What light can teach us about the universe - Pete Edwards

Šta nas svetlo može naučiti o svemiru - Pit Edvards (Pete Edwards)

Prevodilac: Tijana Mihajlović Lektor: Mile Živković

How and when did our universe begin?

Kako i kada je nastao naš svemir?

How did it get to look like this?

Kako je postao ovakav?

How will it end?

Kako će završiti?

Humans have been discussing these questions

Ljudi su raspravljali o ovim pitanjima

for as long as they've been around without ever reaching much agreement.

od kako su ovde bez dostizanja saglasnosti.

Today, cosmologists are working hard to find the answers.

Danas se kosmolozi jako trude da pronađu odgovore,

But how can anyone hope to find concrete answers to such profound questions?

ali kako se iko može nadati da pronađe konkretne odgovore

na takva duboka pitanja?

And how is it possible to explore and study something as huge as the universe,

I kako je moguće istražiti i proučavati nešto tako ogromno kao što je svemir,

most of which we'll never be able to reach?

čiji veći deo nikada nećemo moći da dostignemo?

The answer is light.

Odgovor je svetlo.

And although light from distant parts of the universe

Iako svetlu iz udaljenih delova svemira

can take billions of years to reach us,

može trebati milijarde godina da stigne do nas,

it carries six unique messages that, when put together,

ono nosi 6 jedinstvenih poruka koje, kada se spoje,

can disclose an amazing amount of information to astronomers

mogu da otkriju zapanjujuću količinu informacija za astronome

who know how to look for it.

koji znaju kako da ih potraže.

Just as sunlight can be split up into the familiar rainbow,

Kao što se Sunčeva svetlost može podeliti na poznatu dugu,

splitting the light from distant objects exposes different patterns of colors

podela svetla sa udaljenih objekata otkriva različite obrasce boja,

depending on its source.

što zavisi od njenog izvora.

This distinctive light barcode can reveal not only an object's composition,

Ovaj prepoznatljivi svetlosni barkod može da otkrije ne samo sastav objekta,

but also the temperature and pressure of its constituent parts.

već i temperaturu i pritisak njegovih sastavnih delova.

There's even more we can discover from light.

Ima čak i više što možemo otkriti preko svetla.

If you've ever stood on a train platform, you might have noticed

Ako ste ikada stajali na platformi voza, možda ste primetili

that the train sounds different depending on its direction

da voz zvuči drugačije u zavisnosti od njegovog pravca,

sa zvukom koji postaje viši kada vam se približava

with the pitch ascending when it approaches you

and descending when it speeds away.

i koji se snižava dok odlazi.

But this isn't because the train conductor is practicing for a second career.

Međutim, ovo se ne dešava zbog toga

što kondukter voza vežba za drugu karijeru,

Rather, it's because of something called the Doppler effect

već zbog nečega što se zove Doplerov efekat

where sound waves generated by an approaching object are compressed,

gde su zvučni talasi koje proizvodi objekat koji se približava sabijeni,

while those from a receding object are stretched.

dok se oni koje proizvode udaljavajući predmeti rastežu.

But what has this to do with astronomy?

Ali, kakve ovo ima veze sa astronomijom?

Sound does not travel through a vacuum. In space, no one can you hear you scream!

Zvuk ne putuje kroz vakuum. U svemiru vas niko ne bi čuo da vrištite!

But the same Doppler effect applies to light whose source is moving at exceptional speed.

Isti Doplerov efekat primenjuje se na svetlo

čiji se izvor kreće po izuzetnim brzinama.

If it's moving towards us, the shorter wavelength

Ako se kreće prema nama, kraća talasna dužina

will make the light appear to be bluer.

učiniće da svetlo postane plavlje,

While light from a source that's moving away

dok će svetlo iz izvora koji odlazi

will have a longer wavelength, shifting towards red.

imati dužu talasnu dužinu, prebacujući se na crvenu boju.

So by analyzing the color pattern in the Doppler shift of the light

Kroz analizu obrasca boja u Doplerovoj smeni svetla

from any object observed with a telescope, we can learn what it's made of,

sa bilo kog objekta koji se posmatra teleskopom,

saznajemo od čega se sastoji,

how hot it is and how much pressure it's under,

koliko je vreo, pod kolikim je pritiskom,

as well as whether it's moving, in what direction and how fast.

kao i da li se kreće, u kom pravcu i koliko brzo.

And these six measurements, like six points of light,

Ovih šest merenja, kao šest tačaka svetlosti,

reveal the history of the universe.

otkrivaju istoriju svemira.

The first person to study the light from distant galaxies was Edwin Hubble,

Prva osoba koja je proučavala svetlo iz udaljenih galaksija bio je Edvin Habl,

and the light he observed was redshifted.

a svetlo koje je posmatrao prikazivalo je crveni pomak.

The distant galaxies were all moving away from us,

Sve udaljene galaksije su se udaljavale od nas,

and the further away the were, the faster they were receding.

a što su bile udaljenije, brže su nestajale.

Hubble had discovered our universe is expanding,

Habl je otkrio da se naš svemir širi,

providing the first evidence for the Big Bang theory.

obezbeđujući tako prvi dokaz za teoriju Velikog praska.

Along with the idea that the visible universe has been constantly expanding

Zajedno sa idejom da se vidljivi svemir konstantno širi

from a densely packed single point,

iz gusto zbijene pojedinačne tačke,

one of this theory's most important predictions

jedno od najvažnijih predviđanja ove teorije je

is that the early universe consisted of just two gases: hydrogen and helium,

da se rani svemir sastojao od samo dva gasa - vodonika i helijuma,

in a ratio of three to one.

u razmeri tri prema jedan,

And this prediction can also be tested with light.

a ovo predviđanje je testirano i na svetlu.

If we observe the light from a remote, quiet region of the universe and split it,

Ako posmatramo svetlo iz udaljenog, tihog područja svemira i ako ga podelimo,

we do indeed find the signatures of the two gases in just those proportions.

zaista nalazimo zapise o dva gasa u samo ova dva odnosa.

Another triumph for the Big Bang.

Još jedan trijumf za Veliki prasak.

However, many puzzles remain.

Ipak, mnoge zagonetke ostaju.

Although we know the visible universe is expanding,

Iako znamo da se vidljivi svemir širi,

gravity should be applying the brakes.

gravitacija bi trebalo da primenjuje kočnice.

But recent measurements of light from distant dying stars

Međutim, skorašnja merenja svetla sa udaljenih umirućih zvezda

show us that they're farther away than predicted.

pokazuju nam da su udaljenije nego što je predviđeno.

So the expansion of the universe is actually accelerating.

Dakle, širenje svemira se zapravo ubrzava.

Something appears to be pushing it,

Čini se da ga nešto gura,

and many scientists believe that something is dark energy,

a mnogi naučnici veruju da je to nešto tamna materija,

making up over 2/3 of the universe and slowly tearing it apart.

koja čini preko dve trećine svemira i koja ga polako kida.

Our knowledge of the behavior of matter and the precision of our instruments

Naše znanje o ponašanju materije i preciznost naših instrumenata

znači da jednostavno posmatranje udaljenih zvezda

means that simply observing distant stars can tell us more about the universe

može da nam kaže više o svemiru

than we ever thought possible.

nego što smo ikada mislili da je moguće.

But there are other mysteries, like the nature of dark energy

Međutim, postoje druge misterije, kao što je priroda tamne energije,

upon which we have yet to shed light.

koje tek treba da rasvetlimo.