Why should you read "Don Quixote"? - Ilan Stavans

Tłumaczenie: Magdalena Bojarczuk Korekta: Agnieszka Fijałkowska

Mounting his skinny steed,

Dosiadłszy wychudzonego rumaka,

the protagonist of Don Quixote

protagonista Don Kichot

charges an army of giants.

mierzy się z armią olbrzymów.

In his eyes, it is his duty

Widzi jako swój obowiązek

to vanquish these behemoths

pokonanie tych gigantów

in the name of his beloved lady, Dulcinea.

w imię damy serca - Dulcynei.

However, this act of valor is ill conceived.

Ten akt męstwa jest jednak nieprzemyślany.

As his squire Sancho Panza explains to him

Giermek Sancho Pansa wielokrotnie mówi mu,

time and again, these aren’t giants;

że to nie olbrzymy,

they are merely windmills.

lecz zwykłe wiatraki.

Don Quixote is undeterred,

Don Kichot pozostaje nieugięty,

but his piercing lance

ale jego ostra kopia

is soon caught in their sails.

nie ma szans ze śmigłami.

Never discouraged,

Niezniechęcony,

the knight stands proudly, and becomes

rycerz dumnie podnosi się

even more convinced of his mission.

i jeszcze mocniej wierzy w misję.

This sequence encapsulates

Te wydarzenia to kwintesencja tego,

much of what is loved about Don Quixote,

za co uwielbiany jest Don Kichot.

the epic, illogical, and soulful tale of

To epicka, nielogiczna i smutna opowieść

Alonso Quijano,

o Alonzo Quijado,

who becomes the clumsy but valiant

który staje się niezdarnym, ale mężnym

Don Quixote of la Mancha, known as

Don Kichotem z Manczy

the Knight of the Sorrowful Countenance.

znanym jako Rycerz Posępnego Oblicza.

Originally published in two volumes,

Oryginalnie wydana w dwóch częściach,

the narrative follows Don Quixote

opowieść ukazuje losy Don Kichota,

as he travels through central and northern Spain

który podczas podróży przez środkową i północną Hiszpanię

fighting the forces of evil.

walczy z siłami zła.

Despite Don Quixote’s lofty imagination,

Mimo bujnej wyobraźni Don Kichota,

his creator, Miguel de Cervantes,

jego twórca Miguel de Cervantes

could never have imagined his book would

na pewno nie wyobrażał sobie, że jego książka

become the best-selling novel of all time.

zostanie najlepiej sprzedającą się powieścią wszech czasów.

Barring 5 years as a soldier,

Po pięciu latach jako żołnierz

and 5 more enslaved by pirates,

i kolejnych pięciu spędzonych w pirackiej niewoli,

Cervantes spent most of his life

Cervantes przez większość życia

as a struggling poet and playwright.

był szukającym uznania poetą i dramaturgiem.

It wasn’t until his late 50’s

Dopiero po pięćdziesiątce

that he published his greatest creation:

opublikował swoje najwspanialsze dzieło:

an epic satire of chivalry novels.

epicką satyrę romansów rycerskich.

At this time,

W tamtym czasie

medieval books chronicling the adventures

średniowieczne książki

opisujące przygody rycerzy

of knights and their moral code

i ich kodeks moralny

dominated European culture.

dominowały w kulturze europejskiej.

While Cervantes was a fan,

Cervantes był ich fanem,

he was weary of these repetitive tomes,

ale nużyły go też monotonne tomy,

which focused more on listing heroic feats

które skupiały się na wyliczaniu heroicznych wyczynów

than character development.

zamiast na rozwoju bohatera.

To challenge them, he wrote Don Quixote,

W ramach rywalizacji z nimi napisał Don Kichota,

the story of a hidalgo, or idle nobleman,

historię hidalgo, bezczynnego szlachcica,

who spends his days and nights

który spędza dnie i noce

reading chivalry novels.

na czytaniu romansów rycerskich.

Driven mad by these stories,

Doprowadzony do szału przez te historie,

he fashions himself a champion for the downtrodden.

sam kreuje się na wybawcę uciemiężonych.

Everyone in his village

Wszyscy w wiosce

tries to convince him to give up his lunacy,

starają się przekonać go do porzucenia tego szaleństwa,

going so far as to burn some of the

posuwając się nawet do spalenia części

lurid books in his personal library.

ponurych książek z jego biblioteczki.

But Don Quixote is unstoppable.

Ale Don Kichot jest niepowstrzymany.

