Learning from smallpox: How to eradicate a disease - Julie Garon and Walter A. Orenstein

Translator: Hiwa Foundation II Reviewer: Hiwa Foundation

For most of human history,

بەدرێژایی مێژووی بواری پزیشکی،

medical workers sought to treat diseases or cure them.

کارمەندە پزیشکییەکان خەریکی چارەسەر یان بنەبڕکردنی نەخۆشییەکان بوون،

The rise of vaccination in the 19th century

دەرکەوتنی کوتان لە سەدەی نۆزدەیەمدا

enhanced the potential to prevent people

تواناکانی زیادکرد بۆ ئەوەی خەڵک ڕێگەبگرن

from contracting illnesses in the first place.

لەوەی هەر لە سەرەتاوە تووشی نەخۆشییەک ببن.

But only in recent decades did it become possible

بەڵام تەنیا لە دەیەکانی دواییدا توانرا

to ensure that a particular disease never threatens humanity again.

دڵنیایی بدرێت بەوەی نەخۆشییەکی دیاریکراو هەرگیز مەترسی بۆسەر مرۆڤایەتی دروست نەکات.

The story of smallpox,

چیرۆکی ئاوڵە،

the first and, so far, the only disease

یەکەمین، و هەتا ئێستاش تەنیا نەخۆشی

to be permanently eradicated from the world,

بەشێوەیەکی هەمیشەیی توانرابێت بنەبڕبکرێت لە جیهاندا،

shows how disease eradication can happen and why it is so difficult to achieve.

نیشانی ئەیات چۆن دەکرێت نەخۆشی بنەبڕبکرێت و بۆچی بەدیهێنانی زۆر قورسە.

Smallpox emerged in human populations thousands of years ago

ئاوڵە چەندین هەزار ساڵ لەمەوبەر لە مێژووی مرۆڤایەتیدا دەرکەوت

as a contagious virus that spread rapidly,

وەک ڤایرۆسێکی درم کە خێرا بڵاو ئەبێتەوە،

primarily through close, face to face contact,

بەشێوەیەکی سەرەکی لەڕێگەی بەرکەوتنی نزیکی ڕووبەڕوو،

causing fever, aches and rashes.

دەبێتە هۆی تا، و ئازار، و لیر.

It killed up to 30% of its victims

نزیکەی لەسەدا ٣٠ی قوربانییەکانی کوشتووە و

and often left survivors with life-long disfiguring scars.

زۆرجار ڕزگاربووەکانیش برینی هەمیشەییان بۆ دروست بووە.

The devastating impact of smallpox was so great

کاریگەرییە وێرانکەرەکەی ئاوڵە هێندە مەزن بوو

that several cultures had religious deities specifically dedicated to it.

کە چەندین کلتور خواوەندی ئاینیان بەتایبەتی بۆ دیاریکردبوو.

In the 20th century alone,

تەنیا لە سەدەی بیستەمدا،

it is estimated to have killed more than 300 million people worldwide.

خەمڵێنراوە کە لە جیهاندا زیاتر لە ٣٠٠ ملیۆن کەسی کوشتووە.

With the effective deployment of vaccination,

بە بەکارهێنانی کاریگەری کوتان،

the number of cases began to decrease.

ژمارەکە دەستیکردووە بە کەمبوونەوە.

By seeking out infected individuals,

بە دۆزینەوەی کەسە تووشبووەکان،

isolating them,

جیاکردنەوەیان، و

and vaccinating their contacts to prevent further transmission,

کوتانی بەرکەوتووەکانی بۆ ڕێگەگرتن لە بڵاوبوونەوەی زیاتر،

scientists realized that the spread of the disease could be haulted.

زانایان بۆیان دەرکەوت کە ئەکرێت بڵاوبوونەوەی نەخۆشییەکە بوەستێنرێت.

In fact, because smallpox could only survive in human hosts,

ڕاستییەکەی، لەبەر ئەوەی ئاوڵە تەنیا لە مرۆڤدا ئەمێنێتەوە،

vaccinating all of an infected persons' potential contacts

کوتانی هەموو بەرکەوتووەکانی کەسێکی توشوبوو

would stop the virus dead in its tracks

ڤایرۆسەکە لە شوێنی خۆی ئەوەستێنێت و

and eliminate it from that region.

لەو شوێنە لەناوی ئەبات.

