Axolotls: The salamanders that snack on each other (but don't die) - Luis Zambrano

Tłumaczenie: Elizabeth Zielinska Korekta: Ola Królikowska

In 1864, French zoologist August Duméril

W 1864 roku francuski zoolog August Duméril

was baffled while investigating the axolotl.

był zdumiony, studiujac aksolotla.

Unlike many other amphibians, which transform into terrestrial adults,

W przeciwieństwie do wielu innych płazów, które przechodzą na ląd,

axolotls retain their juvenile characteristics and never leave the water.

aksolotl zachowuje cechy osobników młodocianych i nigdy nie opuszcza wody.

In an attempt to induce metamorphosis,

Próbując wywołać metamorfozę,

Duméril spent months removing their gills.

Duméril spędził miesiące, usuwając im skrzela.

But in most instances, the axolotls simply... grew them back.

Jednak w większości przypadków te po prostu... odrastały.

Indeed, axolotls are masters of regeneration:

Aksolotle, czyli salamandry meksykańskie, są mistrzami regeneracji.

they can flawlessly regenerate body parts

Potrafią odtwarzać części ciała,

ranging from amputated limbs and crushed spines to parts of their eyes and brains.

od amputowanych kończyn i zmiażdżonego kręgosłupa po części oczu i mózgu.

So how do they do it? And what other secrets are they keeping?

Jak to robią? Jakie jeszcze tajemnice skrywają?

This extraordinary salamander is native to the wetlands in Mexico City.

Ta niezwykła salamandra pochodzi z podmokłych terenów w mieście Meksyk.

Ancient Aztec people considered it the incarnation of a God named Xolotl—

Starożytni Aztekowie uważali ją za wcielenie boga Xolotla.

hence the axolotl’s name, roughly meaning “water monster.”

Stąd nazwa aksolotl, czyli “potwór wodny”.

Axolotls reach sexual maturity with gills and a tadpole-like dorsal fin.

Aksolotle osiągają dojrzałość ze skrzelami i podobną do kijanki płetwą grzbietową.

Scientists think their forever-young condition, called “neoteny,”

Naukowcy uważają, że ich wiecznie młody stan, zwany “neotenią“,

evolved because of their stable habitat.

wywodzi sie z ich stabilnego siedliska.

For salamanders that develop in waters that dry up,

Dla salamander rozwijających się w wysychających akwenach

efficiently transitioning to land is essential.

skuteczne przejście na ląd jest niezbędne.

But the lakes axolotls evolved in were unchanging year-round

Ale jeziora, w których ewoluowały salamandry, cały rok się nie zmieniały

and didn't host many aquatic predators.

i nie miały wielu wodnych drapieżników.

So, scientists think it was advantageous for axolotls

Naukowcy uważają więc, że rezygnacja z metamorfozy

to forgo the demands of metamorphosis.

była dla salamander korzystniejsza.

However, they haven’t completely lost this ability.

Jednak nie utraciły one tej zdolności całkowicie.

If exposed to certain substances, axolotls will turn into adults.

Poddane działaniu niektórych substancji aksolotle dojrzewają.

But they’ll often experience shorter lifespans

Często jednak żyją krócej,

and lose some of their self-healing abilities.

tracąc część zdolności do samoleczenia.

These regenerative talents may seem like crazy superpowers to begin with,

Zdolność regeneracji może wydawać się nadprzyrodzoną supermocą,

but axolotls have good use for them.

ale aksolotle dobrze ją wykorzystują.

As babies, they’re in direct competition.

Jako młode larwy

So, they snack on each other.

nawzajem się podjadają.

This is usually not a huge problem thanks to how quickly

Zwykle nie stanowi to wielkiego problemu,

they can regenerate body parts.

bo potrafią szybko regenerować ubytki na ciele.

When an axolotl loses a limb, tissues stimulate growth in the area.

Kiedy salamandra traci kończynę, tkanki stymulują wzrost w tym obszarze.

Skin cells divide and cover the wound.

Komórki skóry dzielą się i pokrywają ranę.

Then, progenitor cells, which can develop into various bodily tissues,

Następnie komórki macierzyste, które mogą rozwinąć się w różne tkanki ciała,

form a mass at the site of injury

tworzą masę w miejscu urazu,

and nearby nerves secrete growth-promoting proteins.

a pobliskie nerwy wydzielają białka stymulujące wzrost.

Over the next few weeks, a new limb emerges

W kilka tygodni w wyniku proliferacji

as cells proliferate and differentiate in coordination.

i różnicowania się komórek odrasta nowa kończyna.

