The law of conservation of mass - Todd Ramsey

Kütle korunumu yasası - Todd Ramsey

Çeviri: Sevkan Uzel Gözden geçirme: İrem Uzel

Where does all this stuff come from?

Tüm bu şeyler nereden geliyor?

This rock?

Bu taş?

That cow?

Şu inek?

Your heart?

Kalbiniz?

Not the things themselves, mind you, but what they're made of:

Nesnelerin kendisini değil, yapıldıkları şeyleri düşünün.

the atoms that are the fabric of all things.

Atomlar tüm bu şeylerin yapıtaşıdır.

To answer that question, we look to the law of conservation of mass.

Sorumuzu yanıtlamak için, kütle korunumu yasasına bakalım.

This law says take an isolated system

Bu yasa şunu söyler:

Sınırlarından madde ve enerjinin geçemediği yalıtılmış bir sistem olsun.

defined by a boundary that matter and energy cannot cross.

Inside this system, mass, a.k.a. matter and energy,

Böyle bir sistemde kütle, yani madde ve enerji

can neither be created nor destroyed.

ne yaratılabilir ne de yok edilebilir.

The universe, to the best of our knowledge,

Bildiğimiz kadarıyla evren yalıtılmış bir sistemdir.

is an isolated system.

But before we get to that, let's look at a much smaller and simpler one.

Ama oraya gelmeden önce daha ufak ve daha basit bir örnek alalım.

Here we have six carbon atoms, 12 hydrogen atoms,

Burada 6 tane karbon, 12 tane hidrojen ve

and 18 oxygen atoms.

18 tane oksijen atomu var.

With a little energy, our molecules can really get moving.

Biraz enerji ile moleküllerimiz harekete başlayabilir.

These atoms can bond together to form familiar molecules.

Bu atomlar birleşerek tanıdık moleküllere dönüşebilirler.

Here's water,

İşte su

and here's carbon dioxide.

ve bu da karbondioksit.

We can't create or destroy mass.

Kütle yaratamayız ve yok edemeyiz.

We're stuck with what we've got, so what can we do?

Elimizde ne varsa onunla kaldık. Peki ne yapabiliriz?

Ah, they have a mind of their own.

Onların da kendi aklı var.

Let's see. They've formed more carbon dioxide and water, six of each.

Bakalım. Daha fazla karbondioksit ve su oluşturdular, her birinden 6 tane.

Add a little energy, and we can get them to reshuffle themselves to a simple sugar,

Biraz daha enerji eklersek, bu kez kendilerini basit bir şeker

ve biraz oksijen gazı biçimine sokmalarını sağlayabiliriz.

and some oxygen gas.

Our atoms are all accounted for: 6 carbon, 12 hydrogen, and 18 oxygen.

Hepsi bu atomlardan oldu: 6 karbon, 12 hidrojen ve 18 oksijen.

The energy we applied is now stored in the bonds between atoms.

Uyguladığımız enerji şimdi atomlar arası bağlarda depolandı.

We can rerelease that energy

Şekeri oluşturan bağları kırarsak,

by breaking that sugar back into water and carbon dioxide,

bu enerji açığa çıkarken,

aynı atomlar su ve karbondioksite dönüşür.

and still, same atoms.

Let's put a few of our atoms aside and try something a little more explosive.

Atomlarımızın birazını ayırıp, daha patlayıcı bir deneme yapalım.

This here is methane, most commonly associated with cow flatulence,

Bu metan. Genellikle inek tezeği ile ilişkilendirilir ama

but also used for rocket fuel.

roket yakıtı olarak da kullanılır.

If we add some oxygen and a little bit of energy,

Eğer biraz oksijen ve örneğin bir kibrit alevinden azıcık enerji eklersek,

like you might get from a lit match,

it combusts into carbon dioxide, water and even more energy.

karbondioksit, su ve daha fazla enerji biçiminde yanar.

Notice our methane started with four hydrogen,

Başlangıçta metanda 4 hidrojen olduğuna ve

and at the end we still have four hydrogen captured in two water molecules.

son durumda da, iki su molekülünde 4 hidrojen bulunduğunda dikkat edin.

For a grand finale, here's propane, another combustible gas.