He dresses up in old shining armor,

Zakłada starą, błyszczącą zbroję,

mounts his skinny horse,

dosiada wychudłego konia

and leaves his village in search of glory.

i opuszcza wioskę w poszukiwaniu chwały.

Cervantes’ novel

Powieść Cervantesa

unfolds as a collection of episodes

urasta do kolekcji epizodów

detailing the mishaps of the valiant knight.

szczegółowo opisujących niefortunne wypadki śmiałego rycerza.

Yet unlike the chivalry books

W odróżnieniu od romansów rycerskich

and perhaps all other prior fiction,

i przypuszczalnie całej dotychczasowej literatury,

Cervantes’ story deeply investigates

opowieść Cervantesa głęboko bada

the protagonist’s inner life.

wewnętrzne przeżycia głównego bohatera.

Don Quixote matures as the narrative develops,

Don Kichot poważnieje wraz z rozwojem fabuły,

undergoing a noticeable transformation.

przechodząc zauważalną przemianę.

This literary revelation

Ta literacka rewelacja sprawiła,

has led many scholars to call Don Quixote

że wielu uczonych nazywa Don Kichota

the first modern novel.

pierwszą nowoczesną powieścią.

And this character development

Rozwój postaci

doesn’t happen in isolation.

nie zachodzi w odosobnieniu.

Early on, Don Quixote is joined

Na samym początku do Don Kichota

by a villager-turned-squire

dołącza zmieniony w giermka wieśniak

named Sancho Panza.

o imieniu Sancho Pansa.

Sancho and Don Quixote

Sancho i Don Kichot

are a study in opposites:

są kompletnymi przeciwieństwami:

with one as the grounded realist

jeden to przyziemny realista,

to the other’s idealism.

a drugi to idealista.

Their lively, evolving friendship is often credited

Ich pełną przygód,

ewoluującą przyjaźń często uznaje się

as the original hero and sidekick duo,

za pierwowzór duetu złożonego z głównego bohatera i pomagiera,

inspiring centuries of fictional partnerships.

przez wieki będącego inspiracją literatów.

Don Quixote was a huge success.

"Don Kichot" był wielkim sukcesem.

Numerous editions were published across Europe

Opublikowano wiele wydań w całej Europie

in the seventeenth century.

w XVII wieku.

Even in the Americas,

Nawet w obu Amerykach,

where the Church banned all novels

gdzie Kościół zakazał powieści,

for being sinful distractions,

bo odwracały uwagę od Boga,

audiences were known to enjoy pirated editions.

odbiorcy cieszyli się podobno nielegalnymi wydaniami.

The book was so well received that

Książkę odebrano tak dobrze,

readers clamored for more.

że czytelnicy błagali o więcej.

After a rival author attempted to cash in

Po tym, jak konkurencyjny pisarz próbował wzbogacić się

on a fake follow-up, Cervantes released

na podrobionej kontynuacji, Cervantes wydał w odpowiedzi

the official sequel in response.

oficjalny ciąg dalszy.

Now published alongside the first volume

Obecnie publikowana razem z pierwszą częścią

as a completed text, this second volume picks up

jako kompletny tekst, druga część zaczyna się tam,

where the original left off,

gdzie skończył się oryginał.

only now Don Quixote and Sancho have become folk heroes.

Tym razem Don Kichot i Sancho stają się bohaterami ludowymi.

Just as in real-life, Cervantes included

Dokładnie jak w rzeczywistości, Cervantes umieścił

his novel’s success in the world of his characters.

sukces własnej powieści w świecie bohaterów.

This unconventional meta-awareness

Ta niespotykana samoświadomość

created philosophical complexity,

stworzyła głębię filozoficzną,

as the knight and his squire ponder

bo rycerz i jego giermek rozmyślają

the meaning of their story.

o znaczeniu swoich losów.

Unfortunately, Cervantes had sold

Niestety Cervantes sprzedał

the book’s publishing rights for very little.

prawa do publikacji bardzo tanio.

He died rich in fame alone.

Zmarł, mając pod dostatkiem tylko sławy.

But his treatise on the power of creativity

Jego rozprawa o sile kreatywności

and individualism has inspired

i indywidualizmie zainspirowała

art,

sztukę,

literature,

literaturę,

popular culture,

popkulturę,

and even political revolution.

a nawet rewolucję polityczną.

Don Quixote argues

Don Kichot uważa,

that our imagination greatly informs our actions,

że wyobraźnia znacząco kształtuje działania,

making us capable of change,

umożliwiając nam przemiany

and, indeed, making us human.

i robiąc z nas ludzi.