This process could potentially lead to uncontrolled growth and tumor formation.

Proces ten mógłby prowadzić do możliwego spontanicznego rozwoju i tworzenia guzów.

But axolotls are remarkably resistant to cancer.

Jednak salamandry meksykańskie są wyjątkowo odporne na nowotwory.

They have a system in place that tightly controls cellular proliferation.

Ich system ściśle kontroluje proliferację komórek.

To better understand the axolotl’s baffling biology,

Żeby lepiej zrozumieć zadziwiającą biologię aksolotla meksykańskiego,

scientists sequenced its genome.

naukowcy przeanalizowali sekwencję jego genomu.

They found it to be more than ten times longer than a human’s.

Okazało się, że jest ponad 10 razy dłuższy niż genom ludzki.

Mutations can change the length of any animal’s genome.

Mutacje mogą zmienić długość genomu każdego zwierzęcia.

For whatever reason, salamanders have much more DNA than other vertebrates

Z jakiegoś jednak powodu aksolotle mają znacznie więcej DNA niż inne kręgowce,

because they lose parts of it less frequently.

bo rzadziej tracą jego części.

Investigating the axolotl’s genome, scientists saw many repeated sequences,

Badając genom salamandry, naukowcy zauważyli powtarzające się sekwencje,

most of which don't code for proteins and have no known function.

z których większość nie jest w stanie kodować białek i nie ma żadnej funkcji.

They also found genes that are key in regeneration.

Znaleźli też geny kluczowe dla procesu regeneracji.

However, the biggest factor that sets axolotl regeneration apart

Jednak głównym czynnikiem wyróżniającym proces regeneracji aksolotla

may not be a set of unique genes, but how they regulate their genes.

może być nie zestaw unikalnych genów, ale sposób, w jaki je reguluje.

It’s no wonder that axolotls are one of science’s most studied animals.

Nic dziwnego, że aksolotle to jedne z najlepiej zbadanych zwierząt.

But their population in the wild has plummeted.

Jednak ich populacja na wolności gwałtownie spada.

Hundreds of years ago, axolotls thrived under the Aztec capital.

Setki lat temu aksolotle były jednymi z najważniejszych w stolicy Azteków.

Within the surrounding lakes,

Na okolicznych jeziorach

Aztec people built islands called chinampas for growing crops.

Aztekowie budowali tak zwane chinampy, czyli wyspy przeznaczone do uprawy roślin.

This highly productive form of agriculture created a vast system of canals,

Ta bardzo produktywna forma rolnictwa stworzyła rozległy system kanałów,

expanding the lake system’s shallow, sheltered habitat—

powiększając w systemie jezior płytkie, osłonięte siedliska.

the axolotls’ ideal environment.

To idealne środowisko dla salamandry meksykańskiej.

But when Spanish invaders arrived, they began draining the lakes.

Ale kiedy przybyli hiszpańscy koloniści, zaczęli osuszać jeziora.

And even more water has been diverted in recent years.

W ostatnich latach z jezior odprowadzono jeszcze więcej wody.

Today, the entire population of wild axolotls is found in just one place,

Obecnie cała populacja dzikich salamander znajduje się tylko w jednym miejscu,

Lake Xochimilco, where it’s threatened by pollution and invasive fishes.

w jeziorze Xochimilco, i jest zagrożona przez nieczystości i inwazyjne ryby.

People are working to regenerate the ecosystem

Prowadzone są prace nad regeneracją ekosystemu

and strengthen the 2,000 year old chinampa farming tradition.

i wzmocnieniem 2000-letniej tradycji chinamp.

If interest grows, farmers could recover abandoned chinampas

Jeśli zainteresowanie wzrośnie, rolnicy będą mogli odzyskać porzucone chinampy

and support the local community— along with the axolotl.

oraz wesprzeć lokalną społeczność i salamandry.

Eventually, the benefits of saving this salamander might be even greater.

Korzyści z ich ocalenia mogą być ogromne.

Scientists hope that one day we’ll be able to apply

Naukowcy mają nadzieję, że kiedyś będziemy w stanie

the axolotl’s masterful tumor suppression and regenerative abilities

przystosować specyficzne zdolności regeneracyjne aksolotla do leczenia raka

to the human body.

i uzdrawiania ludzi.

Perhaps its secrets are the real reason for the slimy god monster’s smile.

Może te tajemnice są prawdziwym powodem uśmiechu tego oślizgłego boskiego potwora.