Büyük bir final için işte propan, bir diğer yanıcı gaz.

We add oxygen, light it up, and boom.

Oksijen ekleriz, kibriti çakarız ve bum.

More water and carbon dioxide.

Daha çok su ve karbondioksit.

This time we get three CO2s

Bu kez üç tane karbondioksit olur.

because the propane molecule started with three carbon atoms,

Çünkü propan molekülünde başlangıçta 3 karbon atomu bulunur

and they have nowhere else to go.

ve gidebileceği başka yer yoktur.

There are many other reactions we can model with this small set of atoms,

Bu kadarcık atomla modelleyebileceğimiz daha pek çok tepkime var ve

and the law of conservation of mass always holds true.

kütlenin korunumu yasası her zaman geçerliliğini korur.

Whatever matter and energy go into a chemical reaction

Bir kimyasal tepkimeye giren madde ve enerji ne olursa olsun,

are present and accounted for when it's complete.

sonuçta orada olur ve hesap tutar.

So if mass can't be created or destroyed,

Peki eğer kütle yaratılamıyor ve yok edilemiyor ise

where did these atoms come from in the first place?

tüm bu atomlar ilk olarak nereden çıktı?

Let's turn back the clock and see.

Zamanı geriye sarıp bir bakalım.

Further, further, further, too far.

Uzağa, uzağa, daha uzağa, en uzağa.

Okay, there it is.

Tamam, işte burası.

The Big Bang.

Büyük Patlama.

Our hydrogen formed from a high-energy soup of particles

Hidrojen, evrenin doğumunu izleyen üç dakika içinde,

in the three minutes that followed the birth of our universe.

yüksek enerjili parçacık çorbasından şekillendi.

Eventually, clusters of atoms accumulated and formed stars.

En sonunda atom öbekleri birikti ve yıldızları oluşturdu.

Within these stars, nuclear reactions fused light elements,

Bu yıldızların içindeki nükleer tepkimeler sayesinde, hidrojen ve helyum gibi

such as hydrogen and helium,

hafif elementler birleşerek, karbon ve oksijen gibi

to form heavier elements, such as carbon and oxygen.

ağır elementler oluşturdular.

At first glance, these reactions may look like they're breaking the law

İlk bakışta, bu tepkimeler yasayı çiğniyormuş gibi görünebilir.

because they release an astounding amount of energy,

Çünkü nereden geldiği belli olmayan inanılmaz miktarda bir enerji açığa çıkar.

seemingly out of nowhere.

However, thanks to Einstein's famous equation,

Bununla birlikte, Einstein'ın ünlü eşitliğinden biliyoruz ki,

we know that energy is equivalent to mass.

enerji kütleye eşdeğerdir.

It turns out that the total mass of the starting atoms

Anlaşılan o ki, başlangıçtaki atomların toplam kütlesi

is very slightly more than the mass of the products,

sonuçta oluşanların kütlesinden birazcık daha fazladır.

and that loss of mass perfectly corresponds to the gain in energy,

Aradaki kütle farkı ise yıldızdan ışık, ısı ve

which radiates out from the star as light, heat and energetic particles.

enerjik parçacıklar olarak çıkan enerjiye tam olarak denktir.

Eventually, this star went supernova

Nihayetinde, bu yıldız süpernova olmuş

and scattered its elements across space.

ve elementlerini uzaya saçmıştır.

Long story short, they found each other and atoms from other supernovas,

Uzun lafın kısası, onlar birbirlerini ve atomları diğer süpernovalardan bulmuş,

formed the Earth,

Dünya'yı biçimlendirmiş ve

and 4.6 billion years later got scooped up to play their parts

4,6 milyar yıl sonra da bu yalıtılmış sistemde

in our little isolated system.

üzerlerine düşeni yapmak için etrafa bakınmışlardır.

But they're not nearly as interesting as the atoms that came together to form you,

Ama hiçbiri sizi,

şu ineği ya da bu kayayı oluşturmak için

or that cow,

or this rock.

bir araya gelmiş atomlar kadar ilginç değil.

And that is why, as Carl Sagan famously told us,

İşte bu yüzden Carl Sagan'ın dediği gibi: Hepimiz yıldızdan yapılmayız.

we are all made of star stuff.