Is capitalism actually broken?

Çeviri: esra kurul Gözden geçirme: Başak Gökdaş

Each one of these machines represents the economic system of a country.

Bu makinelerin her biri bir ülkenin ekonomik sistemini temsil etmektedir.

Every machine has three inputs:

Her makinenin üç girdisi vardır:

labor, people’s work.

emek, insanların işi.

Capital, all the stuff that a business might use,

Sermaye, bir işletmenin kullanabileceği

including intangibles, like ideas.

fikir gibi soyut şeyler dahil, her şey.

And natural resources.

Ve doğal kaynaklar.

The machine converts these inputs into goods and services,

Makine bu girdileri ürün ve servise dönüştürüyor,

and because we’re willing to pay for the things the machine produces,

ve makinenin ürettiği para vermeye hazır olduğumuz için,

what the machine is really creating here is value.

makinenin burada gerçekten ürettiği şey değerdir.

Economies turn inputs into value.

Ekonomiler girdileri değere dönüştürür.

What determines whether the machine is capitalist, communist, socialist,

Makinenin kapitalist, komunist, sosyalist veya başka bir şey mi olduğuna

or something else?

ne karar veriyor?

Three dials.

Üç kadran.

The first dial controls who owns the capital.

İlk kadran sermayenin kime ait olduğunu kontrol eder.

Over here, the government owns every bit of capital,

Burada hükümet, son raptiyeye kadar

down to the last office paperclip.

sermayenin her parçasına sahip.

North Korea is probably the closest economy to 0%.

Kuzey Kore muhtemelen %0′a en yakın ekonomi.

On the other end of the spectrum, at 100%, private citizens own all the capital.

Yelpazenin diğer ucunda, %100 oranında vatandaşlar tüm sermayeye sahiptir.

The US is about here, at roughly two-thirds private ownership.

ABD yaklaşık olarak burada, kabaca üçte iki özel mülkiyete sahiptir.

The second dial dictates how much control the government has

İkinci kadran, hükümetin üretim üzerindeki kontrole miktarını belirler.

over what gets produced.

In economies with high coordination, like the old USSR,

SSCB gibi koordinasyonu yüksek ekonomilerde,

the government dictated what the economy could— and would— produce.

hükümet, ekonominin neyi üretebileceğini, ürettiğini dikte etti.

In economies with low coordination,

koordinasyonu düşük ekonomilerde,

the government might mandate a few things,

hükümet birkaç şeyi zorunlu kılabilir,

but leaves most decision-making up to the private sector.

ancak karar verme sürecinin çoğunu özel sektöre bırakır.

The third dial controls how extensively markets are used to set prices.

Üçüncü kadran, piyasanın fiyatlandırmada kullanım kapsamını kontrol eder.

Over here at 0%, we have economies with no markets,

Burada %0′da, piyasası olmayan,

Hükümetin tüm fiyatları belirlediği ve tüketicilerin söz hakkı olmadığı yer.

where the government sets all prices, and consumers have no say.

Over here at 100%,

Burada %100′de,

markets are used to set the price of everything,

piyasalar her şeyin fiyatını belirlemek için kullanılır,

even things like basic life-saving health care.

hatta hayat kurtaran temel sağlık hizmetleri gibi.

You can also think of this dial as controlling the number and extent

Bu kadranın hükümet düzenleme sayısını ve kapsamını kontrol ettiğini de

of government regulations—

düşünebilirsiniz.

from tariffs on foreign goods to antitrust laws

yabancı mallara uygulamalarından antitröst yasalarına

to regulations on net neutrality.

ve ağ tarafsızlığı düzenlemelerine kadar.

So, capitalism isn’t just one type of economy—

Yani, kapitalizm sadece bir ekonomi türü değil

it’s a wide range of possible economies,

kapitalizm çöktü mü sorusunu

which makes answering the question of whether capitalism is broken, complicated.

yanıtlamayı karmaşık hale getiren çok çeşitli olası ekonomilerdir.

But we’re going to try.

Ama deneyeceğiz.

At the height of the Industrial Revolution,

Sanayi Devrimi’nin zirvesinde,

the dials were set pretty close to what we now call free market,

kadranlar, şimdi serbest piyasa veya “bırakınız yapsınlar” kapitalizmi

or “laissez-faire” capitalism.

dediğimiz şeye oldukça yakındı.

