Axolotls: The salamanders that snack on each other (but don't die) - Luis Zambrano

Translator: Thanh Nguyễn Đức Chí Reviewer: Nhu PHAM

In 1864, French zoologist August Duméril

Năm 1864, August Duméril - nhà động vật học người Pháp

was baffled while investigating the axolotl.

đã rất bất ngờ khi tìm hiểu về loài kỳ nhông Mexico.

Unlike many other amphibians, which transform into terrestrial adults,

Thay vì sống trên cạn sau khi trưởng thành như nhiều loài lưỡng cư khác,

axolotls retain their juvenile characteristics and never leave the water.

loài kỳ nhông này giữ lại đặc điểm khi còn bé và không bao giờ rời khỏi nước.

In an attempt to induce metamorphosis,

Trong nỗ lực buộc chúng biến hình,

Duméril spent months removing their gills.

Duméril đã dành nhiều tháng để loại bỏ mang của chúng.

But in most instances, the axolotls simply... grew them back.

Nhưng chúng mọc lại mang gần như ngay lập tức.

Indeed, axolotls are masters of regeneration:

Thật vậy, kỳ nhông Mexico là bậc thầy trong việc tái tạo:

they can flawlessly regenerate body parts

chúng có thể tái tạo các bộ phận cơ thể một cách hoàn hảo

ranging from amputated limbs and crushed spines to parts of their eyes and brains.

từ các chi bị cắt cụt hay xương bị vỡ vụn đến các phần ở mắt và não.

So how do they do it? And what other secrets are they keeping?

Vậy chúng làm điều đó như thế nào? Liệu chúng còn có những bí mật nào khác?

This extraordinary salamander is native to the wetlands in Mexico City.

Loài kỳ nhông đặc biệt là loài bản địa ở vùng đất ngập nước ở Mexico City.

Ancient Aztec people considered it the incarnation of a God named Xolotl—

Người Aztec cổ đại coi nó là hóa thân của một vị thần tên là Xolotl—

hence the axolotl’s name, roughly meaning “water monster.”

do đó “axolotl” - tên của loài này, đại khái nghĩa là “thủy quái.”

Axolotls reach sexual maturity with gills and a tadpole-like dorsal fin.

Đến tuổi trưởng thành về mặt sinh dục,

chúng sẽ có mang và một vây lưng giống nòng nọc

Scientists think their forever-young condition, called “neoteny,”

Các nhà khoa học cho rằng hiện tượng trẻ mãi không già này - hay “neoteny”,

evolved because of their stable habitat.

có được là nhờ môi trường sống ổn định.

For salamanders that develop in waters that dry up,

Đối với loài kỳ nhông sống ở vùng nước khô hạn,

efficiently transitioning to land is essential.

việc chuyển lên cạn sống là điều cần thiết.

But the lakes axolotls evolved in were unchanging year-round

Nhưng những hồ mà kỳ nhông Mexico sống gần như không thay đổi quanh năm

and didn't host many aquatic predators.

và cũng không chứa nhiều loài động vật ăn thịt.

So, scientists think it was advantageous for axolotls

Vì vậy, các nhà khoa học cho rằng điều đó đã cho phép loài kỳ nhông này

to forgo the demands of metamorphosis.

bỏ qua quá trình biến hình.

However, they haven’t completely lost this ability.

Tuy nhiên, khả năng này không hoàn toàn biến mất.

If exposed to certain substances, axolotls will turn into adults.

Khi tiếp xúc với một số chất nhất định, chúng sẽ trưởng thành.

But they’ll often experience shorter lifespans

Nhưng chúng thường có vòng đời ngắn hơn

and lose some of their self-healing abilities.

và mất đi một số khả năng tự phục hồi.

These regenerative talents may seem like crazy superpowers to begin with,

Những khả năng tái tạo này có vẻ như là những siêu năng lực điên rồ,

but axolotls have good use for them.

nhưng kỳ nhông Mexico đã tận dụng chúng rất tốt.

As babies, they’re in direct competition.

Từ khi còn bé, chúng đã phải cạnh tranh rất khốc liệt.

So, they snack on each other.

Vậy nên chúng quay sang ăn thịt lẫn nhau.

This is usually not a huge problem thanks to how quickly

Thường thì đây không phải là vấn đề lớn

they can regenerate body parts.

vì chúng có thể nhanh chóng tái tạo các bộ phận.

When an axolotl loses a limb, tissues stimulate growth in the area.

Khi mất một chi, các mô của chúng sẽ kích thích sự tăng trưởng tại đó.

Skin cells divide and cover the wound.

Các tế bào da sẽ phân chia và che phủ vết thương.

Then, progenitor cells, which can develop into various bodily tissues,

Sau đó, các tế bào gốc - loại tế bào có thể phát triển thành các mô khác nhau,

form a mass at the site of injury

sẽ hợp thành một khối ở vị trí bị thương

and nearby nerves secrete growth-promoting proteins.

và các dây thần kinh gần đó sẽ tiết ra các protein giúp tăng trưởng.

