What light can teach us about the universe - Pete Edwards

Translator: Tun Lin Aung + 1 Reviewer: Myo Aung

How and when did our universe begin?

ကျုပ်တို့ စကြ၀ဠာကြီး ဘယ်တုန်းက ဘယ်လို ပေါ်လာခဲ့လဲ။

How did it get to look like this?

ဒီပုံစံမျိုး ဘယ်လိုများ ဖြစ်ပေါ်လာခဲ့လဲ။

How will it end?

ဘယ်လိုများ အဆုံးသတ်သွားမလဲ။

Humans have been discussing these questions

လူသားတွေက သူတို့ ပေါ်ထွန်းလာခဲ့ကြတဲ့

for as long as they've been around without ever reaching much agreement.

အချိန်ကတည်းက ဒီမေးခွန်းတွေကို ဆွေးနွေး လာခဲ့ကြပေမဲ့ သဘောမတူနိုင်ခဲ့ကြပါ။

Today, cosmologists are working hard to find the answers.

ယနေ့ခေတ်မှာ အာကာသဗေဒပညာရှင်တွေက အဖြေတွေရှာကြံဖို့ ကြိုးပမ်းအားထုတ်နေကြတယ်။

But how can anyone hope to find concrete answers to such profound questions?

ဒီလိုနက်နဲတဲ့ မေးခွန်းတွေကို တစ်ဦးဦးက ပြီးပြည့်စုံစွာ ဖြေပေးမှာ မျှော်လင့်မရပါ။

And how is it possible to explore and study something as huge as the universe,

ပြီးတော့ စကြ၀ဠာလို ကြီးမားပြီး အများစုကို ကျွန်ုပ်တို့ ရောက်ဘူးကြမှာ မဟုတ်တဲ့

most of which we'll never be able to reach?

နေရာတွေကို စူးစမ်း လေ့လာရေးကိစ္စ ဘယ်လိုများ လုပ်နိုင်မလဲ။

The answer is light.

အဖြေဟာ အလင်းရောင်ပါ။

And although light from distant parts of the universe

အလှမ်းဝေးတဲ့ စကြ၀ဠာရဲ့ ဒေသတွေမှ အလင်းရောင်ဟာ

can take billions of years to reach us,

ကျုပ်တို့ထံ ရောက်ဖို့ နှစ်ဘီလီယံချီ ကြာပေမဲ့၊

it carries six unique messages that, when put together,

၎င်းက သူမတူထူးခြားတဲ့ သတင်းအချက်အလက် ခြောက်မျိုး ယူဆောင်လာရာ၊ ပေါင်းလိုက်ရင်

can disclose an amazing amount of information to astronomers

၎င်းတို့ကို ဖွေရှာတတ်တဲ့ နက္ခတပညာရှင်တွေ ဩချကြရမယ့်

who know how to look for it.

အချက်အလက်များစွာကို ဖွင့်ချပြပေးနိုင်မှာပါ။

Just as sunlight can be split up into the familiar rainbow,

နေရောင်ကို သက်တန့်အဖြစ် ခွဲခြမ်းထုတ်ယူနိုင်သလို

splitting the light from distant objects exposes different patterns of colors

အလှမ်းဝေးတဲ့ အရာတွေမှ အလင်းရောင်ကို ခွဲခြမ်းလိုက်ရင် ၎င်းရဲ့ ဇစ်မြစ်အလိုက်

ကွဲပြားတဲ့ အရောင်တွဲပုံစံတွေကို ဖွင့်ထုတ်ပြပေးပါမယ်။

depending on its source.

This distinctive light barcode can reveal not only an object's composition,

ထူးခြားကြတဲ့ အဲဒီအလင်း ဘားကုဒ်က ၀တ္ထုတစ်ခုရဲ့ ဖွဲ့စည်းမှုကို သာမက

but also the temperature and pressure of its constituent parts.

၎င်း၌ ပါဝင်တဲ့ အစိတ်အပိုင်းတွေရဲ့ အပူချိန်နဲ့ ဖိအားကိုပါ ဖော်ပြပေးနိုင်တယ်။

There's even more we can discover from light.

အလင်းရောင်ထံမှ ကျုပ်တို့ ရှာတွေ့နိုင်တာ ဒီထက်တောင် ပိုပါတယ်။

If you've ever stood on a train platform, you might have noticed

အကယ်၍ သင် ရထားစင်္ကြံပေါ်မှာ ရပ်ခဲ့ဖူးရင်၊ သတိ ပြုမိခဲ့မှာက

that the train sounds different depending on its direction

ရထား အသံဟာ ၎င်းရဲ့လားရာအရပ်ပေါ် မူတည်ကာ သံစဉ်ဟာ သင့်ထံ

ချည်းကပ်လာချိန် တဖြည်းဖြည်း မြင့်လာပြီး၊

with the pitch ascending when it approaches you

ဝေးရာသို့ ထွက်သွားချိန်မှာ တဖြည်းဖြည်း နိမ့်ဆင်းသွားတာကိုပါ။

and descending when it speeds away.