Once this strategy had succeeded

هەر کە ئەم ستراتیجییە سەرکەوتوو بوو

in ridding most industrialized countries from disease,

لە ڕزگارکردنی وڵاتە پیشەسازییەکان لەم نەخۆشییە،

health officials realized that eradicating it worldwide was within reach.

بەرپرسانی تەندروستی درکیان کرد بەوەی دەکرێ لە جیهاندا بنەبڕ بکرێت.

But this was not an easy process,

بەڵام ئەمە پرۆسەیەکی ئاسان نەبوو،

proving especially difficult in places suffering from poor infrastructure

بەتایبەتی قورس بوو لە شوێنەکانی بناغەیەکی هەژار یان

or civil wars.

جەنگی ناوخۆیان هەبوو.

The eradication effort took decades

هەوڵی بنەبڕکردنەکە چەندین دەیەی خایاند و

and involved millions of people working together,

ملیۆنەها خەڵک پێکەوە کاریان کرد،

from world leaders and international organizations

لە سەرکردە جیهانییەکان و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان

to rural doctors and community workers.

بۆ پزیشکەکانی دەرەوەی شارەکان و کارمەندانی خزمەتی شارستانی.

In India, one of the last strongholds of the disease,

لە هیندستان، یەکێک لە دوایین سەنگەرەکانی نەخۆشییەکە،

health workers visited every one of the country's 100 million households

کارمەندانی تەندروستی سەردانی هەر یەک لە ١٠٠ ملیۆن ماڵەکەی وڵاتەکەیان کرد

to search for cases.

بۆ دۆزینەوەی نەخۆشەکان.

Through this unprecedented worldwide effort,

لەڕێگەی ئەم هەوڵە جیهانییە بێ پێشینەیە،

in which even rival superpowers cooperated,

کە زلهێزە ڕکابەرەکان تیایدا پێکەوە کاریان کرد،

smallpox was finally declared eradicated in 1980,

ساڵی ١٩٨٠ بنەبڕکردنی ئاوڵە ڕاگەیەندرا،

saving approximately 40 million lives over the following two decades.

بۆ ماوەی بیست ساڵی داهاتوو ژیانی نزیکەی ٤٠ ملیۆن ڕزگارکرا.

There were several factors

چەندین هۆکار هەبوو کە

that made smallpox an ideal candidate for eradication.

وایکرد ئاوڵە پاڵێوراوێکی نموونەیی بێت بۆ بنەبڕکردن.

First, humans are essential to the smallpox lifecycle,

یەکەم، مرۆڤەکان بەشێکی سەرەکین لە سووڕی ژیانی ئاوڵە،

so breaking the chain of human to human transmission

بۆیە شکاندنی زنجیرەی گواستنەوەی مرۆڤ بۆ مرۆڤ

causes the virus to die out.

دەبێتە مردنی ڤایرۆسەکە.

In contrast, many other pathogens, like ebola or the bubonic plague,

جیاواز لەوە، چەندین مشەخۆری تر، وەک ئیبۆلا یان تاعوون،

can survive in animal carriers,

لەسەر هەڵگری ئاژەڵیش ئەمێننەوە،

while the bacteria that cause tetanus can even live in the soil.

لەکاتێکدا بەکتریاکانی ئەبنە هۆی نەخۆشی گەزاز لە گڵیشدا ئەمێننەوە.

Secondly, individuals infected with smallpox

دووەم، ئەو کەسانەی تووشی ئاوڵە ئەبوون

displayed a characteristic rash, making them easy to identify,

لیرێکی دیاریکراویان تیا دەر ئەکەوت، بەوەش ناسینەوەیان ئاسان بوو،

even without a lab test.

تەنانەت بێ پشکنینی تاقیگەییش.

The lack of such practical diagnostic tools

نەبوونی ئەو ئامرازە بەردەستەی ناسینەوە

for diseases with non-specific symptoms, or that have long incubation periods,

بۆ نەخۆشییەکانی نیشانەی ناجێگیریان هەیە، یان ماوەی دروستکردنی نەخۆشیان درێژە،

such as AIDS, makes their eradication more difficult.

وەک ئایدز، وایکردووە بنەبڕکردنیان قورستر بێت.

Third, the availability of a smallpox vaccine

سێیەم، بەردەستبوونی کوتانی ئاوڵە

that provided immunity for five to ten years in a single dose

کە بە یەک جار بەرگری بۆ ماوەی پێنج بۆ دە ساڵ دابین ئەکرد

meant that there was an effective intervention

واتای ئەوە بوو کە ڕێگایەکی کاریگەر هەیە

to stop the virus from spreading.

