Is capitalism actually broken?

Translator: Hiệp Dương Reviewer: 24 Anh

Each one of these machines represents the economic system of a country.

Mỗi cỗ máy này đại diện cho hệ thống kinh tế của một đất nước.

Every machine has three inputs:

Mỗi cỗ máy có ba đầu vào:

labor, people’s work.

lao động, sức lực của con người.

Capital, all the stuff that a business might use,

Vốn, tất cả mọi thứ mà một doanh nghiệp có thể sử dụng,

including intangibles, like ideas.

bao gồm tài sản vô hình như ý tưởng.

And natural resources.

Và các nguồn tài nguyên thiên nhiên.

The machine converts these inputs into goods and services,

Cỗ máy sẽ chuyển đổi những yếu tố đầu vào này thành hàng hóa và dịch vụ,

and because we’re willing to pay for the things the machine produces,

và bởi chúng ta sẵn sàng chi trả cho những sản phẩm mà chiếc máy tạo ra,

what the machine is really creating here is value.

thứ mà cỗ máy thực sự tạo ra ở đây chính là giá trị.

Economies turn inputs into value.

Các nền kinh tế biến các yếu tố đầu vào thành giá trị.

What determines whether the machine is capitalist, communist, socialist,

Vậy điều gì quyết định việc một cỗ máy là tư bản, cộng sản, xã hội chủ nghĩa,

or something else?

hoặc một thứ gì đó khác?

Three dials.

Ba nút điều chỉnh.

The first dial controls who owns the capital.

Nút thứ nhất kiểm soát ai sẽ là người sở hữu vốn.

Over here, the government owns every bit of capital,

Ở đây, chính phủ sở hữu toàn bộ nguồn vốn,

down to the last office paperclip.

kể cả chiếc kẹp giấy nhỏ bé.

North Korea is probably the closest economy to 0%.

Bắc Triều Tiên có lẽ là nền kinh tế gần nhất với mức 0%.

On the other end of the spectrum, at 100%, private citizens own all the capital.

Ngược lại, ở mức 100%, tư nhân sở hữu toàn bộ vốn.

The US is about here, at roughly two-thirds private ownership.

Điển hình là Hoa Kỳ, với gần 2/3 vốn thuộc sở hữu tư nhân.

The second dial dictates how much control the government has

Nút thứ hai sẽ quyết định mức độ kiểm soát của chính phủ

over what gets produced.

đối với hoạt động sản xuất.

In economies with high coordination, like the old USSR,

Trong các nền kinh tế có độ kiểm soát cao, giống như Liên Xô cũ,

the government dictated what the economy could— and would— produce.

chính phủ quyết định nền kinh tế có thể và sẽ sản xuất những gì.

In economies with low coordination,

Trong nền kinh tế có độ kiểm soát thấp,

the government might mandate a few things,

chính phủ có thể quy định một số việc,

but leaves most decision-making up to the private sector.

nhưng hầu hết quyền ra quyết định thuộc về khu vực tư nhân.

The third dial controls how extensively markets are used to set prices.

Nút thứ ba kiểm soát mức độ sử dụng thị trường để xác định giá cả.

Over here at 0%, we have economies with no markets,

Ở mức 0%, chúng ta có những nền kinh tế mà không có thị trường,

where the government sets all prices, and consumers have no say.

nơi chính phủ ấn định mọi giá cả và người tiêu dùng không có tiếng nói.

Over here at 100%,

Đối với mức 100%,

markets are used to set the price of everything,

giá cả của mọi thứ được quyết định bởi thị trường,

even things like basic life-saving health care.

kể cả những mặt hàng như y tế cứu sinh cơ bản.

You can also think of this dial as controlling the number and extent

Bạn cũng có thể xem nút này như việc kiểm soát số lượng và phạm vi

of government regulations—

của những quy định chính phủ,

from tariffs on foreign goods to antitrust laws

từ thuế quan xuất nhập khẩu cho tới luật chống độc quyền

to regulations on net neutrality.

và các quy định về tính trung lập Internet.

So, capitalism isn’t just one type of economy—

Vì vậy, chủ nghĩa tư bản không chỉ là một kiểu hình thái kinh tế,

it’s a wide range of possible economies,

nó là vô số hình thái kinh tế khác nhau,

which makes answering the question of whether capitalism is broken, complicated.

khiến việc trả lời câu hỏi về sự sụp đổ của chủ nghĩa tư bản trở nên phức tạp hơn.

But we’re going to try.

Nhưng ta sẽ cố gắng trả lời.

At the height of the Industrial Revolution,

Ở đỉnh cao của cuộc Cách mạng Công nghiệp,

the dials were set pretty close to what we now call free market,

Các nút này được cài đặt khá giống với thị trường tự do ngày nay,

or “laissez-faire” capitalism.

hay còn gọi là chủ nghĩa tự do kinh tế.

