Is capitalism actually broken?

Tłumaczenie: Paulina Kaniewska Korekta: Ola Królikowska

Each one of these machines represents the economic system of a country.

Każda z tych maszyn reprezentuje system gospodarczy jakiegoś kraju.

Every machine has three inputs:

Każda z nich ma na wejściu trzy nakłady.

labor, people’s work.

Pracę.

Capital, all the stuff that a business might use,

Kapitał, czyli wszystkie rzeczy, którymi obracają firmy,

including intangibles, like ideas.

w tym niematerialne jak pomysły.

And natural resources.

I surowce naturalne.

The machine converts these inputs into goods and services,

Maszyna przekształca te nakłady w dobra i usługi,

and because we’re willing to pay for the things the machine produces,

a ponieważ jesteśmy skłonni za nie zapłacić,

what the machine is really creating here is value.

tym, co maszyna faktycznie tworzy, jest wartość.

Economies turn inputs into value.

Gospodarka zmienia nakłady w wartość.

What determines whether the machine is capitalist, communist, socialist,

Co czyni maszynę kapitalistyczną, komunistyczną, socjalistyczną

or something else?

albo jeszcze inną?

Three dials.

Trzy tarcze.

The first dial controls who owns the capital.

Pierwsza tarcza kontroluje, w czyich rękach jest kapitał.

Over here, the government owns every bit of capital,

Gdy strzałka wskazuje 0%, cały kapitał ma rząd,

down to the last office paperclip.

do ostatniego spinacza.

North Korea is probably the closest economy to 0%.

Gospodarka Korei Północnej jest prawdopodobnie najbliższa 0%.

On the other end of the spectrum, at 100%, private citizens own all the capital.

Drugi koniec spektrum, 100%, to sytuacja, gdy cały kapitał jest w prywatnych rękach.

The US is about here, at roughly two-thirds private ownership.

USA jest gdzieś tu - dwie trzecie kapitału to własność prywatna.

The second dial dictates how much control the government has

Druga tarcza decyduje, w jakim stopniu państwo kontroluje,

over what gets produced.

co jest produkowane.

In economies with high coordination, like the old USSR,

W gospodarkach o wysokiej centralizacji, takich jak ZSRR,

the government dictated what the economy could— and would— produce.

o produkcji decyduje państwo.

In economies with low coordination,

W gospodarkach o niskiej centralizacji

the government might mandate a few things,

rząd może to i owo narzucić,

but leaves most decision-making up to the private sector.

ale większość decyzji leży w gestii sektora prywatnego.

The third dial controls how extensively markets are used to set prices.

Trzecia tarcza decyduje, w jakim zakresie wolny rynek reguluje ceny.

Over here at 0%, we have economies with no markets,

0% oznacza tu gospodarki bez wolnego rynku,

where the government sets all prices, and consumers have no say.

gdzie państwo ustala wszystkie ceny, a konsumenci nie mają nic do powiedzenia.

Over here at 100%,

Z kolei 100% to sytuacja,

markets are used to set the price of everything,

w której wolny rynek kształtuje wszystkie ceny,

even things like basic life-saving health care.

nawet tak fundamentalnych usług jak opieka zdrowotna.

You can also think of this dial as controlling the number and extent

Tarcza ta decyduje też o liczbie i zakresie regulacji państwowych,

of government regulations—

from tariffs on foreign goods to antitrust laws

od ceł na towary zagraniczne przez prawo antymonopolowe

to regulations on net neutrality.

aż po neutralność Internetu.

So, capitalism isn’t just one type of economy—

Jak widać, nie ma jednego kapitalizmu.

it’s a wide range of possible economies,

Ten system gospodarczy przybiera różne formy,

which makes answering the question of whether capitalism is broken, complicated.

co komplikuje odpowiedź na pytanie, czy kapitalizm jest zepsuty.

But we’re going to try.

Mimo to spróbujemy jej udzielić.

At the height of the Industrial Revolution,

U szczytu rewolucji przemysłowej ustawienia tarcz dawały coś zbliżonego

the dials were set pretty close to what we now call free market,

do kapitalizmu wolnorynkowego czy też leseferyzmu.

or “laissez-faire” capitalism.

