What light can teach us about the universe - Pete Edwards

Çeviri: Cihan Ekmekçi Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

How and when did our universe begin?

Evren ne zaman ve nasıl oluştu?

How did it get to look like this?

Bu hâle nasıl geldi?

How will it end?

Nasıl sona erecek?

Humans have been discussing these questions

İnsanlar bu soruları uzun zamandır tartışıyorlar

for as long as they've been around without ever reaching much agreement.

ancak henüz bir anlaşmaya varamadılar.

Today, cosmologists are working hard to find the answers.

Günümüzde kozmologlar yanıtları bulmak için çok çalışıyorlar.

But how can anyone hope to find concrete answers to such profound questions?

Fakat böyle derin sorulara somut cevaplar bulmayı nasıl umut edebiliriz ki?

And how is it possible to explore and study something as huge as the universe,

Evren gibi büyük, çoğu yerine ulaşılamamış bir şeyi keşfetmek ve incelemek

most of which we'll never be able to reach?

nasıl mümkün olabilir?

The answer is light.

Cevap, ışık.

And although light from distant parts of the universe

Evrenin farklı bölümlerindeki ışıkların

can take billions of years to reach us,

bize ulaşması milyarlarca yılı sürse de

it carries six unique messages that, when put together,

ışık, altı eşsiz mesaj barındırıyor,

can disclose an amazing amount of information to astronomers

bunlar bir araya getirildiğinde bu bilgileri arayan astronomlara

who know how to look for it.

inanılmaz ölçüde bilgi verebilir.

Just as sunlight can be split up into the familiar rainbow,

Güneş ışığını bildiğimiz gökkuşağına ayrıştırmak gibi

splitting the light from distant objects exposes different patterns of colors

uzaktaki objelerin ışığını ayrıştırmak da kaynağına göre değişen

depending on its source.

farklı yelpazede renkler ortaya çıkarır.

This distinctive light barcode can reveal not only an object's composition,

Bu özel ışık barkodu, yalnızca bir objenin yapısını değil

but also the temperature and pressure of its constituent parts.

ayrıca bileşenlerinin ısısını ve basıncını da ortaya çıkarabilir.

There's even more we can discover from light.

Işık aracılığıyla keşfedebileceğimiz başka şeyler de var.

If you've ever stood on a train platform, you might have noticed

Bir tren platformunda ayaktayken şunu fark etmişsinizdir,

that the train sounds different depending on its direction

trenin sesi, yönüne bağlı olarak değişiyor,

with the pitch ascending when it approaches you

çıkardığı ses size yaklaşırken yükseliyor,

and descending when it speeds away.

uzaklaşırken de alçalıyor.

But this isn't because the train conductor is practicing for a second career.

Tabii bunun sebebi kondüktörün ikinci bir iş arayışı değil.

Rather, it's because of something called the Doppler effect

Buna Doppler etkisi deniyor,

where sound waves generated by an approaching object are compressed,

yaklaşan bir objenin çıkardığı ses dalgaları sıkıştırılmıştır,

while those from a receding object are stretched.

uzaklaşan bir objeninkiler ise esner.

But what has this to do with astronomy?

Peki bunun astronomi ile ilgisi ne?

Sound does not travel through a vacuum. In space, no one can you hear you scream!

Vakumda ses ilerlemez. Uzayda kimse çığlıklarınızı duyamaz.

But the same Doppler effect applies to light whose source is moving at exceptional speed.

Ancak Doppler etkisi sıra dışı bir hızda ilerleyen ışık kaynağı için de geçerli.

If it's moving towards us, the shorter wavelength

Bize doğru yaklaşıyorsa daha kısa olan dalga boyları

will make the light appear to be bluer.

ışığın daha mavi görünmesini sağlar.

While light from a source that's moving away

Eğer ışığın kaynağı uzaklaşıyorsa

will have a longer wavelength, shifting towards red.

daha uzun dalga boyları kırmızıya dönecektir.

