Why should you read Shakespeare’s “The Tempest”? - Iseult Gillespie

Tłumaczenie: Mateusz Pazdur Korekta: Agnieszka Fijałkowska

Claps of thunder and flashes of lightning illuminate a swelling sea,

Nad rozszalałym morzem huczą gromy i błyskają pioruny,

as a ship buckles beneath the waves.

gdy statek ugina się pod naporem fal.

This is no ordinary storm, but a violent and vengeful tempest,

To nie jest zwykły sztorm, tylko gwałtowna, mściwa burza.

and it sets the stage for Shakespeare’s most enigmatic play.

Tak zaczyna się najbardziej zagadkowa sztuka Szekspira.

As the skies clear, we are invited into a world

Gdy burza mija, zostajemy zaproszeni do świata

that seems far removed from our own, but is rife with familiar concerns

pozornie bardzo odległego od naszego, a jednak pełnego znanych nam problemów

about freedom, power, and control.

dotyczących wolności, władzy i kontroli.

The Tempest is set on a desert island, exposed to the elements

Akcja "Burzy" toczy się na bezludnej wyspie, gdzie działają żywioły

and ruled with magic and might by Prospero, the exiled Duke of Milan.

i gdzie za pomocą magii i mocy rządzi Prospero, wygnany książę Mediolanu.

Betrayed by his brother Antonio, Prospero has been marooned on the island

Zdradzony przez własnego brata, Antonia, Prospero utknął na wyspie

for twelve years with his daughter Miranda and his beloved books.

na dwanaście lat z córką Mirandą i z ukochanymi księgami.

In this time he’s learned the magic of the island

Z czasem poznaje magię wyspy

and uses it to harness its elementary spirits.

i wykorzystuje ją, by okiełznać duchy.

He also rules over the island’s only earthly inhabitant,

Jego sługą jest jedyny ludzki mieszkaniec wyspy,

the dejected and demonized Caliban.

ponury i zdziczały Kaliban.

But after years of plotting revenge, Prospero’s foe is finally in sight.

Po wielu latach planowania zemsty, wróg Prospera pojawia się na horyzoncie.

With the help of the fluttering sprite Ariel,

Z pomocą zwinnego ducha, Ariela,

the magician destroys his brother’s ship and washes its sailors ashore.

czarodziej niszczy statek brata i wyrzuca jego załogę na brzeg wyspy.

Prospero’s plotting even extends to his daughter’s love life,

W planie Prospera jest też miejsce na życie uczuciowe jego córki,

whom he plans to fall for stranded prince Ferdinand.

którą mag ma zeswatać z jednym z rozbitków, księciem Ferdynandem.

And as Prospero and Ariel close in on Antonio,

Gdy Prospero i Ariel zbliżają się do Antonia,

Caliban joins forces with some drunken sailors,

Kaliban łączy siły z parą zapijaczonych marynarzy,

who hatch a comic plot to take the island.

którzy knują komiczną intrygę, chcąc zawładnąć wyspą.

The play strips society down to its basest desires,

Sztuka obnaża podstawowe pragnienia społeczeństwa,

with each faction in hot pursuit of power- be it over the land, other people,

gdzie każda frakcja zaciekle walczy o władzę nad ziemią, innymi ludźmi

or their own destiny.

lub nad własnym losem.

But Shakespeare knows that power is always a moving target;

Szekspir wie jednak, że władza jest zawsze nieuchwytnym celem.

and as he reveals these characters’ dark histories,

Poznając mroczną przeszłość bohaterów dramatu,

we begin to wonder if this vicious cycle will ever end.

zaczynamy się zastanawiać, czy to błędne koło kiedyś się skończy.

Although Prospero was wronged by Antonio,

Choć Prospero doznał krzywd z rąk Antonia,

he has long inflicted his own abuses on the island,

to sam również od dawna dokonywał nadużyć na wyspie,

hoarding its magical properties and natural re-sources for himself.

zagarniając dla siebie jej magię i zasoby naturalne.

Caliban especially resents this takeover.

Kaliban ma do niego o to szczególny żal.

The son of Sycorax,

Jest synem Sykoraks,

a witch who previously ruled the island,

wiedźmy, która wcześniej rządziła wyspą.

he initially helped the exiles find their footing.