There were very few regulations,

Çok az düzenleme vardı

and economists of the time believed that capitalism’s “invisible hand”—

ve zamanın iktisatçıları kapitalizmin “görünmez eli”nin, bireylerin özgürce

basically, individuals acting freely and in their own self-interest—

ve kendi çıkarları doğrultusunda hareket etmesinin hem ekonomi hem de toplum için

would produce optimal outcomes, both for the economy and for society.

en uygun sonuçları üreteceğine inanıyorlardı.

And that’s how we ended up with embalming fluid in milk.

Ve sütte mumyalama sıvısını bu şekilde elde ettik.

In the late 1800s in the United States, food manufacturers put all kinds of cheap

1800′lerin sonlarında Amerika Birleşik Devletleri’nde gıda üreticileri,

(and sometimes dangerous) adulterants in food to maximize profits.

karlarını en üst düzeye çıkarmak için gıdalara hileli katkı maddesi koydu.

What they were doing was legal, but of course, wrong.

Yaptıkları yasal, ama tabii ki yanlıştı.

There was a public outcry, and in 1906,

Bir halk tepkisi vardı ve 1906′da Kongre,

Congress passed the Pure Food and Drugs Act,

bugüne kadar ABD’nin gıda tedarikini izleyen

setting the stage for the Food and Drug Administration,

Gıda ve İlaç İdaresi’nin zeminini hazırlayan

which watches over the US’s food supply to this day.

Saf Gıda ve İlaçlar Yasasını kabul etti.

These days, no economy really practices pure “invisible hand” capitalism,

Bu günlerde hiçbir ekonomi saf “görünmez el” kapitalizmini gerçekten uygulamıyor

but some people are increasingly worried that today’s threats,

ancak bazı insanlar, iklim değişikliği ve artan eşitsizlik gibi

like climate change and rising inequality, can’t be solved by any capitalist system.

günümüzün tehditlerinin herhangi bir kapitalist sistem tarafından

çözülemeyeceğinden endişe duyuyor.

Let’s look at climate change first.

İlk önce iklim değişikliğine bakalım.

Capitalist economies incentivize growth.

Kapitalist ekonomiler büyümeyi teşvik eder.

That’s created massive demand for the cheapest energy possible,

Bu, uzun süredir fosil yakıtlar için mümkün olan en ucuz enerjiye yönelik

which, for a long time, was fossil fuels.

büyük bir talep yarattı.

Burning all those fossil fuels unquestionably drove—

Tüm bu fosil yakıtları yakmak, iklim değişikliğini, tartışmasız bir şekilde

and continues to drive— climate change.

sürdürmeye devam ediyor.

Not only that, but the desire to maximize profit usually gives corporations

Sadece bu değil, kârı en üst düzeye çıkarma arzusu, genellikle şirketlere;

a powerful incentive to ignore inconvenient truths.

zahmetli gerçekleri görmezden gelmeleri için güçlü bir teşvik veriyor.

Just like tobacco companies denied the link between cigarettes and cancer,

Tütün şirketlerinin sigara ve kanser bağlantısını inkar etmesi gibi

oil and gas companies denied or downplayed climate science for decades.

petrol ve gaz şirketleri de onlarca yıldır iklim bilimini inkar etti veya küçümsedi.

Next, inequality.

Sıradaki, eşitsizlik.

Inequality is complicated enough that we made a whole video about it,

Eşitsizlik o kadar karmaşık ki bununla ilgili koca bir video yaptık.

but the simple story is:

Ama hikaye basitçe:

in many countries, inequality is rising.

Eşitsizlik, bir çok ülkede yükseliyor.

In the US, the UK, Canada, Ireland, and Australia,

ABD, İngiltere, Kanada, İrlanda, ve Avustralya’da

the top 1% of income earners have been eating up a larger and larger share

Kazanç elde edenlerden en tepedeki %1, son 50 yılda toplam gelirden

of total income over the past 50 years.

giderek daha büyük bir pay alıyor.

In the UK, the top 1% share doubled from 7% in 1980 to 14% in 2014.

Birleşik Krallık’ta en tepedeki %1′lik pay

1980′de %7′den 2014′te %14′e iki katına çıktı.

But that's not the whole picture.

Ama resmin tamamı bu değil.

In England, the country for which we have the best data before capitalism,

Kapitalizm öncesi için en iyi verilere sahip olduğumuz ülke olan İngiltere’de,

the share of income going to the top 5% of income earners

1801′de, en üstteki %5′lik kesime giden pay

peaked at around 40% in 1801,

%40 civarında zirveye ulaştı ve kapitalizmin hakimiyet ile

and then, as capitalism took hold, it fell steadily to a low of about 17% in 1977.

1977′de istikrarlı bir şekilde en düşük seviye olan % 17′lere indi.

