Einstein's miracle year - Larry Lagerstrom

Tłumaczenie: Justyna Kapelan Korekta: Rysia Wand

[1905 - rok cudu Einsteina]

As 1905 dawned,

Kiedy nastał 1905 rok

the soon-to-be 26-year-old Albert Einstein faced life as a failed academic.

prawie 26-letni Einstein wydawał się nieudanym naukowcem.

Większość ówczesnych fizyków wykpiłaby pomysł,

Most physicists of the time would have scoffed at the idea

that this minor civil servant could have much to contribute to science.

że ten drobny urzędnik mógłby bardzo zasłużyć się nauce.

Yet within the following year,

Jednak w roku, który nadchodził,

Einstein would publish not one,

Einstein miał opublikować nie jeden,

not two,

nie dwa,

not three,

nie trzy,

but four extraordinary papers, each on a different topic,

ale cztery niezwykłe artykuły, każdy na inny temat,

that were destined to radically transform our understanding of the universe.

które miały radykalnie zmienić nasze rozumienie Wszechświata.

The myth that Einstein had failed math is just that.

Pogłoska, że Einstein oblał matematykę, pozostaje tylko pogłoską.

He had mastered calculus on his own by the age of 15

Opanował naukę rachunków samodzielnie w wieku 15 lat

i dobrze radził sobie zarówno w liceum w Monachium,

and done well at both his Munich secondary school

and at the Swiss Polytechnic,

jak i na politechnice w Szwajcarii,

where he studied for a math and physics teaching diploma.

gdzie studiował matematykę i fizykę na kierunku nauczycielskim.

But skipping classes to spend more time in the lab

Ale praca w laboratorium kosztem wykładów

and neglecting to show proper deference to his professors

i brak oczekiwanego szacunku do profesorów

had derailed his intended career path.

zaburzyły jego zamierzoną ścieżkę kariery.

Passed over even for a lab assistant position,

Nie dostawszy nawet posady asystenta w laboratorium,

he had to settle for a job at the Swiss patent office,

musiał zadowolić się posadą w szwajcarskim urzędzie patentowym,

obtained with the help of a friend's father.

uzyskaną dzięki pomocy ojca swojego przyjaciela.

Working six days a week as a patent clerk,

Pracując sześć dni w tygodniu jako urzędnik patentowy,

Einstein still managed to make some time for physics,

Einstein mógł poświęcić trochę czasu na fizykę,

discussing the latest work with a few close friends,

dyskutując o wynikach swojej pracy z najbliższymi przyjaciółmi

and publishing a couple of minor papers.

i publikując kilka mniejszych artykułów.

It came as a major surprise

Było wielkim zaskoczeniem,

when in March 1905 he submitted a paper with a shocking hypothesis.

kiedy w marcu 1905 roku ogłosił w artykule szokującą hipotezę.

Despite decades of evidence that light was a wave,

Mimo dziesięcioleci dowodzenia, że światło jest falą,

Einstein proposed that it could, in fact, be a particle,

Einstein założył, że mogło być cząsteczką,

showing that mysterious phenomena, such as the photoelectric effect,

i udowodnił, że tajemnicze zjawisko, jakim jest efekt fotoelektryczny,

could be explained by his hypothesis.

można wyjaśnić dzięki jego hipotezie.

The idea was derided for years to come,

Przez wiele lat jego ideę wyśmiewano,

but Einstein was simply twenty years ahead of his time.

ale Einstein wyprzedził wtedy swoje czasy o dwadzieścia lat.

Wave-particle duality was slated to become a cornerstone of the quantum revolution.

Dualizm korpuskularno-falowy zapoczątkował później rewolucję kwantową.

Two months later in May, Einstein submitted a second paper,

Dwa miesiące później, w maju, Einstein opublikował drugi artykuł,

this time tackling the centuries old question of whether atoms actually exist.

tym razem kwestionując pytanie, czy atomy w ogóle istnieją.

Though certain theories were built on the idea of invisible atoms,

Chociaż pewne teorie budowano na teorii niewidzialnych atomów,

some prominent scientists still believed them to be a useful fiction,

niektórzy ważni naukowcy nadal uważali je za użyteczną fikcję,

rather than actual physical objects.

z nie za realne obiekty fizyczne.

