Learning from smallpox: How to eradicate a disease - Julie Garon and Walter A. Orenstein

Çeviri: Giray Başbuğ Gözden geçirme: Gözde Alpçetin

For most of human history,

İnsanlık tarihi boyunca

medical workers sought to treat diseases or cure them.

sağlık çalışanları hastalıkları iyileştirmeye ya da tedavi etmeye çalıştı.

The rise of vaccination in the 19th century

19. yüzyılda aşıların yükselişi,

enhanced the potential to prevent people

insanların hastalıklardan kaçınma ihtimalini oldukça yükseltti.

from contracting illnesses in the first place.

But only in recent decades did it become possible

Ama özel bir hastalığın insanlığı tekrar tehdit etmeyeceğinin garantilenmesi

to ensure that a particular disease never threatens humanity again.

ancak son yıllarda mümkün olabildi.

The story of smallpox,

Dünyadan kalıcı olarak yok edilen

the first and, so far, the only disease

ilk ve şu ana kadar tek hastalık olan çiçek hastalığının hikayesi

to be permanently eradicated from the world,

hastalıkları yok etmenin nasıl gerçekleşebileceğini

shows how disease eradication can happen and why it is so difficult to achieve.

ve neden son derece zor olduğunu gösteriyor.

Smallpox emerged in human populations thousands of years ago

Çiçek hastalığı, hızla yayılan bulaşıcı bir virüs olarak

as a contagious virus that spread rapidly,

insan topluluklarında binlerce yıl önce ortaya çıktı.

primarily through close, face to face contact,

Öncelikle yakın, yüz yüze temaslarla yayılıp

causing fever, aches and rashes.

ateşe, ağrıya ve kızarıklığa sebep olarak

It killed up to 30% of its victims

hastalarının yaklaşık %30'unu öldürdü

and often left survivors with life-long disfiguring scars.

ve genellikle de atlatanlara yaşam boyu taşıyacakları çirkin yaralar bıraktı.

The devastating impact of smallpox was so great

Hastalığın etkisi o kadar yıkıcıydı ki

that several cultures had religious deities specifically dedicated to it.

çeşitli dinler sırf ona adanmış tanrılara sahipti.

In the 20th century alone,

Yalnızca 20. yüzyılda

it is estimated to have killed more than 300 million people worldwide.

dünya çapında yaklaşık 300 milyondan fazla insan öldürdüğü tahmin ediliyor.

With the effective deployment of vaccination,

Etkili aşıların yayılmasıyla

the number of cases began to decrease.

vaka sayısında bir düşüş başladı.

By seeking out infected individuals,

Enfekte olmuş kişileri tespit edip

isolating them,

karantina altına alarak

and vaccinating their contacts to prevent further transmission,

ve daha fazla bulaşımı önlemek amacıyla yakınlarını aşılayarak

scientists realized that the spread of the disease could be haulted.

bilim insanları anladı ki hastalığın yayılımı durdurulabilirdi.

In fact, because smallpox could only survive in human hosts,

Hatta çiçek hastalığı yalnızca insan konaklarda yaşayabildiği için

vaccinating all of an infected persons' potential contacts

hastanın tüm potansiyel irtibatlarını aşılamak

would stop the virus dead in its tracks

virüsü far görmüş tavşana çevirip

and eliminate it from that region.

o bölgeden silebilirdi.

Once this strategy had succeeded

Bu yöntem, çoğu sanayileşmiş ülkede

in ridding most industrialized countries from disease,

hastalığın kökünü kurutmayı başarınca

health officials realized that eradicating it worldwide was within reach.

sağlık görevlileri anladı ki bunu dünya çapında yok etmek mümkündü.

But this was not an easy process,

Ancak bu kolay bir süreç değildi,

proving especially difficult in places suffering from poor infrastructure

özellikle alt yapının yetersiz olduğu

or civil wars.

ve iç savaş olan yerlerde daha da zordu.

The eradication effort took decades

İmha çalışmaları on yıllar aldı,

and involved millions of people working together,

bu süreçte dünya liderleri ve uluslararası kuruluşlardan

from world leaders and international organizations

yerel doktorlar ve topluluk çalışanlarına kadar

to rural doctors and community workers.

milyonlarca insan beraber çalıştı.

In India, one of the last strongholds of the disease,

Hastalığın son merkezlerinden Hindistan'da

health workers visited every one of the country's 100 million households

sağlık görevlileri, ülkedeki 100 milyon haneyi

tek tek ziyaret ederek vaka aradılar.

to search for cases.

Through this unprecedented worldwide effort,

Rakip süper güçlerin bile işbirliği içinde bulunduğu

in which even rival superpowers cooperated,

bu emsalsiz küresel çaba sonucu

smallpox was finally declared eradicated in 1980,

sonunda 1980'de çiçek hastalığının yok edildiği ilan edildi

saving approximately 40 million lives over the following two decades.

ve sonraki 20 yılda yaklaşık 40 milyon hayat kurtarıldı.