بۆ ڕێگەگرتن لە بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکە.

And finally, the initial success of several countries

لە کۆتاییشدا، سەرکەوتنی سەرەتایی چەندین وڵات

in eliminating the disease within their borders

لە لەناوبردنی نەخۆشییەکە لەناو سنوورەکانیاندا

served as a proof of principle for its eradication worldwide.

وەک بەڵگەیەک وابوو بۆ ئەوەی ئەکرێت لە جیهاندا بنەبڕ بکرێت.

Today, the same criteria are applied to determine

ئەمڕۆ، هەمان پێوەرەکان بەکاردێن بۆ دیاریکردنی ئەوەی ئایا

whether other diseases can be similarly eliminated.

نەخۆشییەکانی تریش دەکرێت بەهەمان شێوە لەناوببرێن.

And even though smallpox remains the only success story thus far,

هەرچەندە هێشتا ئاوڵە یەکەم چیرۆکی سەرکەوتنە،

several other pathogens may be next in line.

چەندین مشەخۆری تر دەکرێت دوای ئەو سەرەیان بێت.

Great progress has been made towards eradicating guinea worm disease

بەرەوپێشچوونی بەرچاو بەدیهاتووە بەرەو نەهێشتنی نەخۆشی کرمی گینی

simply by use of water filters.

تەنیا بە بەکارهێنانی فلتەری ئاو.

And vaccination for polio,

کوتانیش بۆ ئیفلیجی منداڵان،

which previously disabled hundreds of thousands of people each year

کە پێشتر ساڵانە سەدان هەزار کەسی پەک ئەخست،

is estimated to have prevented 13 million cases of paralysis,

خەمڵێنراوە کە ڕێگری لە ١٣ ملیۆن شەلەلبوون، و

and 650,000 deaths since 1988.

٦٥٠ هەزار مردن گرتووە لە ساڵی ١٩٨٨ەوە.

With a 99% drop in infections since the eradication effort began,

بە کەمبوونەوەیەک بەڕێژەی %٩٩ لەکاتی دەستپێکردنی هەوڵی بنەبڕکردنەوە،

one final push is all that is needed

یەک هەوڵی کۆتایی پێویستە

to ensure that polio will never paralyze another child.

بۆ دڵنیابوونەوەی لەوەی ڤایرۆسی ئیفلیجی جارێکی تر هیچ منداڵێک ئیفلیج ناکات.

Disease eradication is one public health effort that benefits all of humanity

بنەبڕکردنی نەخۆشی هەوڵێکی تەندروستی گشتییە کە سودی بۆ مرۆڤایەتییە و

and challenges us to work together as a global community.

ململانێیەکە بۆ ئێمە هەتا وەک یەک کۆمەڵگای جیهانی کار بکەین.

Beyond eliminating specific diseases,

لەسەروو لەناوبردنی نەخۆشییە دیاریکراوەکانەوە،

eradication programs benefit local populations

پرۆگرامەکانی بنەبڕکردنی سوودی بۆ دانیشتووە ناوچەییەکان هەیە

by improving health infrastructure.

بە باشترکردنی بناغەی تەندروستییان.

For example, Nigeria recently used facilities and personnel

بۆ نموونە، بەم دواییە نایجیریا کارمەندان و دامەزراوەکانی

from their polio eradication program to effectively control an ebola outbreak.

پرۆگرامی بنەبڕکردنی ئیفلیجی بەکارهێنا بۆ کۆنترۆڵکردنی پەتای ئیبۆلا.

Further more, globalization and international travel

لەوەش زیاتر، بە جیهانی بوون و گەشتکردنی نێودەوڵەتی

means that even a single infection anywhere in the world

واتای ئەوەیە یەک تووشبوون لە هەر شوێنێکی جیهاندا

can potentially spread to other regions.

واتای ئەگەری بڵاوبوونەوەیە بۆ ناوچەکانی تریش.

By helping to protect others, we help to protect ourselves.

بە یارمەتیدان بۆ پاراستنی ئەوانی تر، یارمەتی پاراستنی خۆمان ئەیەین.

Disease eradication is the ultimate gift we can give to everyone alive today,

بنەبڕکردنی نەخۆشی باشترین دیارییە بیدەین بەوانەی ئێستا لە ژیاندان، و

as well as all future generations of humanity.

هەروەها نەوەکانی داهاتووی مرۆڤایەتی.