Początkowo pomagał wygnańcom urządzić się na wyspie,

But he’s since become their slave, and rants with furious regret:

jednak później stał się ich niewolnikiem i teraz aż grzmi żalem i złością:

“And then I loved thee,/ And showed thee

"A jam cię kochał; ja ci pokazałem

all the qualities o’ th’ isle/ The fresh springs,

źródła wód świeżych, bagna, grunt jałowy,

brine pits, barren place and fertile./

grunt urodzajny; niech przepadnę za to!".

Cursed be I that did so!”

With his thunderous language and seething anger,

Poprzez ostry język i kipiący gniew,

Caliban constantly reminds Prospero of what came before:

Kaliban ciągle przypomina Prospero o przeszłości:

this island’s mine by Sycorax my mother, Which thou takest from me.

Wyspa ta jest moją po mojej matce; ty mi ją wydarłeś.

Yet Sycorax also abused the island,

Jednak Sykoraks również wyrządzała wyspie krzywdę

and imprisoned Ariel until Prospero released him.

i więziła Ariela do momentu, aż uwolnił go Prospero.

Now Ariel spends the play hoping to repay his debt and earn his freedom,

Ariel przez całą sztukę ma nadzieję na spłatę długów i zyskanie wolności,

while Caliban is enslaved indefinitely, or at least as long

natomiast Kaliban pozostaje w niewoli bezterminowo, lub przynajmniej tak długo,

as Prospero is in charge.

jak rządzi tu Prospero.

For these reasons and many more,

Z tych, a także wielu innych powodów,

The Tempest has often been read as an exploration of colonialism,

"Burza" często jest odczytywana jako komentarz na temat kolonializmu

and the moral dilemmas that come with en-counters of “brave new world(s)."

i dylematów moralnych związanych z poznaniem "nowych wspaniałych światów".

Questions of agency and justice hang over the play:

Przez sztukę przewijają się pytania o sprawczość i sprawiedliwość.

is Caliban the rightful master of the land?

Czy Kaliban jest prawowitym władcą wyspy?

Will Ariel flutter free?

Czy Ariel odleci wolny?

And is Prospero the mighty overseer-

Oraz czy Prospero jest potężnym opiekunem,

or is there some deeper magic at work, beyond any one character's grasp?

czy też może działa tu głębsza magia, której żadna postać nie pojmuje?

Throughout the play,

Przez całą sztukę

Ariel constantly reminds Prospero of the freedom he is owed.

Ariel ciągle przypomina Prosperowi o należnej mu wolności.

But the question lingers of whether the invader will be able

Pozostaje jednak pytanie, czy okupant będzie w stanie

to relinquish his grip.

wyrzec się ucisku.

The question of ending one’s reign is particularly potent given that The Tempest

Pytanie o rezygnację z władzy jest tym mocniejsze, że "Burza"

is believed to be Shakespeare’s final play.

jest uważana za ostatnią sztukę Szekspira.

In many ways Prospero’s actions echo that of the great entertainer him-self,

Pod wieloma względami Prospero przypomina samego mistrza,

who hatched elaborate plots, maneuvered those around him,

który tworzył misterne plany, manewrował innymi

and cast a spell over characters and audience alike.

i rzucał czary tak na bohaterów jak i na widzów.

But by the end of his grand performance of power and control,

Jednak pod koniec tego wielkiego spektaklu o władzy i kontroli,

Prospero’s final lines see him humbled by his audience -

w swoim ostatnim monologu Prospero korzy się przed widzami

and the power that they hold over his creations.

i przed władzą, jaką mają nad tym, co stworzył.

"With the help of your good hands./ Gentle breath of yours my sails/

"Ze wszystkich piersi szmer długi, łaskawy niech teraz wydmie żagle mojej nawy

Must fill or else my project fails,/ Which was to please."

albo się z celem długiej pracy minę, jakby choć krótką bawić was godzinę".

This evokes Shakespeare’s own role as the great entertainer

Odwołuje się tu do roli samego Szekspira jako mistrza rozrywki,

who surrenders himself, ultimately, to our applause.

który ostatecznie poddaje się naszym oklaskom.