Over the next few weeks, a new limb emerges

Sau vài tuần, một chi mới mọc ra

as cells proliferate and differentiate in coordination.

nhờ sự kết hợp của quá trình tăng sinh và biệt hóa tế bào.

This process could potentially lead to uncontrolled growth and tumor formation.

Quá trình này có thể dẫn đến sự phát triển mất kiểm soát và hình thành khối u.

But axolotls are remarkably resistant to cancer.

Nhưng loài kỳ nhông này lại có khả năng chống lại ung thư hiệu quả.

They have a system in place that tightly controls cellular proliferation.

Chúng có một hệ thống có thể kiểm soát chặt chẽ sự tăng sinh tế bào.

To better understand the axolotl’s baffling biology,

Để hiểu rõ hơn về cơ chế sinh học khó hiểu của loài này,

scientists sequenced its genome.

các nhà khoa học đã giải mã trình tự bộ gen của chúng.

They found it to be more than ten times longer than a human’s.

Họ phát hiện chúng có mã gen dài hơn gấp mười lần của con người.

Mutations can change the length of any animal’s genome.

Sự đột biến có thể thay đổi độ dài bộ gen của bất kỳ loài động vật nào.

For whatever reason, salamanders have much more DNA than other vertebrates

Vì lý do nào đó, kỳ nhông có nhiều ADN hơn các động vật có xương sống khác

because they lose parts of it less frequently.

vì chúng ít khi mất đi các bộ phận.

Investigating the axolotl’s genome, scientists saw many repeated sequences,

Khi nghiên cứu bộ gen của chúng, các nhà khoa học phát hiện nhiều chuỗi lặp

most of which don't code for proteins and have no known function.

hầu hết không tổng hợp protein và chưa xác định được chức năng.

They also found genes that are key in regeneration.

Họ cũng tìm thấy những gen có vai trò quan trọng trong quá trình tái tạo.

However, the biggest factor that sets axolotl regeneration apart

Tuy nhiên, lí do khiến khả năng tái sinh của loài kỳ nhông này khác biệt

may not be a set of unique genes, but how they regulate their genes.

không nhờ một nhóm gen độc nhất, mà nhờ vào cách chúng điều chỉnh gen.

It’s no wonder that axolotls are one of science’s most studied animals.

Đó là lí do vì sao kỳ nhông Mexico

là một trong những loài được nghiên cứu nhiều nhất.

But their population in the wild has plummeted.

Nhưng số lượng của chúng trong tự nhiên đã giảm mạnh.

Hundreds of years ago, axolotls thrived under the Aztec capital.

Hàng trăm năm trước, loài này từng phát triển mạnh mẽ tại kinh đô Aztec.

Within the surrounding lakes,

Tận dụng những hồ nước xung quanh,

Aztec people built islands called chinampas for growing crops.

người Aztec đã xây dựng những hòn đảo được gọi là chinampas để trồng trọt.

This highly productive form of agriculture created a vast system of canals,

Hình thức nông nghiệp năng suất cao này tạo nên một hệ thống kênh rạch rộng lớn,

expanding the lake system’s shallow, sheltered habitat—

mở rộng môi trường sống trong hồ nông, và được che chắn —

the axolotls’ ideal environment.

lý tưởng đối với loài kỳ nhông Mexico.

But when Spanish invaders arrived, they began draining the lakes.

Nhưng khi thực dân Tây Ban Nha đến, họ tiến hành tháo cạn các hồ.

And even more water has been diverted in recent years.

Và càng có nhiều dòng chảy bị chuyển hướng trong những năm gần đây.

Today, the entire population of wild axolotls is found in just one place,

Ngày nay, toàn bộ quần thể kỳ nhông Mexico hoang dã chỉ được tìm thấy ở một nơi,

Lake Xochimilco, where it’s threatened by pollution and invasive fishes.

Hồ Xochimilco, nơi hiện bị đe dọa bởi ô nhiễm và các loài cá xâm lấn.

People are working to regenerate the ecosystem

Mọi người đang chung tay để tái tạo hệ sinh thái

and strengthen the 2,000 year old chinampa farming tradition.

và củng cố truyền thống canh tác chinampas 2.000 năm tuổi.

If interest grows, farmers could recover abandoned chinampas

Nếu được quan tâm, người nông dân có thể phục hồi những chinampas bị bỏ hoang

and support the local community— along with the axolotl.

và hỗ trợ cộng đồng địa phương— cũng như loài kỳ nhông Mexico.

Eventually, the benefits of saving this salamander might be even greater.

Nhìn chung, lợi ích của việc cứu loài kỳ nhông này có thể còn lớn hơn thế.

Scientists hope that one day we’ll be able to apply

Các nhà khoa học hy vọng, một ngày nào đó, ta có thể áp dụng

the axolotl’s masterful tumor suppression and regenerative abilities

khả năng tái tạo và loại trừ khối u tuyệt vời này của chúng

to the human body.

lên cơ thể người.

Perhaps its secrets are the real reason for the slimy god monster’s smile.

Có lẽ bí ẩn này chính là điều khiến chúng luôn mang một khuôn mặt cười.