Axolotls: The salamanders that snack on each other (but don't die) - Luis Zambrano

Çeviri: Atiye Cengiz Gözden geçirme: Gözde Alpçetin

In 1864, French zoologist August Duméril

1864 yılında zoolojist August Duméril,

was baffled while investigating the axolotl.

aksolotlları incelerken şaşkınlığa uğradı.

Unlike many other amphibians, which transform into terrestrial adults,

Aksolotllar, karada yaşayan diğer yetişkin amfibilerden farklı olarak,

axolotls retain their juvenile characteristics and never leave the water.

yavru oldukları dönemlerindeki özellikleri taşımaya devam ederler ve suda yaşarlar.

In an attempt to induce metamorphosis,

Duméril, metamorfoza uğramamaları için

Duméril spent months removing their gills.

solungaçlarını ortadan kaldırmayı denedi.

But in most instances, the axolotls simply... grew them back.

Fakat solungaçlar birçok kez tekrardan ortaya çıktı.

Indeed, axolotls are masters of regeneration:

Çünkü aksolotllar birer rejenerasyon ustalarıdır.

they can flawlessly regenerate body parts

Kopmuş uzuvları, ezilmiş omurgaları, göz ve beyin kısımları

ranging from amputated limbs and crushed spines to parts of their eyes and brains.

ve vücutlarının birçok kısmını kusursuzca yeniden oluşturabilirler.

So how do they do it? And what other secrets are they keeping?

Peki bunu nasıl yapıyorlar ve sakladıkları diğer sırlar neler?

This extraordinary salamander is native to the wetlands in Mexico City.

Olağanüstü semender balığı Mexico City’nin sulak yerlerinde yaşar.

Ancient Aztec people considered it the incarnation of a God named Xolotl—

Antik Aztek halkına göre semender balığı Xolotl adlı tanrının vücut bulmuş haliydi.

hence the axolotl’s name, roughly meaning “water monster.”

Bu nedenle, aksolotl ismi de kabaca “su canavarı” anlamına gelir.

Axolotls reach sexual maturity with gills and a tadpole-like dorsal fin.

Aksolotllar, cinsel olgunluğa solungaçları ve iribaşa benzeyen yüzgeçlerle erişirler.

Scientists think their forever-young condition, called “neoteny,”

Bilim insanları, “neoteni” adı verilen sürekli genç kalma durumunu

evolved because of their stable habitat.

akslotolların yaşadıkları ortamın değişmemesine bağlıyor.

For salamanders that develop in waters that dry up,

Kuruyan sularda yetişen semenderler için

efficiently transitioning to land is essential.

karaya etkin bir biçimde geçiş yapmak çok önemlidir.

But the lakes axolotls evolved in were unchanging year-round

Ancak aksolotlların evrimleştiği göllerin suları yıl boyunca değişmiyordu

and didn't host many aquatic predators.

ve bu göllerde suda yaşayan avcı canlılar yoktu.

So, scientists think it was advantageous for axolotls

Bilim insanları bu nedenle aksolotlların metamorfoza uğrama ihtiyacı duymadığını

to forgo the demands of metamorphosis.

ve avantajlı olduklarını düşünmektedir.

However, they haven’t completely lost this ability.

Fakat aksolotllar bu yeteneklerini henüz tamamen kaybetmiş değiller.

If exposed to certain substances, axolotls will turn into adults.

Bazı maddelere maruz kaldıklarında aksolotllar da yetişkin hale gelecektir.

But they’ll often experience shorter lifespans

Fakat aksolotlların yaşam süresi genellikle kısadır

and lose some of their self-healing abilities.

ve kendilerini iyileştirme özelliklerinin bir kısmını kaybederler.

These regenerative talents may seem like crazy superpowers to begin with,

Bu özellikler başlangıçta olağanüstü süper güçler gibi görünseler de

but axolotls have good use for them.

bu özelliklerden fayda sağlarlar.

As babies, they’re in direct competition.

Aksolotllar henüz yavrularken bile rekabet halindedirler.

So, they snack on each other.

Bu nedenle birbirlerini yerler.

This is usually not a huge problem thanks to how quickly

Fakat vücut kısımlarını yeniden oluşturabildikleri için

they can regenerate body parts.

bu durum onlar için büyük sorun yaratmaz.

When an axolotl loses a limb, tissues stimulate growth in the area.

Aksolotllar uzuvlarını kaybettiklerinde o bölgedeki dokularda büyüme gerçekleşir.

Skin cells divide and cover the wound.

Cilt hücreleri bölünür ve yarayı kapatır.

Then, progenitor cells, which can develop into various bodily tissues,

Ardından birçok vücut dokusuna dönüşebilen öncül hücreler

form a mass at the site of injury

yaranın olduğu bölgede bir kitle oluşturur

and nearby nerves secrete growth-promoting proteins.

ve bu bölgedeki sinirler, büyümeye yarayan proteinler salgılamaya başlar.