But Einstein used an ingenious argument,

Einstein jednak użył genialnego argumentu,

showing that the behavior of small particles

wykazując, że zachowanie małych cząstek

randomly moving around in a liquid, known as Brownian motion,

poruszających się losowo w płynie według zasad ruchów Browna

could be precisely predicted

można dokładnie przewidzieć

by the collisions of millions of invisible atoms.

dzięki zderzeniom milionów niewidzialnych atomów.

Experiments soon confirmed Einstein's model,

Wkrótce doświadczenia potwierdziły model Einsteina,

and atomic skeptics threw in the towel.

a sceptycy teorii atomów nie mieli już nic do powiedzenia.

The third paper came in June.

Trzeci artykuł ukazał się w czerwcu.

For a long time,

Od dłuższego czasu

Einstein had been troubled by an inconsistency

Einsteina nurtowała niespójność dwu podstawowych zasad fizyki.

between two fundamental principles of physics.

The well established principle of relativity,

Dobrze potwierdzona zasada względności, sięgająca jeszcze czasów Galileusza,

going all the way back to Galileo,

stated that absolute motion could not be defined.

zakładała, że ruchu absolutnego nie da się zdefiniować.

Yet electromagnetic theory, also well established,

Jednak teoria elektromagnetyczna, także dobrze potwierdzona,

asserted that absolute motion did exist.

zakładała, że ruch absolutny istnieje.

The discrepancy, and his inability to resolve it,

Ta rozbieżność i niemożność jej rozwiązania

left Einstein in what he described as a state of psychic tension.

wprawiała Einsteina, jak mówił, w stan napięcia psychicznego.

But one day in May,

Pewnego majowego dnia,

after he had mulled over the puzzle with his friend Michele Besso,

kiedy rozważał zagadkę razem z przyjacielem, Michelem Besso,

the clouds parted.

chmury się rozstąpiły.

Einstein realized that the contradiction could be resolved

Einstein zauważył, że sprzeczność da się rozwiązać,

if it was the speed of light that remained constant,

jeśli prędkość światła uznamy za stałą,

regardless of reference frame,

niezależnie od układu odniesienia,

while both time and space were relative to the observer.

podczas gdy czas i przestrzeń zależą od obserwatora.

It took Einstein only a few weeks to work out the details

Einsteinowi tylko kilka tygodni zajęło opracowanie szczegółów

and formulate what came to be known as special relativity.

sformułowanie teorii znanej jako specjalna teoria względności.

The theory not only shattered our previous understanding of reality

Teoria nie tylko rozbiła nasze stare rozumienie rzeczywistości,

but would also pave the way for technologies,

ale utorowała także drogę nowym technologiom,

ranging from particle accelerators,

od akceleratorów cząstek

to the global positioning system.

do globalnego systemu pozycjonowania.

One might think that this was enough,

Można sądzić, że to już wystarczy,

but in September,

ale we wrześniu

a fourth paper arrived as a "by the way" follow-up to the special relativity paper.

pojawił się czwarty artykuł o specjalnej teorii względności.

Einstein had thought a little bit more about his theory,

Einstein rozważył teorię jeszcze dokładniej,

and realized it also implied that mass and energy,

i zauważył, że wskazywała także na to, że masa i energia,

one apparently solid and the other supposedly ethereal,

jedna wyraźnie stała a druga eteryczna,

were actually equivalent.

były właściwie równorzędne.

Ich stosunek można wyrazić równaniem, które zostało najpopularniejszym

And their relationship could be expressed in what was to become the most famous

and consequential equation in history:

i najważniejszym równaniem w historii:

E=mc^2.

E=mc^2.

Einstein would not become a world famous icon for nearly another fifteen years.

Einstein został światową ikoną nauki dopiero po piętnastu latach,

It was only after his later general theory of relativity was confirmed in 1919

kiedy jego późniejsza ogólna teoria względności

została potwierdzona w 1919 roku,

by measuring the bending of starlight during a solar eclipse

dzięki pomiarowi zakrzywienia światła gwiazd podczas zaćmienia słońca.

that the press would turn him into a celebrity.

Prasa obwołała go celebrytą.

But even if he had disappeared back into the patent office

Ale nawet gdyby zniknął wtedy z powrotem w biurze patentowym

and accomplished nothing else after 1905,

i niczego nie dokonał po roku 1905,

those four papers of his miracle year

te cztery artykuły z jego roku cudów

would have remained the gold standard of startling unexpected genius.

pozostałyby złotym standardem zadziwiającego i nieoczekiwanego geniuszu.