But this isn't because the train conductor is practicing for a second career.

ဒါက ရထားလတ်မှတ်ရောင်းက အလုပ်သစ် အတွက် လေ့ကျင့်နေလို့တော့ မဟုတ်ပါ။

Rather, it's because of something called the Doppler effect

အမှန်တော့ ဒါဟာ Doppler effect ဆိုတဲ့ သက်ရောက်မှု ကြောင့်ပါ။

where sound waves generated by an approaching object are compressed,

ချည်းကပ်လာတဲ့ အရာထံမှ အသံလှိုင်းတွေက ဖိသိပ်ခံကြရပြီး

while those from a receding object are stretched.

ဝေးရာသို့ ထွက်သွားတဲ့ အရာထံမှ အဲဒီလှိုင်းတွေဟာ ဆွဲဆန့်ခံရကြလို့ပါ။

But what has this to do with astronomy?

ဒါပေမဲ့၊ အဲဒါက နက္ခတဗေဒသမားတွေနဲ့ ဘယ်လိုများ ပတ်သတ်နိုင်သလဲ။

Sound does not travel through a vacuum. In space, no one can you hear you scream!

အသံဟာ လေဟာကို ဖြတ်မသွားနိုင်လို့ အာကာသမှာ သင်ဟာ ကိုယ့်အော်သံကိုတောင် မကြားနိုင်ပါ။

But the same Doppler effect applies to light whose source is moving at exceptional speed.

ဒါပေမဲ့ Doppler effect က မြန်လွန်းစွာ ရွေ့ လျားနေတဲ့ အရာရဲ့ အလင်းနဲ့လည်း ဆိုင်ပါတယ်။

If it's moving towards us, the shorter wavelength

အကယ်၍ ကျုပ်တို့ထံ လာနေရင် ပိုတိုတဲ့

will make the light appear to be bluer.

လှိုင်းအလျားကြောင့် အလင်းရောင်ကို ပိုပြာလာစေမယ်။

While light from a source that's moving away

ထိုစဉ် ဝေးရာကို ရွေ့နေတဲ့ အရာမှ အလင်းရောင်က

will have a longer wavelength, shifting towards red.

အနီဘက်ယိမ်းလျက် လှိုင်းအလျား ပိုရှည်သွားပါလိမ့်မယ်။

So by analyzing the color pattern in the Doppler shift of the light

ဒီတော့ အဝေးကြည့် မှန်ပြောင်းနဲ့ ရှုမှတ်နိုင်တဲ့ အရာဝတ္ထုမှ အလင်းရဲ့

from any object observed with a telescope, we can learn what it's made of,

ဒေါ့ပလာ ရွေ့လျားမှုအရအရ၊ ကျုပ်တို့ဟာ အဲဒါကို ဘာနဲ့လုပ်ထားသလဲ၊

how hot it is and how much pressure it's under,

၎င်းရဲ့ အပူချိန်က ဘာလောက်လဲ၊ ၎င်းအပေါ် ကျရောက်နေတဲ့ ဖိအားကို သိနိုင်သလို၊

as well as whether it's moving, in what direction and how fast.

ဒါက ရွေ့လျားနေမနေ၊ ရွေ့လျားနေရင် ဘယ်ကို ဘယ်လောက် လျင်မြန်စွာ သိနိုင်တယ်။

အဲဒီလို ခြောက်ခုသော အလင်းရဲ့ တိုင်းတာမှု တွေ၊ အလင်းရောင်ရဲ့ အချက်ခြောက်ချက်လို

And these six measurements, like six points of light,

reveal the history of the universe.

စကြ၀ဠာရဲ့သမိုင်းကို ဖော်ထုတ် ပြသပေးကြပါတယ်။

The first person to study the light from distant galaxies was Edwin Hubble,

အလှမ်းဝေးတဲ့ ကြယ်စုတွေထံမှ အလင်းရောင်ကို ပထမဆုံး လေ့လာခဲ့သူက Edwin Hubble ဖြစ်ပြီး

and the light he observed was redshifted.

သူမြင်တွေ့ရတဲ့ အလင်းရောင်ဟာ အနီဘက်ကို ရွှေ့နေခဲ့တယ်။

The distant galaxies were all moving away from us,

အလှမ်းဝေးတဲ့ ကြယ်စုတွေဟာ အားလုံးပဲ ကျုပ်တို့ထံမှ ဝေးရာဆီ

and the further away the were, the faster they were receding.

ရွေ့လျားနေပြီး ပိုဝေးတဲ့ ကြယ်စုတွေက ပိုမြန်မြန် ဝေးဝေးသွားနေကြတယ်။

Hubble had discovered our universe is expanding,

Hubble ကမှ ကျုပ်တို့ရဲ့ စကြဝဠာ ပြန့်ကားလာနေကြောင်းကို တွေ့ခဲ့ရာ၊

providing the first evidence for the Big Bang theory.

