Is there a center of the universe? - Marjee Chmiel and Trevor Owens

Czy istnieje centrum wszechświata? - Marjee Chmiel i Trevor Owens

Tłumaczenie: Marek Placiński Korekta: Daniel Wróblewski

What is at the center of the universe?

Co jest w centrum wszechświata?

It's an essential question

To bardzo ważne pytanie,

that humans have been wondering about for centuries.

nad którym ludzie zastanawiają się od wieków.

But the journey toward an answer

Ale podróż w stronę odpowiedzi

has been a strange one.

była bardzo dziwna.

If you wanted to know the answer to this question

Jeśli chcieliście znać odpowiedź

in third century B.C.E. Greece,

w Grecji w III wieku p.n.e.,

you might look up at the night sky

moglibyście nocą w niebo

and trust what you see.

i zaufać temu, co widzicie.

That's what Aristotle,

Tak jak Arystoteles,

THE guy to ask back then, did.

ówczesny specjalista w tej kwestii.

He thought that since we're on Earth, looking up,

Myślał, że skoro jesteśmy na Ziemi,

it must be the center, right?

to patrząc w górę musimy widzieć centrum.

For him, the sphere of the world

Dla niego sfera świata

was made up of four elements:

była zbudowana z czterech elementów:

Earth,

ziemi, wody, powietrza i ognia.

water,

air,

and fire.

ziemi, wody, powietrza i ognia.

ziemi, wody, powietrza i ognia.

ziemi, wody, powietrza i ognia.

These elements shifted around a nested set

Przemieszczały się one w zagnieżdżonym układzie

of solid crystalline spheres.

solidnych krystalicznych sfer.

Each of the wandering stars, the planets,

Każda z wędrujących gwiazd i planet

had their own crystal sphere.

miała własną krystaliczną sferę.

The rest of the universe and all of its stars

Reszta wszechświata i wszystkie gwiazdy

were on the last crystal sphere.

były na ostatniej krystalicznej sferze.

If you watch the sky change over time,

Obserwując zmiany na niebie,

you could see that this idea worked fine

możemy stwierdzić, że sprawdza się to

at explaining the motion you saw.

jako wytłumaczenie widzianego tam ruchu.

For centuries, this was central to how Europe

Przez wieki w Europie i w świecie arabskim

and the Islamic world saw the universe.

rozumiano tak wszechświat.

But in 1543, a guy named Copernicus

Ale w 1543 roku koleś zwany Kopernikiem

proposed a different model.

zaproponował inny model.

He believed that the sun

Sądził, że Słońce

was at the center of the universe.

jest w centrum wszechświata.

This radically new idea

Ten nowy, radykalny pomysł

was hard for a lot of people to accept.

wielu ludziom trudno było zaakceptować.

After all, Aristotle's ideas made sense

Pomysły Arystotelesa miały sens, bo tłumaczyły, co ludzie widzieli,

with what they could see,

Pomysły Arystotelesa miały sens, bo tłumaczyły, co ludzie widzieli,

and they were pretty flattering to humans.

a przy okazji pochlebiały ludziom.

But a series of subsequent discoveries

Ale po serii kolejnych odkryć

made the sun-centric model hard to ignore.

model heliocentryczny stał się trudny do zignorowania.

First, Johannes Kepler pointed out

Po pierwsze, Johannes Kepler wskazał,

that orbits aren't perfect circles or spheres.

że orbity nie są idealnymi okręgami czy sferami.

Then, Galileo's telescope caught

Następnie teleskop Galileusza

Jupiter's moons orbiting around Jupiter,

uchwycił księżyce Jowisza, które okrążały go,

totally ignoring Earth.

kompletnie ignorując Ziemię.

And then, Newton proposed the theory of universal gravitation,

Następnie Newton zaproponował teorię powszechnego ciążenia,

demonstrating that all objects are pulling on each other.

demonstrującą, że każdy obiekt się przyciąga.

Eventually, we had to let go of the idea

W końcu musieliśmy odrzucić

that we were at the center of the universe.

pomysł bycia w centrum wszechświata.