There were several factors

Çiçek hastalığını yok ediliş için aday yapan birkaç faktör vardı.

that made smallpox an ideal candidate for eradication.

First, humans are essential to the smallpox lifecycle,

Öncelikle çiçek hastalığının yaşam döngüsünde insanlar önemli rol oynar.

so breaking the chain of human to human transmission

Yani insandan insana yayılım zincirini kırmak

causes the virus to die out.

virüsün yok olmasına sebep olur.

In contrast, many other pathogens, like ebola or the bubonic plague,

Aksine ebola veya hıyarcıklı veba gibi birçok diğer patojen

can survive in animal carriers,

hayvan taşıyıcılarda yaşayabilir,

while the bacteria that cause tetanus can even live in the soil.

hatta tetanoza sebep olan bakteri toprakta bile yaşayabilir.

Secondly, individuals infected with smallpox

İkinci olarak, çiçek hastalığına yakalanan bireyler

displayed a characteristic rash, making them easy to identify,

karakteristik kızarıklıklar gösterir,

böylece laboratuvar testi olmadan tanımlanabilirler.

even without a lab test.

The lack of such practical diagnostic tools

AIDS gibi uzun kuluçka süresine sahip

for diseases with non-specific symptoms, or that have long incubation periods,

veya özelleşmiş belirtisi olmayan hastalıkları

tanımlamak için pratik yolların olmaması

such as AIDS, makes their eradication more difficult.

onların yok edilmesini zorlaştırıyor.

Third, the availability of a smallpox vaccine

Üçüncü olarak, yalnızca tek bir dozla

that provided immunity for five to ten years in a single dose

hastalıktan 5 ile 10 yıl arasında koruma sağlayan bir aşısının olması

meant that there was an effective intervention

virüsün yayılmasını önlemek için etkili bir yol demekti.

to stop the virus from spreading.

And finally, the initial success of several countries

Son olarak, birçok ülkenin hastalığı

in eliminating the disease within their borders

sınırları içerisinde yok etmekteki öncü başarısı

served as a proof of principle for its eradication worldwide.

küresel boyutta yok edilebileceğinin kanıtı olarak boy gösterdi.

Today, the same criteria are applied to determine

Günümüzde, başka hastalıkların da

whether other diseases can be similarly eliminated.

yok edilip edilemeyeceği konusunda aynı kriterler mevcut.

And even though smallpox remains the only success story thus far,

Çiçek hastalığı, şu ana kadarki tek başarı hikayesi olarak geçse de

several other pathogens may be next in line.

birkaç farklı patojen sırada olabilir.

Great progress has been made towards eradicating guinea worm disease

Basitçe su filtresi kullanarak

gine kurdu hastalığını yok etmek için yoğun çaba sarf edildi.

simply by use of water filters.

And vaccination for polio,

Geçmişte yılda yüz binlerce insanı sakat bırakan çocuk felcinin aşısının

which previously disabled hundreds of thousands of people each year

is estimated to have prevented 13 million cases of paralysis,

1988'den bu yana toplamda 13 milyon sakatlığın

and 650,000 deaths since 1988.

ve 650.000 ölümün önüne geçtiği düşünülüyor.

Yok etme çabalarının başlangıcından bu yana yayılımında görülen %99 düşüş ile

With a 99% drop in infections since the eradication effort began,

one final push is all that is needed

çocuk felcinin tekrar asla başka bir çocuğu

to ensure that polio will never paralyze another child.

sakatlamayacağından emin olmak için tek gereken şey son bir darbe.

Disease eradication is one public health effort that benefits all of humanity

Hastalıkları yok etmek, tüm insanlığın yararına olan bir sağlık çalışması

and challenges us to work together as a global community.

ve bizi küresel bir topluluk olarak çalışmaya mecbur bırakıyor.

Beyond eliminating specific diseases,

Belirli hastalıkları silmenin de ötesinde,

eradication programs benefit local populations

yok etme programları, sağlık altyapısını geliştirerek

by improving health infrastructure.

yerel popülasyona yardımcı oluyor.

For example, Nigeria recently used facilities and personnel

Örneğin, yakın zamanda Nijerya, çocuk felcini yok etme programındaki çalışanları

from their polio eradication program to effectively control an ebola outbreak.

aniden gelişen bir ebola salgınıyla baş etmek için kullandı.

Further more, globalization and international travel

Dahası, küreselleşme ve uluslararası seyahat demek oluyor ki

means that even a single infection anywhere in the world

dünyanın herhangi bir yerindeki tek bir enfeksiyonun

can potentially spread to other regions.

diğer bölgelere sıçraması oldukça olası.

By helping to protect others, we help to protect ourselves.

Başkalarını koruyarak kendimizi koruyoruz.

Disease eradication is the ultimate gift we can give to everyone alive today,

Hastalıkları yok etmek, bugün yaşayan herkese

ve gelecek nesillere verebileceğimiz en kıymetli hediye.

as well as all future generations of humanity.