There were very few regulations,

Odgórnych regulacji było mało,

and economists of the time believed that capitalism’s “invisible hand”—

a ówcześni ekonomiści wierzyli, że “niewidzialna ręka rynku”,

basically, individuals acting freely and in their own self-interest—

czyli jednostki działające w sposób wolny, kierując się własnym interesem,

would produce optimal outcomes, both for the economy and for society.

przyniesie gospodarce i społeczeństwu optymalne rezultaty.

And that’s how we ended up with embalming fluid in milk.

I tak skończyliśmy z formaliną w mleku.

In the late 1800s in the United States, food manufacturers put all kinds of cheap

Pod koniec XIX wieku w USA

producenci żywności dodawali do jedzenia różne, czasem groźne dla zdrowia, dodatki,

(and sometimes dangerous) adulterants in food to maximize profits.

żeby zmaksymalizować zyski.

What they were doing was legal, but of course, wrong.

Było to zgodne z prawem, ale nieetyczne.

There was a public outcry, and in 1906,

Pod wpływem protestów

w 1906 roku Kongres USA uchwalił Ustawę o czystości żywności i leków,

Congress passed the Pure Food and Drugs Act,

setting the stage for the Food and Drug Administration,

kładąc podwaliny pod Agencję Żywności i Leków,

which watches over the US’s food supply to this day.

która do dziś kontroluje jakość produktów spożywczych.

These days, no economy really practices pure “invisible hand” capitalism,

Współcześnie żadne państwo nie praktykuje leseferyzmu w czystej postaci,

but some people are increasingly worried that today’s threats,

rosną jednak obawy, że rozwiązań dla obecnych wyzwań,

like climate change and rising inequality, can’t be solved by any capitalist system.

jak zmiany klimatu czy wzrost nierówności,

może nie przynieść żadna forma kapitalizmu.

Let’s look at climate change first.

Zacznijmy od zmian klimatu.

Capitalist economies incentivize growth.

Gospodarki kapitalistyczne stawiają na rozwój,

That’s created massive demand for the cheapest energy possible,

co skutkuje wielkim zapotrzebowaniem na jak najtańszą energię.

which, for a long time, was fossil fuels.

Przez długi czas były to paliwa kopalne.

Burning all those fossil fuels unquestionably drove—

Jednak ich spalanie przyczyniło się - i nadal przyczynia - do zmian klimatu.

and continues to drive— climate change.

Not only that, but the desire to maximize profit usually gives corporations

Ponadto dążenie do maksymalizacji zysku często stanowi dla korporacji zachętę

a powerful incentive to ignore inconvenient truths.

do ignorowania niewygodnych prawd.

Just like tobacco companies denied the link between cigarettes and cancer,

Firmy tytoniowe zaprzeczały istnieniu związku między paleniem a rakiem,

oil and gas companies denied or downplayed climate science for decades.

a koncerny naftowe i gazowe podważały lub umniejszały doniesienia klimatologów.

Next, inequality.

Przejdźmy do nierówności.

Inequality is complicated enough that we made a whole video about it,

To na tyle złożony problem, że poświęciliśmy mu całą lekcję,

but the simple story is:

ale mówiąc w skrócie:

in many countries, inequality is rising.

w wielu krajach nierówności rosną.

In the US, the UK, Canada, Ireland, and Australia,

W USA, Wielkiej Brytanii, Kanadzie, Irlandii i Australii

udział 1% najbogatszych w całkowitym dochodzie wzrastał w ostatnich 50 latach.

the top 1% of income earners have been eating up a larger and larger share

of total income over the past 50 years.

In the UK, the top 1% share doubled from 7% in 1980 to 14% in 2014.

W Wielkiej Brytanii udział ten się podwoił.

W 1980 roku wynosił 7%, a w 2014 roku 14%.

But that's not the whole picture.

To jednak nie wszystko.

In England, the country for which we have the best data before capitalism,

W Anglii, na temat której dysponujemy najpełniejszymi danymi sprzed kapitalizmu,

the share of income going to the top 5% of income earners

udział 5% najbogatszych osiągnął szczyt, wartość 40%, w 1801 roku.

peaked at around 40% in 1801,

and then, as capitalism took hold, it fell steadily to a low of about 17% in 1977.