So by analyzing the color pattern in the Doppler shift of the light

Bu Doppler ışık değişimi renk yelpazesini analiz ederek

from any object observed with a telescope, we can learn what it's made of,

teleskopla objeleri gözlemleyebilir, neden oluştuğunu,

how hot it is and how much pressure it's under,

ne kadar sıcak olduğunu, ne kadar basınç altında olduğunu,

as well as whether it's moving, in what direction and how fast.

ayrıca hareket edip etmediğini, yönünü ve hızını da öğrenebiliriz.

And these six measurements, like six points of light,

Bu altı ölçü, yani ışığın altı noktası

reveal the history of the universe.

evrenin tarihini ortaya çıkarabilir.

The first person to study the light from distant galaxies was Edwin Hubble,

Uzak galaksilerdeki ışıkları ilk inceleyen kişi Edwin Hubble'dı

and the light he observed was redshifted.

ve gözlemlediği ışık kırmızıya dönüyordu.

The distant galaxies were all moving away from us,

Uzak galaksilerin tümü bizden uzaklaşıyor

and the further away the were, the faster they were receding.

ve ne kadar uzak olurlarsa uzaklaşma hızları da o kadar artıyor.

Hubble had discovered our universe is expanding,

Hubble evrenin genişlediğini keşfetti,

providing the first evidence for the Big Bang theory.

bu da Büyük Patlama teorisi için ilk kanıt teşkil etti.

Along with the idea that the visible universe has been constantly expanding

Görünen evrenin yoğunlaşmış tek bir noktadan

from a densely packed single point,

sürekli genişlediği fikriyle birlikte

one of this theory's most important predictions

teorisinin en önemli öngörülerinden biri

is that the early universe consisted of just two gases: hydrogen and helium,

evrenin ilk evrelerinde yalnızca iki gaz içerdiğiydi: hidrojen ve helyum,

in a ratio of three to one.

üçe bir oranında.

And this prediction can also be tested with light.

Bu öngörü de ışıkla test edilebilir.

If we observe the light from a remote, quiet region of the universe and split it,

Evrenin uzak ve sessiz bir bölgesinden ışığı gözlemleyerek onu ayrıştırırsak

we do indeed find the signatures of the two gases in just those proportions.

gerçekten de bu ölçülerde iki gazın var olduğunu buluyoruz.

Another triumph for the Big Bang.

Büyük Patlama için büyük bir atılım.

However, many puzzles remain.

Ancak yapbozun daha birçok parçası eksik.

Although we know the visible universe is expanding,

Görünen evrenin genişlediğini biliyor olsak da

gravity should be applying the brakes.

yer çekiminin kuralları geçerli.

But recent measurements of light from distant dying stars

Uzakta yok olan yıldızların ışığından gözlemlenen yeni ölçümler

show us that they're farther away than predicted.

tahmin edilenden daha uzakta olduklarını gösteriyor.

So the expansion of the universe is actually accelerating.

Yani evrenin genişlemesi aslında hızlanıyor.

Something appears to be pushing it,

Ona hız kazandıran bir şey var

and many scientists believe that something is dark energy,

ve çoğu bilim insanı bunun karanlık enerji olduğu kanısında,

making up over 2/3 of the universe and slowly tearing it apart.

evrenin üçte ikisini oluşturan ve onu yavaşça parçalayan şey.

Our knowledge of the behavior of matter and the precision of our instruments

Maddenin davranışına ilişkin bilgimiz ve araçlarımızın tam doğruluğuna göre

means that simply observing distant stars can tell us more about the universe

sadece uzak yıldızları gözlemleyerek

evren hakkında daha önce düşündüğümüzden çok daha fazla bilgi edinebiliriz.

than we ever thought possible.

But there are other mysteries, like the nature of dark energy

Ancak karanlık enerjinin doğası gibi diğer gizemler de

upon which we have yet to shed light.

hâlâ açıklığa kavuşturulmayı bekliyor.