There were very few regulations,

Hầu như có rất ít quy định,

and economists of the time believed that capitalism’s “invisible hand”—

và các nhà kinh tế lúc bấy giờ tin vào thuyết “bàn tay vô hình” của tư bản,

basically, individuals acting freely and in their own self-interest—

về cơ bản, các cá nhân hành động tự do và vì lợi ích cá nhân

would produce optimal outcomes, both for the economy and for society.

sẽ tạo ra kết quả tối ưu, cho cả nền kinh tế và xã hội.

And that’s how we ended up with embalming fluid in milk.

Và đó là lí do tại sao dung dịch ướp xác lại có trong sữa.

In the late 1800s in the United States, food manufacturers put all kinds of cheap

Vào cuối những năm 1800 ở Hoa Kỳ, các nhà sản xuất thực phẩm đã pha trộn

các chất rẻ tiền và đôi khi nguy hiểm vào thực phẩm để tối đa hóa lợi nhuận.

(and sometimes dangerous) adulterants in food to maximize profits.

What they were doing was legal, but of course, wrong.

Những gì họ làm là hợp pháp, nhưng rõ ràng là sai trái.

There was a public outcry, and in 1906,

Vì dư luận phản đối kịch liệt, vào năm 1906,

Congress passed the Pure Food and Drugs Act,

Quốc hội thông qua Đạo luật Thực phẩm và Dược phẩm Nguyên chất,

setting the stage for the Food and Drug Administration,

đặt nên móng cho Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm,

which watches over the US’s food supply to this day.

cơ quan giám sát nguồn cung thực phẩm của Hoa Kỳ cho tới nay.

These days, no economy really practices pure “invisible hand” capitalism,

Ngày nay, không có nền kinh tế nào chỉ áp dụng thuyết bàn tay vô hình thuần túy,

but some people are increasingly worried that today’s threats,

nhưng vài người dần lo lắng rằng các mối đe dọa hiện tại

like climate change and rising inequality, can’t be solved by any capitalist system.

như biến đổi khí hậu và bất bình đẳng gia tăng,

không thể được giải quyết bởi bất kỳ hệ thống tư bản chủ nghĩa nào.

Let’s look at climate change first.

Trước hết, hãy cùng phân tích biến đổi khí hậu.

Capitalist economies incentivize growth.

Nền kinh tế tư bản kích thích tăng trưởng.

That’s created massive demand for the cheapest energy possible,

Điều đó tạo ra nhu cầu rất lớn với nguồn năng lượng rẻ nhất hiện có,

which, for a long time, was fossil fuels.

về lâu dài, đó là nhiên liệu hóa thạch.

Burning all those fossil fuels unquestionably drove—

Việc đốt các nhiên liệu hóa thạch này chắc chắc đã

and continues to drive— climate change.

và tiếp tục dẫn tới biến đổi khí hậu.

Not only that, but the desire to maximize profit usually gives corporations

Không chỉ vậy, nhưng mong muốn tối đa hóa lợi nhuận là một động lực mạnh mẽ

a powerful incentive to ignore inconvenient truths.

khiến các công ty phớt lờ các sự thật nhức nhối.

Just like tobacco companies denied the link between cigarettes and cancer,

Như việc các công ty thuốc lá phủ nhận mối liên hệ giữa thuốc lá và ung thư,

oil and gas companies denied or downplayed climate science for decades.

các công ty dầu khí phủ nhận hoặc coi nhẹ khoa học khí hậu trong nhiều thập kỷ.

Next, inequality.

Kế đó là bất bình đẳng.

Inequality is complicated enough that we made a whole video about it,

Bất bình đẳng đủ phức tạp để chúng ta làm cả một video về nó,

but the simple story is:

nhưng nói đơn giản là:

in many countries, inequality is rising.

bất bình đăng đang gia tăng ở nhiều quốc gia.

In the US, the UK, Canada, Ireland, and Australia,

Ở Mỹ, Anh, Canada, Ireland, và Úc,

the top 1% of income earners have been eating up a larger and larger share

1% những người có thu nhập cao nhất chiếm tỷ lệ ngày càng cao

of total income over the past 50 years.

trong tổng thu nhập trong 50 năm qua.

In the UK, the top 1% share doubled from 7% in 1980 to 14% in 2014.

Ở Anh, tỷ lệ nhóm 1% này đã tăng gấp đôi từ 7% vào năm 1980 lên 14% vào năm 2014.

But that's not the whole picture.

Nhưng đó chưa phải là tất cả.

In England, the country for which we have the best data before capitalism,

Ở Anh, quốc gia mà chúng ta có dữ liệu tốt nhất trước khi tư bản ra đời,

the share of income going to the top 5% of income earners

thu nhập của 5% những người có thu nhập cao nhất

peaked at around 40% in 1801,

đã đạt đỉnh khoảng 40% vào năm 1801,

and then, as capitalism took hold, it fell steadily to a low of about 17% in 1977.

sau đó, khi tiến lên chủ nghĩa tư bản,

tỉ lệ này giảm dần còn khoảng 17% vào năm 1977.