These days, it’s back up— hovering around 26%.

Bugünlerde yeniden yükselişe geçti. %26 civarında geziniyor.

And here’s another data point: in many European countries and Japan,

Ve işte başka bir veri noktası: birçok Avrupa ülkesinde ve Japonya’da,

the top 1%’s share of income came down from 20 to 25% in the early 1900s

en tepedeki %1′in gelir payı 1900′lerin başında %20′den %25′e,

to 7 to 12% today.

bugün ise %7′den %12′ye düştü.

So, is capitalism increasing inequality or not?

Peki, kapitalizm eşitsizliği arttırıyor mu? arttırmıyor mu?

It depends.

Duruma göre değişir.

Remember, there's a wide range of settings that all fall under capitalism,

Unutmayın, tamamı kapitalizmin kapsamına giren çok farklı formlar vardır,

meaning that one country's version can look very different from another's.

bu yüzden bir ülkenin versiyonu diğerinden çok farklı görünebilir.

It’s totally possible that inequality could be increasing

Çin’in kapitalizm versiyonunda eşitsizlik ararken,

in China’s version of capitalism, while it decreases in France’s.

Fransa’nınkinde ise azalması tamamen mümkün.

Capitalism, it seems, is a double-edged sword.

Kapitalizm, görünüşe göre, iki ucu keskin bir kılıç.

On the one hand, it generates a huge amount of value,

Bir yandan, devasa bir değer üretiyor, bu da neredeyse,

which translates to almost everyone having more money than they otherwise would.

herkesin diğer türlü elde edeceğinden paraya sahip olması anlamına geliyor.

On the other hand, it also funnels the biggest chunk of that money

Öte yandan, bu paranın en büyük kısmını da

into the wallets of relatively few people.

nispeten az sayıda insanın cüzdanına akıtıyor.

Capitalism’s staunchest defenders say that with enough grit and determination,

Kapitalizmin en sadık savunucuları, yeterli cesaret ve kararlılıkla herkesin

anyone can join the ranks of the wealthy.

zenginlerin saflarına katılabileceğini söylüyor.

Is that really true?

Bu gerçekten doğru mu?

In a free, capitalist market,

Özgür, kapitalist bir piyasada,

the wealth generated by successful companies mostly flows to the owners.

başarılı şirketlerin ürettiği zenginlik çoğunlukla şirket sahiplerine akıyor.

And along with that come other benefits:

Ve bununla birlikte gelen başka faydalar:

education, health, social standing, and power.

eğitim, sağlık, sosyal statü ve güç.

If owners tinker with the machine so that it benefits them more than others,

Sahipleri makineyi kendilerine daha çok fayda sağlayacak şekilde tamir ederlerse

they create a feedback loop where power and everything that flows with it

Gücün ve onunla birlikte akan her şeyin aileleri içinde

calcifies within their families.

katılaştığı bir geri bildirim döngüsü yaratırlar.

And then you’ve got, basically, an aristocracy.

O zaman temelde bir aristokrasiye sahip olursunuz.

So let’s break down the question we started with:

Öyleyse başladığımız soruyu parçalara ayıralım:

is pure, “invisible hand” capitalism,

tüm kadranların en uç noktalara ayarlandığı

with all the dials set to the extremes, broken?

saf, “görünmez el” kapitalizmi bozuk mu?

Yeah.

Evet.

But it’s also kind of irrelevant, since no country uses pure capitalism.

Ancak hiçbir ülke saf kapitalizmi kullanmadığı için bu bir bakıma alakasız.

Is contemporary capitalism—

Günümüz dünyasının büyük bölümünde uygulandığı şekliyle

as it’s practiced in much of the world today— broken?

çağdaş kapitalizm bozuldu mu?

Well, it’s the major driver of climate change

İklim değişikliğinin en büyük etkeni bu

and in many places is contributing to rising inequality.

ve birçok yerde eşitsizliğin artmasına katkıda bulunuyor.

And it may even be creating a de facto aristocracy in certain countries,

Hatta bazı ülkelerde fiili bir aristokrasi bile yaratıyor olabilir,

so, not looking good.

bu yüzden pek iyi görünmüyor.

The critical question is: can we fix contemporary capitalism

Kritik soru şu; çağdaş kapitalizmi kadranlarla oynayarak

by fiddling with the dials or restricting who can turn them,

veya onları kimin çevirebileceğini kısıtlayarak düzeltebilir miyiz,

or do we need to tear the machine down and build a new one from scratch?

yoksa makineyi yıkıp sıfırdan yeni bir tane mi yapmamız gerekiyor?