How inventions change history (for better and for worse) - Kenneth C. Davis

Buluşlar tarihi nasıl değiştiriyor (daha iyiye ve daha kötüye) - Kenneth C. Davis

Transcriber: tom carter Reviewer: Bedirhan Cinar

Çeviri: Elif Oral Gözden geçirme: Sancak Gülgen

This is the story of an invention that changed the world.

Bu dünyayı değiştiren

bir buluşun hikayesi.

Imagine a machine that could cut 10 hours of work down to one.

10 saatlik işi 1 saate indirebilen

bir makine hayal edin.

A machine so efficient that it would free up people to do other things,

Öyle verimli bir makine ki insanların

başka işlerle ilgilenmesini sağlayacak,

kind of like the personal computer.

kişisel bilgisayar tarzı bir makine.

But the machine I'm going to tell you about did none of this.

Ancak anlatacağım makine

bu dediklerimden hiçbirini yapmadı.

In fact, it accomplished just the opposite.

Aslında tam da tersine hizmet etti.

In the late 1700s, just as America was getting on its feet as a republic under the new U.S Constitution,

1700'lerin sonunda,

Amerika yeni Birleşmiş Devletler

anayasasına dayanarak

ayaklarının üzerinde durmaya başlamışken,

slavery was a tragic American fact of life.

kölelik Amerika'nın trajik bir gerçeğiydi.

George Washington and Thomas Jefferson both became President while owning slaves,

George Washington ve Thomas Jefferson "Başkan"

olduklarında ikisinin de hala köleleri vardı,

knowing that this peculiar institution contradicted the ideals and principles for which they fought a revolution.

ki bu gelenek uğruna devrim yaptıkları idealler

ve prensiplerle ters düşmektedir.

But both men believed that slavery was going to die out as the 19th century dawned,

Ama ikisi de köleliğin 19. yüzyılla birlikte

ortadan kalkacağına inanıyordu.

They were, of course, tragically mistaken.

Tabii ki fena halde yanıldılar.

The reason was an invention,

Nedeni ise bir buluştu,

a machine they probably told you about in elementary school:

muhtemelen ortaokulda duyduğun bir makine:

Mr. Eli Whitney's cotton gin.

Eli Whitney Bey'in pamuk ayıklama makinesi.

A Yale graduate, 28-year-old Whitney had come to South Carolina to work as a tutor in 1793.

28 yaşında bir Yale mezunu, 1793'te

öğretmen olarak güney Karolina'ya geldi.

Supposedly he was told by some local planters about the difficulty of cleaning cotton.

Tahminen yerel pamuk yetiştiricilerinden

pamuk temizliğinin zorluğuna dair

duyumlar aldı.

Separating the seeds from the cotton lint was tedious and time consuming.

Pamuğun tiftiğin çekirdeğinden ayrılması

oldukça zahmetli ve çok zaman alıyordu.

Working by hand, a slave could clean about a pound of cotton a day.

Bir köle elleriyle günde yaklaşık

yarım kilo temizleyebiliyor.

But the Industrial Revolution was underway,

Öte yandan sanayi devrimi yapılmak üzereydi

and the demand was increasing.

ve talep artıyordu.

Large mills in Great Britain and New England were hungry for cotton to mass produce cloth.

Büyük Britanya ve New England'daki

koca fabrikalar

toptan kıyafet üretimi için pamuğa aç bekliyordu.

As the story was told, Whitney had a "eureka moment" and invented the gin, short for engine.

Anlatıldığı üzere, Whitney bir "evreka anı"

sonrası aklına gelen fikirle

pamuk ayıklama makinasını icat etti.

The truth is that the cotton gin already existed for centuries in small but inefficient forms.

Aslında pamuk ayıklama makinesi

asırlardır mevcuttu

ama küçük ve kullanışsız biçimlerdeydi.

In 1794, Whitney simply improved upon the existing gins and then patented his "invention":

1794'te, Whitney halihazırda var olan

makineleri alıp geliştirdi

ve kendi adına makinenin patentini aldı.

a small machine that employed a set of cones that could separate seeds from lint mechanically,

Çekirdekleri mekanik olarak tiftiğinden

ayıran bir dizi koniden oluşmuş,

as a crank was turned.

sadece kolunu döndürmek gereken

With it, a single worker could eventually clean from 300 to one thousand pounds of cotton a day.

küçük bir makine.

Bu makineyle, tek bir işçi 135 kg yerine

450 kg pamuk ayıklayabiliyor.

In 1790, about 3,000 bales of cotton were produced in America each year.

