Einstein's miracle year - Larry Lagerstrom

Translator: Lika Ordyan Reviewer: Sona Martirossian

As 1905 dawned,

1905 թ. սկզբին Ալբերտ Էյնշտեյնը,

the soon-to-be 26-year-old Albert Einstein faced life as a failed academic.

ում 26 տարին դեռ չէր լրացել, ձախողված գիտնականի համբավ ուներ:

Most physicists of the time would have scoffed at the idea

Ժամանակի շատ ֆիզիկոսներ կծաղրեին ցանկացածին, ով կասեր, թե այս

that this minor civil servant could have much to contribute to science.

աննշան ցածրաստիճան պաշտոնյան կարող է որևէ ներդրում ունենալ գիտության մեջ:

Yet within the following year,

Մինչդեռ հաջորդ տարի Էյնշտեյնը

Einstein would publish not one,

հրապարակելու էր ոչ թե մեկ,

not two,

երկու

not three,

կամ երեք,

but four extraordinary papers, each on a different topic,

այլ ամբողջ չորս արտակարգ աշխատություն տարբեր թեմաներով,

that were destined to radically transform our understanding of the universe.

որոնք կոչված էին արմատապես փոխելու մեր աշխարհընկալումը:

The myth that Einstein had failed math is just that.

Առասպելը, թե Էյնշտեյնը թույլ էր մաթեմատիկայից, պարզապես առասպել է որ կա:

He had mastered calculus on his own by the age of 15

15 տարեկանից նա ինքնուրույն տիրապետել է մաթեմատիկական վերլուծությանը

and done well at both his Munich secondary school

լավ առաջադիմություն ունեցել ինչպես Մյունխենի միջնակարգ

and at the Swiss Polytechnic,

դպրոցում, այնպես էլ շվեյցարական պոլիտեխնիկական

where he studied for a math and physics teaching diploma.

քոլեջում, որտեղ նա ուսանում էր՝ մաթեմատիկայի և ֆիզիկայի ուսուցիչ

But skipping classes to spend more time in the lab

դառնալու համար: Սակայն բաց թող նելով դասերը`լաբորատորիայում

and neglecting to show proper deference to his professors

ավելի շատ ժամանակ անցկացնելու համար, ինչպես նաև դասախոսներին

had derailed his intended career path.

պատշաճ հարգանք չցուցաբերելու պատճառով, նա խորտակեց իր ապագա կարիերան:

Passed over even for a lab assistant position,

Չունենալով նույնիսկ լաբորանտի պաշտոն,

he had to settle for a job at the Swiss patent office,

նա ստիպված էր աշխատել Շվեյցարիայի արտոնագրային գրասենյակում,

obtained with the help of a friend's father.

որտեղ ընդունվել էր ընկերներից մեկի հոր օգնությամբ:

Working six days a week as a patent clerk,

Շաբաթական 6 օր աշխատելով որպես արտոնագրային

Einstein still managed to make some time for physics,

ծառայող, Էյնշտեյնը հաջողացնում էր փոքր քիչ ժամանակ նվիրել ֆիզիկային,

discussing the latest work with a few close friends,

մտերիմ ընկերների հետ քննարկել վերջերս լույս տեսած աշխատանքները

and publishing a couple of minor papers.

և հրատարակել մի քանի փոքր հոդված։

It came as a major surprise

1905թ. մարտին նա զարմացրեց

when in March 1905 he submitted a paper with a shocking hypothesis.

բոլորին՝հրատարակելով ցնցող հիպոթեզ պարունակող աշխատանք:

Despite decades of evidence that light was a wave,

Թեև տասնամյակներ շարունակ համարվում էր, որ լույսը ալիք է,

Einstein proposed that it could, in fact, be a particle,

Էյնշտեյնը գտնում էր,որ լույսը կարող է լինել մասնիկ՝

showing that mysterious phenomena, such as the photoelectric effect,

ցույց տալով որ այնպիսի առեղծվածային երևույթները, ինչպիսիք են

could be explained by his hypothesis.

ֆոտոէլեկտրական էֆեկտը, կարելի է բացատրել իր հիպոթեզով։

The idea was derided for years to come,

Գաղափարը երկար տարիներ ծաղրվում էր,

but Einstein was simply twenty years ahead of his time.

սակայն Էյնշտեյնը պարզապես իր ժամանակից քսան տարի առաջ էր ընկել։

Wave-particle duality was slated to become a cornerstone of the quantum revolution.

Ալիքային մասնիկների երկակիությունը կոչված էր դառնալու քվանտային

Two months later in May, Einstein submitted a second paper,

հեղափոխության հիմնաքարը։Երկու ամիս անց, մայիսին, Էյնշտեյնը հրապարակեց

this time tackling the centuries old question of whether atoms actually exist.

երկրորդ աշխատանքը, այս անգամ դարեր շարունակ արծարծվող հարցի շուրջ՝

Though certain theories were built on the idea of invisible atoms,

արդյոք գոյություն ունե՞ն ատոմները, թե՝ ոչ։Թեև որոշ տեսություններ

some prominent scientists still believed them to be a useful fiction,

հիմնված էին անտեսանելի ատոմների գաղափարի վրա, ականավոր մի շարք

rather than actual physical objects.