Big Bang သီအိုရီအတွက် ပထမ သက်သေခံချက် ဖြစ်လာခဲ့တယ်။

Along with the idea that the visible universe has been constantly expanding

တွေ့မြင်ရတဲ့ စကြ၀ဠာဟာ တချိန်လုံးပဲ ကျစ်လစ်သိပ်သည်းခဲ့တဲ့ အမှတ်တနေရာမှ

အဆက်မပြတ် ပြန့်ကားလာခဲ့နေကြောင်း ဆိုတဲ့ အတွေးအခေါ်ဖြစ်တဲ့

from a densely packed single point,

one of this theory's most important predictions

ဒီသီအိုရီရဲ့ အရေးပါဆုံး ဟောကိန်းတွေထဲမှ တစ်ခုက

is that the early universe consisted of just two gases: hydrogen and helium,

ရှေးဦး စကြ၀ဠာထဲတွင် ဟိုက်ဒြိုဂျင်နှင့် ဟီလီယံ ဓာတ်ငွေ့ နှစ်မျိုးတို့ဟာ

in a ratio of three to one.

သုံးချိုး တစ်ချိုး ပါဝင်ခဲ့ခြင်းပါပဲ။

And this prediction can also be tested with light.

ပြီးတော့ အဲဒီဟောကိန်းကိုလည်း အလင်းရောင်းနဲ့ စမ်းသပ်နိုင်တယ်။

If we observe the light from a remote, quiet region of the universe and split it,

ကျုပ်တို့က စကြ၀ဠာကို အစွန်းအဖျားရှိ ဆိတ်ငြိမ်ရပ်ဝန်းမှ အလင်းရောင်ကို လေ့လာပြီး

we do indeed find the signatures of the two gases in just those proportions.

ခွဲထုတ်လိုက်ရင် ဓာတ်ငွေ့နှစ်မျိုးရဲ့ အစအန ကို ခုနကအချိုးအတိုင်း တကယ်ပဲ တွေ့ရမှာပါ။

Another triumph for the Big Bang.

ဒါ Big Bangရဲ့ နောက်ထပ် အောင်ပွဲတစ်ရပ်ပါ။

However, many puzzles remain.

သို့သော်လည်း ဖြေရှင်းရဦးမယ့် ပဟေဠိတွေ အများကြီး ကျန်နေကြတုန်းပါ။

Although we know the visible universe is expanding,

မြင်ရတဲ့ စကြ၀ဠာဟာ ပြန့်ကားနေကြောင်း ကျုပ်တို့ သိသော်လည်း

gravity should be applying the brakes.

ဒြပ်ဆွဲခြင်းက ဘရိတ်အုပ်သလို ရှိရပါမယ်။

ဒါပေမဲ့၊ အဝေးရှိ သေကြတော့မယ့် ကြယ်တွေရဲ့ အလင်းရောင်ကို မကြာမီက တိုင်းကြည့်ရာ

But recent measurements of light from distant dying stars

show us that they're farther away than predicted.

၎င်းတို့မှာ ခန့်မှန်းခဲ့ရသည်ထက်ကို ပိုဝေးနေကြောင်း သိရတယ်။

So the expansion of the universe is actually accelerating.

ဒီလိုဆို စကြ၀ဠာပြန့်ကားခြင်းဟာ တကယ့်ကို ပိုအရှိန်ရလာတယ်။

Something appears to be pushing it,

တစ်ခုခုက ၎င်းကို တွန်းကန်နေသလို ထင်စရာရှိပြီး

and many scientists believe that something is dark energy,

အဲဒါဟာ စကြာဝဠာရဲ့ ၂/၃ အထိရှိပြီး တဖြည်းဖြည်းခြင်း ၎င်းကို ဆုတ်ဖြဲနေတဲ့

making up over 2/3 of the universe and slowly tearing it apart.

မှောင်မည်းနေတဲ့ စွမ်းအင်ဘဲ ဖြစ်တယ်လို့ သိပ္ပံပညာရှင် အများက ယူဆကြတယ်။

Our knowledge of the behavior of matter and the precision of our instruments

ရုပ်ဒြပ်တွေ ပြုမူကြပုံ ကျုပ်တို့ရဲ့ အသိပညာ တွေနဲ့ ကျုပ်တို့ ကိရိယာတွေရဲ့ တိကျမှုရဲ့

means that simply observing distant stars can tell us more about the universe

ကျေးဇူးကြောင့် အဝေးမှ ကြယ်တွေကို လေ့လာကြည့်ရုံဖြင့် စကြ၀ဠာအကြောင်းကို

than we ever thought possible.

တို့တွေ တွေးဖူးတာထက်ကို များစွာမှ ပိုသိရှိလာနိုင်ကြပါတယ်။

But there are other mysteries, like the nature of dark energy

ဒါပေမဲ့ Dark Energyရဲ့ သဘာဝလို အခြား ဆန်းကြယ်တဲ့ အရာတွေကို

upon which we have yet to shed light.

ကျုပ်တို့က မီးမောင်းထိုးပြလျက် ရှင်းပြ ပေးကြရဦးမှာပါ။