The rights you might not realize you have - Shannon Odell

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

Since 2015, an unprecedented movement has been sweeping courts around the world.

၂၀၁၅ ကတည်းက မကြုံဖူးတဲ့ လှုပ်ရှားမှုတစ်ခုက ကမ္ဘာတခွင်က တရားရုံးတွေကိုလွှမ်းမိုးနေတယ်။

Groups of young plaintiffs, some as young as 7,

တချို့က ၇ နှစ်လောက်သာရှိတဲ့ လူငယ် တရားလိုအုပ်စုတွေက

are suing their governments for their inaction on tackling climate change.

ရာသီဥတု ပြောင်းလဲမှုကို အပေါ် ဘာမှမလုပ်တာ အတွက် သူတို့ရဲ့ အစိုးရတွေကို တရားစွဲတာပါ။

For example, in the winter of 2018,

ဥပမာ၊ ၂၀၁၈ ခုနှစ် ဆောင်းရာသီမှာ

25 young Colombians, including Indigenous youths,

တိုင်းရင်းသား လူငယ်တွေအပါအဝင် ကိုလံဘီယာလူငယ် ၂၅ ယောက်ဟာ

sued their government for failing to reduce deforestation in the Amazon

အမေဇုန်မှာ သစ်တောပြုန်းတီးမှုလျှော့ချဖို့ ပျက်ကွက်ပြီး ရာသီဥတု ကတိတွေကို

and falling short on climate promises.

မတည်တာအတွက် အစိုးရကို တရားစွဲခဲ့တယ်။

This suit, as well as others,

ဒီတရား စွဲဆို မှု အပြင် ၊ အခြားအမှုတွေက

argued that destructive environmental policies

ဖျက်ဆီးတတ်တဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ မူဝါဒတွေက တရားလိုတွေရဲ့

put the plaintiffs’ current and future lives at risk.

လက်ရှိနဲ့ အနာဂတ် ဘဝတွေကို အန္တရာယ်ရှိစေတယ်လို့ ဆင်ခြေပေးခဲ့တယ်။

Climate inaction violates their basic human rights—

ရာသီဥတုဆိုင်ရာ မလုပ်ဆောင်ဖြစ်မှုက အခြေခံလူ့အခွင့်အရေးတွေကို ချိုးဖောက်တာပါ၊

specifically the right to a healthy environment, health, food, and water.

အထူးသဖြင့် ကျန်းမာတဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်၊ အစာ၊ ရေအတွက် အခွင့်အရေးကို ချိုးဖောက်တာပါ၊

But what do human rights have to do with the environment?

ဒါပေမဲ့ လူ့အခွင့်အရေးတွေက ပတ်ဝန်းကျင်နဲ့ ဘယ်လိုဆက်စပ်နေတာလဲ။

Do you have the right to breathe clean air?

သင့်မှာ သန့်ရှင်းတဲ့ လေကို ရှူပိုင်ခွင့် ရှိလား။

To live in a world with white rhinos, polar bears, and lemur leaf frogs?

ကြံ့ဖြူ၊ ဝင်ရိုးစွန်းဝက်ဝံတွေနဲ့ လီမာ သစ် ရွက်ဖားတွေရှိတဲ့ ကမ္ဘာမှာ ရှင်သန်ဖို့ရော။

What about the right to mangroves and coral reefs?

လမုတောတွေနဲ့ သန္တာကျောက်တန်း တွေအတွက် ရပိုင်ခွင့်ကကော။

The first international document to outline human rights

လူ့အခွင့်အရေးတွေကို အကြမ်းဖျင်းဖော်ပြတဲ့ ပထမဆုံး အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ

was adopted by the newly-formed United Nations in 1948,

စာတမ်းကို ၁၉၄၈ ခုနှစ်မှာ အသစ်ဖွဲ့စည်းတဲ့ ကုလသမဂ္ဂက မရေတွက်နိုင်တဲ့ ရက်စက်မှုတွေနဲ့

against the backdrop of two world wars marked by countless atrocities

ရိုင်းရိုင်းတဲ့ လုပ်ရပ်တွေကနေ မှတ်သားထားတဲ့ ကမ္ဘာ့စစ်ပွဲ နှစ်ခုရဲ့

and barbaric acts.

နောက်ခံဖြစ်ရပ်ကို ဆန့်ကျင်ကာ အတည်ပြုခဲ့တယ်။

This document, known as the Universal Declaration of Human Rights,

အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်း သို့မဟုတ် UDHR လို့ အများသိတဲ့

or UDHR,

ဒီစာတမ်းမှာ

describes the inherent freedoms that belong to all people,

ဘယ်သူဖြစ်ဖြစ်၊ ဘယ်မှာနေနေ၊ လူအားလုံးနဲ့ဆိုင်တဲ့ ခွင့်မပြုနိုင်၊

no matter who they are or where they live, and which can't be granted or revoked.

မရုပ်သိမ်းနိုင်တဲ့ မွေးရာပါ လွတ်လပ်ခွင့်တွေကို ဖော်ပြထားတယ်။

It establishes rights like freedom of thought,

ဒါက လွတ်လပ်တဲ့ အတွေးအခေါ်၊ နိုင်ငံရေး လွတ်လပ်မှုတွေကို

political liberties like the right to a fair trial,

သက်သေထူထားတယ်၊ ဥပမာ မျှတတဲ့ တရားစီရင်မှု အခွင့်အရေး၊

and socioeconomic and cultural rights,

လူမှုစီးပွားနဲ့ ယဉ်ကျေးမှု အခွင့်အရေးတွေ၊

like the right to adequate housing and healthcare.