գիտնականներ շարունակում էին համարել, որ դրանք կարող

But Einstein used an ingenious argument,

են լինել օգտակար մասնիկներ, այլ ոչ՝ իրական

showing that the behavior of small particles

ֆիզիկական օբյեկտներ:Սակայն Էյնշտեյնը

randomly moving around in a liquid, known as Brownian motion,

օգտագործեց մի հանճարեղ փաստարկ՝ ցույց տալով, թե ինչպես կարելի է միլիոնավոր

could be precisely predicted

անտեսանելի ատոմների բախման միջոցով

by the collisions of millions of invisible atoms.

ճշգրիտ կանխատեսել փոքրիկ մասնիկների պահվածքը, որոնք անկանոն շարժվում են

Experiments soon confirmed Einstein's model,

հեղուկի մեջ, և որը հայտնի է որպես Բրաունյան շարժում։Փորձարկու

and atomic skeptics threw in the towel.

մները շուտով հաստատեցին Էյնշտեյնի մոդելը,և ատոմային թերահավատները հանձնվեցին

The third paper came in June.

Երրորդ աշխատությունը հրապարակվեց հունիսին:

For a long time,

Երկար ժամանակ

Einstein had been troubled by an inconsistency

Էինշտեյնին մտահոգում էր ֆիզիկայի երկու հիմնական

between two fundamental principles of physics.

սկզբունքների անհամապատասխանությունը:

The well established principle of relativity,

Գալիլեի հարաբերականության սկզբունքը

going all the way back to Galileo,

հաստատում է, որ բացարձակ շարժումը

stated that absolute motion could not be defined.

սահմանել հնարավոր չէ:

Yet electromagnetic theory, also well established,

Միևնույն ժամանակ, էլեկտրամագնիսական տեսությունը, որը ևս

asserted that absolute motion did exist.

ապացուցված է պնդում է, որ բացարձակ շարժում գոյություն ունի:

The discrepancy, and his inability to resolve it,

Հակասությունը և այն լուծելու անկարողության պատճառով Էյնշտեյնը,

left Einstein in what he described as a state of psychic tension.

իր խոսքերով, հոգեկան լարվածության վիճակում էր:

But one day in May,

Բայց մի օր, մայիսին,

after he had mulled over the puzzle with his friend Michele Besso,

երբ նա այդ առեղծվածը քննարկում էր իր ընկերոջ՝ Միշել Բեսոյի հետ,

the clouds parted.

անորոշության ամպերը վերջապես ցրվեցին:

Einstein realized that the contradiction could be resolved

Էյնշտեյնը հասկացավ, որ հակասությունը կարող է լուծվել, եթե

if it was the speed of light that remained constant,

լույսի արագությունը մնա անփոփոխ, անկախ ծագման աղբյուրից,

regardless of reference frame,

մինչ ժամանակը և տարածությունը

while both time and space were relative to the observer.

հարաբերական լինեն դիտորդի համար: Էյնշտեյնին ընդամենը մի քանի

It took Einstein only a few weeks to work out the details

շաբաթ էր հարկավոր մանրամասները պարզելու և տեսությունը ձևավորելու

and formulate what came to be known as special relativity.

համար, որը հայտնի է որպես հատուկ հարաբերականություն:

The theory not only shattered our previous understanding of reality

Տեսությունը ոչ միայն կոտրեց իրականության մասին նախորդ պատկերացումը,

but would also pave the way for technologies,

այլ ճանապարհ հարթեց տեխնոլոգիայի համար,

ranging from particle accelerators,

սկսած մասնիկների արագացուցիչներից մինչև

to the global positioning system.

գլոբալ նավիգացիոն համակարգ (GPS):

One might think that this was enough,

Կարելի է կարծել, որ դա բավական էր, բայց

but in September,

սեպտեմբերին հայտնվեց

a fourth paper arrived as a "by the way" follow-up to the special relativity paper.

աշխատությունը, որը լրացնում էր հատուկ հարաբերականության տեսությունը:

Einstein had thought a little bit more about his theory,

Էյնշտեյնը մի փոքր էլ մտածեց իր տեսության մասին

and realized it also implied that mass and energy,

և հասկացավ, որ այն նաև ենթադրում է, որ զանգվածը և էներգիան,

one apparently solid and the other supposedly ethereal,

որոնցից մեկը միանշանակ պինդ է, իսկ մյուսը, ենթադրաբար՝

were actually equivalent.

եթերային, ըստ էության, համարժեք են:

And their relationship could be expressed in what was to become the most famous

Եվ դրանց փոխհարաբերությունները պիտի դառնային ամենահայտնի

and consequential equation in history:

և նշանակալի հավասարումը պատմության մեջ.

E=mc^2.

E = mc ^ 2:

Einstein would not become a world famous icon for nearly another fifteen years.

Էյնշտեյնը դեռ մոտ տասնհինգ տարի չէր դառնալու աշխարհահռչակ,

It was only after his later general theory of relativity was confirmed in 1919

քանի դեռ 1919-ին չէր հաստատվել հարաբերականության ընդհանուր տեսությունը՝

by measuring the bending of starlight during a solar eclipse

չափելով աստղային լույսի շեղումը արևային խավարման ընթացքում։

that the press would turn him into a celebrity.

Մամուլը նրան հանրահայտ դարձրեց:

But even if he had disappeared back into the patent office

Բայց նույնիսկ եթե նա վերադառնար արտոնագրային գրասենյակ

and accomplished nothing else after 1905,

և ոչինչ էլ չգրեր 1905-ից հետո, ապա իր աստղային տարում գրված

those four papers of his miracle year

այդ չորս աշխատությունները

would have remained the gold standard of startling unexpected genius.

կմնային որպես անսպասելի հանճարի կողմից սահմանված ոսկե ստանդարտը։