Shortly after Copernicus, in the 1580s,

Krótko po Koperniku, około roku 1580,

an Italian friar, Giordano Bruno,

włoski zakonnik Giordano Bruno

suggested the stars were suns

zasugerował, że gwiazdy są słońcami

that likely had their own planets

i posiadają własne planety

and that the universe was infinite.

i że wszechświat jest nieskończony.

This idea didn't go over well.

Ten pomysł nie został dobrze przyjęty.

Bruno was burned at the stake for his radical suggestion.

Przez swoją radykalną sugestię, Bruno został spalony na stosie.

Centuries later, the philosopher Rene Descartes

Wieki później, filozof Kartezjusz

proposed that the universe was a series of whirlpools,

zaproponował teorię, w której wszechświat był wirami,

which he called vortices,

zaproponował teorię, w której wszechświat był wirami,

and that each star was at the center of a whirlpool.

a każda gwiazda była w centrum wiru.

In time, we realized there were far more stars

Zdaliśmy sobie sprawę, że jest o wiele więcej gwiazd,

than Aristotle ever dreamed.

niż mogłoby się to przyśnić Arystotelesowi.

As astronomers like William Herschel

Kiedy astronomowie, jak William Herschel,

got more and more advanced telescopes,

zyskali dostęp do lepszych teleskopów,

it became clear that our sun is actually

stało się jasne, że nasze Słońce

one of many stars inside the Milky Way.

jest jedną z wielu gwiazd Drogi Mlecznej.

And those smudges we see in the night sky?

A smugi, które widzimy na nocnym niebie?

They're other galaxies,

Są to inne galaktyki,

just as vast as our Milky Way home.

równie wielkie, jak Droga Mleczna.

Maybe we're farther from the center than we ever realized.

Może jesteśmy o wiele dalej od centrum, niż nam się wydawało.

In the 1920s, astronomers studying the nebuli

W latach 20. astronomowie badający mgławice

wanted to figure out how they were moving.

chcieli zrozumieć, jak one się poruszają.

Based on the Doppler Effect,

Opierając się na efekcie Dopplera,

they expected to see blue shift

szukali przesunięcia ku fioletowi

for objects moving toward us,

obiektów poruszających się w naszym kierunku,

and red shift for ones moving away.

a u oddalających się przesunięcie ku czerwieni.

But all they saw was a red shift.

Ale było tylko przesunięcie ku czerwieni.

Everything was moving away from us, fast.

Wszystko oddalało się od nas w bardzo szybkim tempie.

This observation is one of the pieces of evidence

To odkrycie jest jednym z dowodów

for what we now call the Big Bang Theory.

teorii Wielkiego Wybuchu.

According to this theory,

Według tej teorii

all matter in the universe

cała materia we wszechświecie

was once a singular, infinitely dense particle.

była kiedyś pojedynczą, nieskończenie gęstą cząsteczką.

In a sense, our piece of the universe

W pewnym sensie nasza część wszechświata

was once at the center.

była kiedyś w jego centrum.

But this theory eliminates the whole idea of a center

Ale ta teoria wyklucza pojęcie centrum wszechświata,

since there can't be a center to an infinite universe.

ponieważ nie może istnieć centrum ciągle rozszerzającego się wszechświata.

The Big Bang wasn't just an explosion in space;

Wielki Wybuch nie był jedynie wybuchem w przestrzeni.

it was an explosion of space.

Był to wybuch samej przestrzeni.

What each new discovery proves

Każde nowe odkrycie dowodzi,

is that while our observations are limited,

że choć zdolność obserwacji jest ograniczona,

our ability to speculate and dream

nieograniczone są nasze możliwości

of what's out there isn't.

marzenia i spekulowania o wszechświecie.

What we think we know today can change tomorrow.

Nasza wiedza może zmienić się z dnia na dzień.

As with many of the thinkers we just met,

Jak w wielu przypadkach,

sometimes our wildest guesses

czasem nawet zgoła nieprawdopodobne teorie

lead to wonderful and humbling answers

prowadzą do pięknych odpowiedzi

and propel us toward even more perplexing questions.

i wiodą nas w kierunku jeszcze bardziej kłopotliwych pytań.