These days, it’s back up— hovering around 26%.

Ngày nay, nó quay trở lại, dao động ở mức khoảng 26%.

And here’s another data point: in many European countries and Japan,

Và đây là một điểm dữ liệu khác: ở nhiều nước châu Âu và Nhật Bản,

the top 1%’s share of income came down from 20 to 25% in the early 1900s

thu nhập của nhóm 1% đã giảm từ 20% đến 25% vào đầu những năm 1900

to 7 to 12% today.

xuống mức 7% đến 12% ở hiện tại.

So, is capitalism increasing inequality or not?

Vì vậy, chủ nghĩa tư bản có làm gia tăng bất bình đẳng hay không?

It depends.

Cũng còn tùy.

Remember, there's a wide range of settings that all fall under capitalism,

Hãy nhớ rằng, chủ nghĩa tư bản có nhiều hình thái khác nhau,

meaning that one country's version can look very different from another's.

có nghĩa là hình thái ở quốc gia này có thể rất khác với quốc gia khác.

It’s totally possible that inequality could be increasing

Bất bình đẳng hoàn toàn có thể gia tăng khi Trung Quốc ở hình thái tư bản,

in China’s version of capitalism, while it decreases in France’s.

trong khi giảm xuống đối với Pháp.

Capitalism, it seems, is a double-edged sword.

Có vẻ như, chủ nghĩa tư bản là một con dao hai lưỡi.

On the one hand, it generates a huge amount of value,

Một mặt, nó đó tạo ra lượng lớn giá trị,

which translates to almost everyone having more money than they otherwise would.

có nghĩa là hầu hết mọi người sẽ có nhiều tiền hơn họ có ở một chế độ khác.

On the other hand, it also funnels the biggest chunk of that money

Mặt khác, nó cũng sẽ chuyển phần lớn số tiền đó

into the wallets of relatively few people.

vào ví của một số ít người khác.

Capitalism’s staunchest defenders say that with enough grit and determination,

Những người bảo vệ chủ nghĩa tư bản cho rằng với đủ can đảm và quyết tâm,

anyone can join the ranks of the wealthy.

ai cũng có thể gia nhập tầng lớp giàu có.

Is that really true?

Đó liệu có phải là sự thật?

In a free, capitalist market,

Trong một thị trường tư bản tự do,

the wealth generated by successful companies mostly flows to the owners.

Của cải tạo ra bởi các công ty thành công hầu hết chảy vào túi của chủ sở hữu.

And along with that come other benefits:

Và theo sau đó là các lợi ích khác:

education, health, social standing, and power.

giáo dục, sức khỏe, địa vị xã hội, và quyền lực.

If owners tinker with the machine so that it benefits them more than others,

Nếu chủ sở hữu cải tiến máy móc để có thể tạo ra nhiều lợi ích hơn,

they create a feedback loop where power and everything that flows with it

họ tạo ra một vòng hồi tiếp, trong đó quyền lực và mọi thứ theo sau

calcifies within their families.

đều củng cố cho gia đình họ.

And then you’ve got, basically, an aristocracy.

Và sau đó, về cơ bản, ta có tầng lớp quý tộc.

So let’s break down the question we started with:

Vậy hãy cùng trả lời câu hỏi lúc ban đầu:

is pure, “invisible hand” capitalism,

liệu thuyết bàn tay vô hình thuần túy

with all the dials set to the extremes, broken?

với các nút được chỉnh ở mức cao nhất, sẽ bị sụp đổ?

Yeah.

Có.

But it’s also kind of irrelevant, since no country uses pure capitalism.

Nhưng cũng không xác đáng lắm,

vì không quốc gia nào áp dụng chủ nghĩa tư bản hoàn toàn.

Is contemporary capitalism—

Có phải chủ nghĩa tư bản đương đại

as it’s practiced in much of the world today— broken?

được áp dụng nhiều ở thế giới hiện tại, sẽ sụp đổ?

Chà, đó là nguyên nhân chính gây biến đổi khí hậu

Well, it’s the major driver of climate change

and in many places is contributing to rising inequality.

và đang góp phần làm gia tăng sự bất bình đẳng ở nhiều nơi.

And it may even be creating a de facto aristocracy in certain countries,

Và nó thậm chí có thể tạo ra tầng lớp quý tộc trên thực tế ở một số quốc gia,

so, not looking good.

vậy nên, có vẻ không ổn lắm.

The critical question is: can we fix contemporary capitalism

Câu hỏi quan trọng là: liệu ta có thể sửa chủ nghĩa tư bản đương đại

by fiddling with the dials or restricting who can turn them,

bằng việc điều chỉnh các nút hoặc hạn chế ai có thể điều chỉnh nút,

or do we need to tear the machine down and build a new one from scratch?

hay chúng ta cần phá bỏ cỗ máy này và xây dựng một cái mới từ đầu?