How inventions change history (for better and for worse) - Kenneth C. Davis

Jak wynalazki zmieniły historię (na lepsze i na gorsze) - Kenneth C. Davis

Transcriber: tom carter Reviewer: Bedirhan Cinar

Tłumaczenie: Magdalena Pająk Korekta: Rysia Wand

This is the story of an invention that changed the world.

Oto opowieść o wynalazku, który zmienił świat.

Imagine a machine that could cut 10 hours of work down to one.

Wyobraź sobie maszynę, która skraca pracę z 10 godzin do jednej.

Maszynę tak skuteczną, że pozwalałaby ludziom robić inne rzeczy,

A machine so efficient that it would free up people to do other things,

kind of like the personal computer.

coś w stylu komputera osobistego.

But the machine I'm going to tell you about did none of this.

Ale maszyna, o której mówię, wcale tak nie zrobiła,

In fact, it accomplished just the opposite.

a wręcz przeciwnie.

In the late 1700s, just as America was getting on its feet as a republic under the new U.S Constitution,

W końcu XVIII wieku, kiedy Ameryka stawała się republiką,

slavery was a tragic American fact of life.

niewolnictwo było częścią smutnej, amerykańskiej rzeczywistości.

George Washington and Thomas Jefferson both became President while owning slaves,

Prezydenci George Washington i Thomas Jefferson mieli niewolników,

knowing that this peculiar institution contradicted the ideals and principles for which they fought a revolution.

choć wiedzieli, że niewolnictwo zaprzecza ideałom, o które walczyli.

Jednak obaj myśleli, że niewolnictwo skończy się wraz z nastaniem XIX wieku.

But both men believed that slavery was going to die out as the 19th century dawned,

They were, of course, tragically mistaken.

Niestety, byli w ogromnym błędzie.

The reason was an invention,

Powodem był pewien wynalazek,

a machine they probably told you about in elementary school:

który pewnie znasz z podstawówki.

Mr. Eli Whitney's cotton gin.

To odziarniarka pana Eliego Whitneya.

A Yale graduate, 28-year-old Whitney had come to South Carolina to work as a tutor in 1793.

28-letni absolwent Yale od roku 1793 był korepetytorem w Karolinie Południowej.

Supposedly he was told by some local planters about the difficulty of cleaning cotton.

Miejscowy plantator powiedział mu o problemach z czystością bawełny.

Separating the seeds from the cotton lint was tedious and time consuming.

Oddzielanie nasion od włókien było żmudne i czasochłonne.

Working by hand, a slave could clean about a pound of cotton a day.

Ręcznie niewolnik mógł oczyścić około 500 gramów bawełny dziennie.

But the Industrial Revolution was underway,

Ale nadchodziła rewolucja przemysłowa

and the demand was increasing.

i rosło zapotrzebowanie.

Large mills in Great Britain and New England were hungry for cotton to mass produce cloth.

Fabryki w Wielkiej Brytanii i Nowej Anglii czekały na bawełnę do produkcji materiału.

As the story was told, Whitney had a "eureka moment" and invented the gin, short for engine.

Podobno Whitneya olśniło i wymyślił "odziarniarkę", od ziaren.

The truth is that the cotton gin already existed for centuries in small but inefficient forms.

W zasadzie odziarniarki znano od wieków, ale były małe i nieskuteczne.

W 1794 roku Whitney po prostu ją ulepszył i opatentował swój "wynalazek":

In 1794, Whitney simply improved upon the existing gins and then patented his "invention":

a small machine that employed a set of cones that could separate seeds from lint mechanically,

małą maszynę ze stożkami do oddzielania nasion od włókien

as a crank was turned.

wraz z obrotem korby.

With it, a single worker could eventually clean from 300 to one thousand pounds of cotton a day.

Teraz pracownik mógł oczyścić od 136 do 450 kg bawełny dziennie.

In 1790, about 3,000 bales of cotton were produced in America each year.

W 1790 roku w Ameryce wytwarzano 3000 bel bawełny rocznie.