Gdy zapanował kapitalizm, udział spadał systematycznie, aż do 17% w 1977 roku.

These days, it’s back up— hovering around 26%.

Obecnie oscyluje w okolicach 26%.

And here’s another data point: in many European countries and Japan,

Z kolei w wielu krajach europejskich i w Japonii

the top 1%’s share of income came down from 20 to 25% in the early 1900s

jeszcze na początku XX wieku górny jeden procent posiadał 20-25% bogactwa,

to 7 to 12% today.

a dzisiaj już tylko 7-12%.

So, is capitalism increasing inequality or not?

Jak więc jest: czy kapitalizm zwiększa nierówności, czy też nie?

It depends.

To zależy.

Remember, there's a wide range of settings that all fall under capitalism,

Pamiętajmy, że pod kapitalizm podpada wiele różnych ustawień,

meaning that one country's version can look very different from another's.

co oznacza, że różne jego wersje mogą się bardzo różnić.

It’s totally possible that inequality could be increasing

Możliwe, że nierówności będą rosły w chińskiej,

in China’s version of capitalism, while it decreases in France’s.

a malały we francuskiej wersji kapitalizmu.

Capitalism, it seems, is a double-edged sword.

To miecz obosieczny.

On the one hand, it generates a huge amount of value,

Z jednej strony tworzy wartość w ogromnych ilościach,

which translates to almost everyone having more money than they otherwise would.

dzięki czemu prawie wszyscy zyskują.

On the other hand, it also funnels the biggest chunk of that money

Z drugiej jednak strony znaczna część tych pieniędzy

into the wallets of relatively few people.

trafia do portfeli stosunkowo nielicznych.

Capitalism’s staunchest defenders say that with enough grit and determination,

Najzagorzalsi obrońcy kapitalizmu twierdzą,

że hart ducha i determinacja wystarczą, żeby dołączyć do grona bogatych.

anyone can join the ranks of the wealthy.

Is that really true?

Czy tak rzeczywiście jest?

In a free, capitalist market,

W kapitalistycznej gospodarce wolnorynkowej bogactwo,

the wealth generated by successful companies mostly flows to the owners.

które generują firmy, trafia w większości do rąk właścicieli.

And along with that come other benefits:

Wiąże się z nim też wiele innych korzyści,

education, health, social standing, and power.

takich jak edukacja, opieka zdrowotna, status społeczny i władza.

If owners tinker with the machine so that it benefits them more than others,

Jeśli właściciele majstrują przy maszynie, żeby zapewnić sobie specjalne traktowanie,

they create a feedback loop where power and everything that flows with it

tworzą sprzężenie zwrotne, które sprawia, że władza i jej pochodne

calcifies within their families.

krystalizuje się w obrębie ich rodzin.

And then you’ve got, basically, an aristocracy.

W ten sposób tworzy się nowa arystokracja.

So let’s break down the question we started with:

Wróćmy więc do naszego pytania.

is pure, “invisible hand” capitalism,

Czy czysty kapitalizm wolnorynkowy,

with all the dials set to the extremes, broken?

ze wskazówkami w skrajnych położeniach, jest zepsuty?

Yeah.

Owszem, ale nie ma to większego znaczenia,

But it’s also kind of irrelevant, since no country uses pure capitalism.

skoro kapitalizm nigdzie nie występuje w czystej postaci.

Is contemporary capitalism—

Czy współczesny kapitalizm,

as it’s practiced in much of the world today— broken?

obejmujący dużą część dzisiejszego świata, jest zepsuty?

Well, it’s the major driver of climate change

To główny motor zmian klimatu,

and in many places is contributing to rising inequality.

w wielu częściach świata przyczynia się do wzrostu nierówności,

And it may even be creating a de facto aristocracy in certain countries,

a w pewnych krajach prowadzi do powstania swoistej arystokracji, więc...

so, not looking good.

Nie wygląda to dobrze.

The critical question is: can we fix contemporary capitalism

Kluczowe jest, czy jesteśmy w stanie naprawić współczesny kapitalizm,

by fiddling with the dials or restricting who can turn them,

zmieniając ustawienia maszyny lub decydując, kto może to robić,

or do we need to tear the machine down and build a new one from scratch?

czy też lepiej oddać ją na złom i zbudować inną od nowa?