1790'da Amerika'da her sene

yaklaşık 3000 balya pamuk üretildi.

A bale was equal to about 500 pounds.

Bir balya pamuk 225 kg'a eşit.

By 1801, with the spread of the cotton gin,

1801'e kadar, pamuk ayıklayıcısının yaygınlaşmasıyla,

cotton production grew to 100 thousand bales a year.

pamuk üretimi senede 100 bin balya arttı.

After the destructions of the War of 1812,

1812 savaşının yıkımından sonra,

production reached 400 thousand bales a year.

senelik üretim 400 bine vardı.

As America was expanding through the land acquired in the Louisiana Purchase of 1803,

1803'de Lousiana'nın satın alınımı ile birlikte

Amerika'nın toprakları genişledi ve

yearly production exploded to four million bales. Cotton was king.

senelik üretim 4 milyon balyaya fırladı.

Pamuk artık kraldı.

It exceeded the value of all other American products combined,

Pamuk tüm diğer Amerikan ürünlerinin

toplamının değerini katladı

about three fifths of America's economic output.

ve Amerika hasılatının beşte üçünü oluşturuyordu.

But instead of reducing the need for labor, the cotton gin propelled it,

Ancak, iş gücü ihtiyacını azaltmak yerine,

pamuk ayıklayıcısı bunu daha da artırdı.

as more slaves were needed to plant and harvest king cotton.

Zira kral pamuğun ekim ve hasat işlemi için

daha fazla köleye ihtiyaç duyulmuştu.

The cotton gin and the demand of Northern and English factories re-charted the course of American slavery.

Pamuk ayıklayıcısı, kuzey ve İngiliz fabrikaları

Amerika'daki köleliğe yeni boyut kattı.

In 1790, America's first official census counted nearly 700 thousand slaves.

1790'da, Amerika'nın ilk resmi nüfus

sayımına göre yaklaşık 700 bin köle kaydedildi.

By 1810, two years after the slave trade was banned in America,

1810'a kadar, Amerika'da köle ticareti

yasaklandıktan 2 sene sonrasına kadar,

the number had shot up to more than one million.

bu sayı bir milyona fırladı.

During the next 50 years, that number exploded to nearly four million slaves in 1860,

Akabindeki 50 sene boyunca, 1860'da bu sayı

neredeyse dört milyon köleye çıktı,

the eve of the Civil War.

tam da Amerikan iç savaşının arefesinde.

As for Whitney, he suffered the fate of many an inventor.

Whitney'e gelince, o birçok girişimcinin kaderini yaşadı.

Despite his patent, other planters easily built copies of his machine, or made improvements of their own.

Patenti olmasına rağmen, üreticiler kolaylıkla

onun makinesinin benzerlerini yaptı ya da

kendi makinelerini geliştirdi.

You might say his design was pirated.

Onun tasarımı zaten korsandı diyebilirsiniz.

Whitney made very little money from the device that transformed America.

Whitney Amerika'yı dönüştüren makineden

çok az para kazandı.

But to the bigger picture, and the larger questions.

Ama büyük resimden bakınca

daha büyük sorular doğuyor.

What should we make of the cotton gin?

Pamuk ayıklayıcısından ne sonuçlar çıkarmalıyız?

History has proven that inventions can be double-edged swords.

Tarih gösteriyor ki buluşlar

iki yönlü kılıç gibidir.

They often carry unintended consequences.

Beklenmedik sonuçlar doğurabilirler.

The factories of the Industrial Revolution spurred innovation and an economic boom in America.

Sanayi devriminin fabrikaları Amerika'da yenilik

ve ekonomik patlamayı tetikledi.

But they also depended on child labor,

Ama aynı zamanda çocuk işçiliğine de dayanıyor

and led to tragedies like the Triangle Shirtwaist fire that killed more than 100 women in 1911.

ve 1911'de 100 kadının ölümüne sebep olan

Triangle Shirtwaist yangını gibi trajedilere de yol açabiliyor.

Disposable diapers made life easy for parents,

Tek kullanımlık bezler ebeveynlerin

hayatını kolaylaştırdı,

but they killed off diaper delivery services.

ama bez sağlayan hizmetlerin de

bitmesine neden oldu.

And do we want landfills overwhelmed by dirty diapers?

Kirli bezlerle kaplanmış

bir arazi ister miyiz?

And of course, Einstein's extraordinary equation opened a world of possibilities.

Elbette Einstein'ın olağanüstü

denklemi fırsatlar

dünyasının kapısını açtı.

But what if one of them is Hiroshima?

Ama ya o fırsatlardan biri de Hiroşima ise?