How to grow a glacier - M Jackson

Çeviri: Gözde Alpçetin Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

In the 13th Century,

13. yüzyılda

Genghis Khan embarked on a mission to take over Eurasia,

Cengiz Han Avrasya'yı ele geçirmek için bir göreve başladı,

swiftly conquering countries and drawing them into his expanding Mongol Empire.

hızlıca ülkeleri fethetti ve onları genişleyen Moğol İmparatorluğu'na kattı.

With his vast armies he became almost unstoppable.

Muazzam ordularıyla birlikte neredeyse durdurulamaz oldu.

But, legend has it that there was one obstacle

Fakat bir efsaneye göre

that even the impressive Khan couldn’t overcome:

Müthiş Han'ın bile üstesinden gelemediği bir engel vardı:

A towering wall of ice,

Han'ın ordularının bölgelerini işgal etmekten engellemek için

grown by locals across a mountain pass

dağ geçiti boyunca yerliler tarafından yetiştirilen yüksek bir buzdan duvar.

to stop the Khan’s armies from invading their territory.

No one knows how historically accurate that particular story is,

Bu hikâyenin tarihsel olarak doğruluğunu kimse bilmiyor

but remarkably, it draws on fact:

fakat şaşırtıcı bir şekilde gerçeğe dayanıyor:

For centuries, in the Karakoram and Himalayan mountain ranges,

Yüzyıllardır, Karakurum ve Himalaya sıradağlarında

people have been growing glaciers and using these homemade bodies of ice

insanlar buzullar yetiştiriyor ve içme suyu ile ürünleri için

as sources of drinking water and irrigation for their crops.

sulama kaynağı olarak bu ev yapımı buz kütlelerini kullanıyorlar.

But before we get to that fascinating phenomenon,

Ama bu büyüleyici olguya gelmeden önce doğal çevrede yetişen buzullar ile

it’s important to understand the difference between

glaciers that grow in the wild,

insan yapımı olanlar arasındaki farkı anlamak önemlidir.

and those that humans create.

In the wild,

Doğal çevrede buzulların olması için üç şart gerekiyor:

glaciers require three conditions to grow:

Snowfall, cold temperatures, and time.

Kar yağışı, soğukluk ve zaman.

First, a great deal of snow falls and accumulates.

İlk olarak epey bir kar yağıyor ve birikiyor.

Cold temperatures then ensure that the stacked up snow

Soğuk daha sonra yığılan karın kış, ilkbahar, yaz ve sonbahar boyunca

persists throughout the winter, spring, summer, and fall.

devam ettiğinden emin oluyor.

Over the following years, decades, and centuries,

Geçen yıllar, on yıllar ve yüzyıllar boyunca

the pressure of the accumulated snow

biriken karın baskısı katmanları bir hâyli sıkıştırılmış buzula dönüştürüyor.

transforms layers into highly compacted glacial ice.

Artificially growing a glacier,

Yapay olarak büyüyen bir buzul ise tamamen farklı.

however, is completely different.

At the confluence of three great mountain ranges,

Üç büyük sıradağın; Himalayalar, Karakurum ve Hindukuş'un birleşmesinde

the Himalayas, Karakoram, and Hindu Kush,

some local cultures have believed for centuries that glaciers are alive.

bazı yerel kültürler yüzyıllar boyunca buzulların canlı olduğuna inandı.

And what’s more,

Dahası, belli buzulların dişi ve erkek olmak üzere

that certain glaciers can have different genders including male and female.

farklı cinsiyetleri olabileceğine inandılar.

Local Glacier Growers ‘breed’ new glaciers by grafting together—or marrying—

Yerel buzul yetiştiricileri yeni buzulları birbirine ekleyerek

fragments of ice from male and female glaciers,

—veya erkek ve dişi buzul parçalarını evlendirerek— çiftleştiriyorlar,

then covering them with charcoal, wheat husks, cloths, or willow branches

daha sonra onları kömür, buğday kabukları, kumaşlar veya söğüt dallarıyla

so they can reproduce.

çoğalabilsinler diye kaplıyorlar.

Under their protective coverings,

Koruyucu örtülerin altında

these glacierets transform into fully active glaciers

bu buzullar, her sene ekstra kar yağışıyla birlikte büyüyen

that grow each year with additional snowfall.

aktif buzullara tamamen dönüşüyorlar.

Those then serve as lasting reserves of water

Bunlar böylelikle çiftçilerin ürünlerini sulamak için kullandığı

that farmers can use to irrigate their crops.

su rezerveleri olarak işlev görüyorlar.

These practices have spread to other cultures,

Bu uygulamalar insanların kendi buzul versiyonlarını yarattığı

where people are creating their own versions of glaciers

ve su kaynakları etrafındaki ciddi zorlukları çözmek için

and applying them to solve serious modern challenges around water supplies.

bu adetleri uyguladıkları diğer kültürlere yayıldı.