A bale was equal to about 500 pounds.

Bela to prawie 230 kg.

By 1801, with the spread of the cotton gin,

Dzięki odziarniarce do 1801 roku

cotton production grew to 100 thousand bales a year.

produkcja wzrosła do 100 tysięcy bel rocznie.

After the destructions of the War of 1812,

Po zniszczeniach wojny 1812 roku

production reached 400 thousand bales a year.

produkcja sięgnęła 400 tysięcy bel rocznie

As America was expanding through the land acquired in the Louisiana Purchase of 1803,

W związku z zakupem Luizjany w 1803 roku Ameryka powiększyła terytorium,

yearly production exploded to four million bales. Cotton was king.

a roczna produkcja sięgnęła 4 milionów bel. Bawełna królowała.

It exceeded the value of all other American products combined,

Przekraczała łączną wartość pozostałych amerykańskich produktów,

about three fifths of America's economic output.

stanowiła około 3/5 produkcji.

But instead of reducing the need for labor, the cotton gin propelled it,

Ale zamiast zmniejszyć zapotrzebowanie na siłę roboczą,

odziarniarka tylko je zwiększyła,

as more slaves were needed to plant and harvest king cotton.

bo coraz więcej niewolników musiało sadzić i zbierać królową bawełnę.

The cotton gin and the demand of Northern and English factories re-charted the course of American slavery.

Odziarniarka i potrzeby fabryk na Północy i w Europie wytyczały losy niewolników.

In 1790, America's first official census counted nearly 700 thousand slaves.

W 1790 roku pierwszy spis ludności wykazał prawie 700 tysięcy niewolników.

By 1810, two years after the slave trade was banned in America,

W 1810 roku, w 2 lata po zakazaniu handlu niewolnikami,

the number had shot up to more than one million.

ta liczba skoczyła do ponad miliona.

Przez następne 50 lat ich liczba wzrosła do 4 milionów w 1860 roku,

During the next 50 years, that number exploded to nearly four million slaves in 1860,

the eve of the Civil War.

w przededniu wojny secesyjnej.

As for Whitney, he suffered the fate of many an inventor.

Whitney podzielił los wielu wynalazców.

Despite his patent, other planters easily built copies of his machine, or made improvements of their own.

Mimo patentu, plantatorzy łatwo kopiowali lub ulepszali jego maszynę.

You might say his design was pirated.

Teraz powiedzielibyśmy, że "piratowali".

Whitney made very little money from the device that transformed America.

Whitney mało zarobił na wynalazku, który zmienił oblicze Ameryki.

But to the bigger picture, and the larger questions.

Ale spójrzmy szerzej:

What should we make of the cotton gin?

czego nas uczy odziarniarka?

Historia udowadnia, że wynalazki to często broń obosieczna.

History has proven that inventions can be double-edged swords.

They often carry unintended consequences.

Niosą ze sobą niezamierzone konsekwencje.

The factories of the Industrial Revolution spurred innovation and an economic boom in America.

W czasie rewolucji przemysłowej fabryki przyśpieszyły innowację i bum gospodarczy.

But they also depended on child labor,

Jednakże opierały się na wyzysku i pracy dzieci,

and led to tragedies like the Triangle Shirtwaist fire that killed more than 100 women in 1911.

powodowały tragedie jak pożar w fabryce Triangle w 1911 roku,

gdzie zginęło ponad 100 kobiet.

Disposable diapers made life easy for parents,

Pampersy ułatwiły życie rodzicom, ale zabiły usługi dostarczania pieluch.

but they killed off diaper delivery services.

And do we want landfills overwhelmed by dirty diapers?

No i czy chcemy wysypisk pełnych brudnych pieluch?

And of course, Einstein's extraordinary equation opened a world of possibilities.

Niesamowite równanie Einsteina otworzyło świat na nowe możliwości.

Ale co, jeśli jedną z nich była Hiroszima?

But what if one of them is Hiroshima?