Over the next few weeks, a new limb emerges

Birkaç hafta içinde hücreler çoğalır ve koordine halde bölünürler,

as cells proliferate and differentiate in coordination.

böylece yeni uzuv oluşmaya başlar.

This process could potentially lead to uncontrolled growth and tumor formation.

Bu süreç kontrolsüz büyümeye ve tümör oluşumuna neden olabilir.

But axolotls are remarkably resistant to cancer.

Fakat aksolotllar kansere karşı son derece dayanıklıdırlar.

They have a system in place that tightly controls cellular proliferation.

Hücre çoğalmasını sıkı biçimde kontrol eden bir sisteme sahiplerdir.

To better understand the axolotl’s baffling biology,

Bilim insanları, aksolotlların büyüleyici biyolojisini

scientists sequenced its genome.

daha iyi anlamak için genomlarını sıraladılar.

They found it to be more than ten times longer than a human’s.

Akslotl genomunun, insan genomundan on kat daha uzun olduğunu gördüler.

Mutations can change the length of any animal’s genome.

Herhangi bir canlının genom uzunluğu mutasyonlarla değişebilir.

For whatever reason, salamanders have much more DNA than other vertebrates

Semender balıklarının DNA’ları diğer omurgalı hayvanlardan daha fazla

because they lose parts of it less frequently.

çünkü vücut kısımlarını daha nadiren kaybediyorlar.

Investigating the axolotl’s genome, scientists saw many repeated sequences,

Bilim insanları, aksolotların genomlarını incelerken birçok yinelenen dizi gördüler,

most of which don't code for proteins and have no known function.

bunların çoğu protein kodu değildi ve hiçbir işlevleri yoktu.

They also found genes that are key in regeneration.

Kendini yenilemede önemli rol oynayan genler de buldular.

However, the biggest factor that sets axolotl regeneration apart

Fakat aksolotlların kendini yenilemesini sağlayan en büyük faktör

may not be a set of unique genes, but how they regulate their genes.

eşsiz gen dizilimlerinden ziyade genlerini nasıl işledikleri olabilir.

It’s no wonder that axolotls are one of science’s most studied animals.

En çok araştırılan canlılardan birinin aksolotllar olması hiç şaşırtıcı değil.

But their population in the wild has plummeted.

Ancak aksolotlların sayısı azalmakta.

Hundreds of years ago, axolotls thrived under the Aztec capital.

Aksolotllar yüzyıllar önce Aztek kentinde gelişmeye devam etti.

Within the surrounding lakes,

Aztek halkı, çevredeki göllere

Aztec people built islands called chinampas for growing crops.

Chinampa adı verilen mısır tarımı şekli için adalar inşa etti.

This highly productive form of agriculture created a vast system of canals,

Bu büyük üretim sağlayan tarım şekli, göllerin sığlığını genişleterek

expanding the lake system’s shallow, sheltered habitat—

birçok geniş kanalın oluşmasını ve böylece aksolotllar için

the axolotls’ ideal environment.

ideal ortamın korunmasını sağladı.

But when Spanish invaders arrived, they began draining the lakes.

Fakat bölgeyi istila eden İspanyollar gölleri kurutmaya başladılar.

And even more water has been diverted in recent years.

Hatta son yıllarda çok daha fazla su başka yönlere akıtıldı.

Today, the entire population of wild axolotls is found in just one place,

Günümüzde, vahşi aksolotlların tamamı tek bir bölgede,

Lake Xochimilco, where it’s threatened by pollution and invasive fishes.

istilacı balık ve kirlenme tehdidi altındaki Xochimilco Gölü’nde yaşıyor.

People are working to regenerate the ecosystem

İnsanlar bölgedeki ekosistemi düzeltmeye

and strengthen the 2,000 year old chinampa farming tradition.

ve 2.000 yıllık Chinampa tarımı geleneğini güçlendirmeye çalışıyorlar.

If interest grows, farmers could recover abandoned chinampas

İlgi artarsa çiftçiler kullanılmayan Chinampa’ları tekrardan kullanabilir.

and support the local community— along with the axolotl.

ve aksolotlların yanı sıra yerel halka da destek olabilirler.

Eventually, the benefits of saving this salamander might be even greater.

Nihayetinde, bu semender türünü kurtarmak çok daha daha fazla fayda sağlayabilir.

Scientists hope that one day we’ll be able to apply

Bilim insanları bir gün tüm insanlığın

the axolotl’s masterful tumor suppression and regenerative abilities

aksolotlların tümörler direncine

ve kendilerini yenileme yeteneklerine sahip olmasını umuyor.

to the human body.

Perhaps its secrets are the real reason for the slimy god monster’s smile.

Belki de bu yapışkan canavarların sürekli gülümseme sebebi de bunlardır.