Take Ladakh, a high-altitude desert region in northern India.

Kuzey Hindistan'da yüksek rakımlı bir çöl bölgesi olan Ladakh'ı örnek alalım.

It sits in the rain shadow of the Himalayas

Himalayalar'ın yağmur almayan bölgesinde

and receives on average fewer than ten centimeters of rain per year.

ve yıllık 10 cm'den daha az ortalama bir yağış almaktadır.

As local glaciers shrink because of climate change,

Yerel buzullar iklim değişikliği yüzünden küçüldüğü için

regional water scarcity is increasing.

bölgesel su kıtlığı artıyor.

And so, local people have started growing their own glaciers

Bu yüzden yerel halk bu belirsizliğe karşı bir güvence olarak

as insurance against this uncertainty.

kendi buzullarını yetiştiriyorlar.

These glaciers come in two types: horizontal, and vertical.

Bu buzullar iki türde: yatay ve dikey.

Horizontal glaciers are formed when farmers redirect glacier meltwater

Yatay buzullar, çiftçiler eriyen buzul sularını borulara ve kanallara

into channels and pipes,

yönlendirdiğinde ve daha sonrasında taş ve topraktan yapılmış bir dizi havzaya

then carefully siphon it off into a series of basins made from stones and earth.

dikkatlice aktardığında oluşmaktadır.

Villagers minutely control the release of water into these reservoirs,

Köylüler, başka bir dalgayla birlikte havzayı doldurmadan önce

waiting for each new layer to freeze

her katın donmasını bekleyerek

before filling the basin with another wave.

bu rezervlere olan su akışını dikkatle kontrol ediyorlar.

In early spring,

İlkbahar başlarında bu donmuş havuzlar erimeye başlıyor,

these frozen pools begin to melt,

supplying villagers with irrigation for their fields.

köylülere tarlaları için sulama sağlıyor.

Local people make vertical glaciers using the meltwater

Yerli halk, köylerinin yükseğinde zaten var olan buzullardaki

from already-existing glaciers high above their villages.

erimiş suları kullanarak dikey buzullar yapıyor.

The meltwater enters channels that run downhill,

Erimiş sular tepeden aşağı akan kanallara giriyor,

flowing until it reaches a crop site

dümdüz havaya doğrultulan borudan açılan tarlaya ulaşasaya kadar akıyor.

where it bursts forth from a pipe pointing straight into the air.

When winter temperatures dip,

Kış sıcaklıkları düştüğünde

this water freezes as it arcs out of the pipe,

bu su borudan akarken donuyor,

ultimately forming a 50 meter ice sculpture called a stupa,

en sonunda stupa denen ters bir dondurma külahı gibi biçimlenmiş

shaped like an upside-down ice cream cone.

50 metrelik bir buz heykeli oluşturuyor.

This inverted form minimizes the amount of surface area it exposes to the sun

Bu ters çevrilmiş biçim ilkbahar ve yaz mevsimlerinde

güneşe maruz kalan yüzey alanını azaltıyor.

in the spring and summer.

That ensures that the mini-glacier melts slowly

Bu, mini-buzulun yavaşça erimesini

and provides a reliable supply of water to feed the farmers’ crops.

ve çiftçilerin ürünlerini sulaması için güvenilir bir su kaynağı sağlıyor.

These methods may be ancient,

Bu yöntemler çok eski olabilir

but they’re becoming more relevant

ama iklim değişikliği gezegenimize zarar verdikçe

as climate change takes its toll on our planet.

daha faydalı hale geliyorlar.

In fact, people are now growing their own glaciers in many regions beyond Ladakh.

Aslında insanlar artık Ladakh'ın ötesindeki birçok bölgede

kendi buzullarını yetiştiriyorlar.

Swiss people, utilizing modern glacier growing technology,

İsviçleri insanlar modern buzul yetiştirme teknolojisini kullanarak

created their first stupa in 2016 in the Swiss Alps.

İsviçre Alpleri'nde 2016 yılında ilk stupalarını yaptılar.

There are plans for over 100 more in villages in Pakistan,

Pakistan, Kazakistan ve Kırgızistan'daki 100'ü aşkın köy için planlar var.

Kazakhstan, and Kyrgyzstan.

Perhaps one day we’ll be able to harness our homegrown glaciers

Belki de bir gün ev yapımı buzullarımızı

buzdan duvarlar inşa etmeye yetecek kadar geliştirebileceğiz –

well enough to build whole walls of ice–

this time not for keeping people out,

bu sefer insanları uzak tutmak için değil

but to enable life in some of the planet’s harshest landscapes.

aksine gezegenin bazı en zor tabiatlarında yaşamı sağlamak için.