.

Scientists isolated the gene for GFP

Bilim insanları GFP genini ayrıştırdılar

and figured out how to insert it into the DNA of other cells.

ve onu başka hücrelerin DNA'sına nasıl yerleştireceklerini çözdüler.

There, it acts like a biochemical beacon,

Bu biyokimyasal bir uyarı ışığı gibi işlev göstererek

marking genetic modifications,

genetik modifikasyonları işaret eder

or revealing the path of critical molecules.

ya da kritik moleküllerin yolunu açığa çıkarır.

Scientists have used the glow of GFP to watch cancer cells proliferate,

Bilim insanları GFP'nin parlamasını kanser hücrelerinin çoğalmasını izlemek,

track the development of Alzheimer's,

Alzheimer hastalığının gelişimini takip etmek

and illuminate countless other biological processes.

ve sayısız birçok biyolojik süreci aydınlatmak için kullandılar.

Developing the tools and techniques from GFP

GFP'den teknikler ve araçlar geliştirmek

has netted three scientists a Nobel Prize in 2008,

2008'de üç bilim insanına Nobel Ödülü kazandırdı,

and another three in 2014.

2014'te de üç bilim insanına daha.

But it's jellyfish who may be the most successful organisms on Earth.

Ancak Dünya'nın en başarılı organizması denizanasıdır.

Ancient fossils prove that jellyfish have inhabited the seas

Çok eski fosiller denizanalarının en az 550 milyon yıldır

for at least 500 million years,

denizlerde yaşadığını gösteriyor

and maybe go back over 700 million.

ve belki 700 milyon yıl kadar geriye de gidiyor olabilirler.

That's longer than any other multiorgan animal.

Bu diğer çok organlı hayvanlardan çok daha uzun bir süre.

And as other marine animals are struggling to survive

Diğer deniz canlıları hayatta kalmak için mücadele ederken

in warmer and more acidic oceans,

gittikçe daha sıcak ve daha asidik olan okyanus koşullarında

the jellyfish are thriving,

denizanaları gelişmekte

and perhaps getting even more numerous.

ve muhtemelen sayıları da artmaktadır.

It doesn't hurt that some can lay as many as 45,000 eggs in a single night.

Bazıları bir gecede 45.000 yumurta bile bırakabilir.

And there's some jellyfish whose survival strategy

Ayrıca bazı denizanalarının hayatta kalma yöntemi

almost sounds like science fiction.

size bilim kurgu gibi gelebilir.

When the immortal jellyfish is sick, aging, or under stress,

Ölümsüz denizanası hasta olduğunda, yaşlandığında ya da stres altındayken

its struggling cells can change their identity.

mücadele veren hücreleri kimlik değiştirebilir.

The tiny bell and tentacles deteriorate

Minik şemsiyeye benzeyen yapı ve tentaküller bozularak

and turn into an immature polyp

olgunlaşmamış poliplere dönüşürler,

that spawns brand new clones of the parent.

bu da ebeveynin yepyeni klonlarını ortaya çıkarır.

As far as we know, these are the only animals who found a loophole

Bildiğimiz kadarıyla ölümle yüzleştiğinde

when facing mortality.

kaçacak bir delik bulabilen tek hayvanlar bu denizanaları.

That's pretty sophisticated for species that are 95% water

%95'i sudan oluşan ve dinozorlardan bile eski bir tür için

and predate the dinosaurs.

oldukça gelişmiş ve karmaşık canlılar.