ပြည့်မီတဲ့ အိမ်ရာနဲ့ ကျန်းမာရေး စောင့်ရှောက်မှု အခွင့်အရေးတွေပါ။

While the UDHR itself is non-binding,

UDHR ကိုယ်၌က တရားဝင် တာဝန်မခံပေမဲ့၊

its formation gave people an internationally recognized set

ဒါရဲ့ဖွဲ့စည်းမှုက လူတွေကို နိုင်ငံတကာ အသိအမှတ်ပြုထားတဲ့ ကျင့်ဝတ်နဲ့

of ethics and standards,

စံနှုန်းတစ်စုကို ပေးထားပြီး

and laid the foundation for human rights law.

လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ ဥပဒေအတွက် အုတ်မြစ်ချပေးခဲ့တယ်။

And since 1948, these liberties have been woven into international treaties,

၁၉၄၈ ခုနှစ်က စပြီး ဒီလွတ်လပ်ခွင့်တွေကို နိုင်ငံတကာ စာချုပ်တွေ၊ အခြေခံဥပဒေတွေနဲ့

constitutions, and laws,

ဥပဒေတွေအဖြစ် ပေါင်းစည်းထားတယ်၊

meaning that countries have opted to uphold and protect them.

နိုင်ငံတွေက ဒါကို ထောက်ခံ ကာကွယ်ဖို့ ဆုံးဖြတ်ထားတယ်လို့ ဆိုလိုတာပါ။

As a result, countless individual human rights struggles and movements

ရလဒ်အနေနဲ့ မရေနိုင်တဲ့ လူ့အခွင့်အရေး ရုန်းကန်၊လှုပ်ရှားမှုတွေကို တရားဝင်

have been granted legitimacy and a legal basis for pursuing justice.

ခွင့်ပြုပြီး တရားမျှတမှု လုပ်ဆောင်ရာမှာ တရားဝင် အခြေခံအုတ်မြစ်တစ်ခုပါ။

The UDHR makes no mention of nature, biodiversity, or climate.

UDHR က သဘာဝ၊ ဇီဝမျိုးစုံတည်ရှိမှု ဒါမှမဟုတ် ရာသီဥတုကို ဖော်ပြမထားဘူး။

These rights, instead, first took hold at the national level.

ဒီအစား ဒီအခွင့်အရေးတွေက အမျိုးသားအဆင့်မှာ ပထမဆုံး ရယူခဲ့တာပါ။

Many countries within the Global South,

တိုင်းရင်းသား ဥပဒေတွေနဲ့ ကမ္ဘာ့ရှုထောင့်တွေက

often influenced by Indigenous laws and worldviews,

ဩဇာလွှမ်းလေ့ရှိတဲ့ ကမ္ဘာ့တောင်ပိုင်း နိုင်ငံများစွာက ကျန်းမာတဲ့

incorporated the right to a healthy environment into their constitutions

ပတ်ဝန်းကျင် အခွင့်အရေးကို အခြေခံ ဥပဒေတွေနဲ့ ဒေသန္တရ စာချုပ်တွေမှာ

and regional treaties.

ထည့်သွင်းပေးလေ့ရှိတယ်။

Soon, human rights advocates were calling on the rest of the world

မကြာခင်မှာ လူ့အခွင့်အရေး ထောက်ခံသူတွေက ကမ္ဘာ့ အခြားဒေသတွေနဲ့ ကုလသမဂ္ဂကိုလည်း

and the United Nations to recognize this right as well.

ဒီအခွင့်အရေးကို အသိအမှတ်ပြုဖို့ တောင်းဆိုနေခဲ့ကြတယ်။

Many argued that the very principles of the UDHR

UDHR ရဲ့ မူတွေက ကျန်းမာတဲ့ ဂေဟစနစ်တွေဆီ ရောက်ရှိမှုအပေါ်

depend on access to healthy ecosystems.

မူတည်တယ်လို့ လူအများက စောဒကတက်ခဲ့တယ်။

Each year, millions of people die from air and water pollution.

နှစ်စဉ် လူ သန်းချီဟာ လေနဲ့ ရေ ညစ်ညမ်းမှုကြောင့် သေဆုံးတာပါ။

Declining pollinator populations threaten basic food security.

ဝတ်မှုန်ကူးသူ ဦးရေ လျော့နည်းလာတာက အခြေခံ အစားအစာ အာမခံကို ခြိမ်းခြောက်နေတယ်။

And the loss of coastal habitats has left millions exposed to greater risks

ကမ်းရိုးတန်း နေထိုင်ရာတွေ ဆုံးၡုံးမှုက လူသန်းချီကို ဖျက်ဆီးတဲ့ ရေကြီးမှုတွေနဲ့

from destructive floods and hurricanes.

ဟာရီကိန်းမုန်တိုင်းတွေကနေ အန္တရာယ်ပိုများစေခဲ့တယ်။

Protecting this right is more urgent now than ever before.

ဒီအခွင့်အရေးကို ကာကွယ်တာက အရင်ကထက် အခု ပိုအရေးတကြီးဖြစ်နေတာပါ။

Climate change is causing more frequent heatwaves, longer droughts,

ရာသီဥတု အပြောင်းအလဲက အပူလှိုင်းတွေ၊ တာရှည် မိုးခေါင်မှုနဲ့

and more destructive wildfires.

ပိုဖျက်ဆီးတတ်တဲ့ တောမီးတွေ ဖြစ်စေတယ်။

Without rapid and significant change, the planet is at risk of mass extinction,

လျင်မြန်၊သိသာတဲ့အပြောင်းအလဲမရှိဘဲ ဒီကမ္ဘာ က အစုလိုက်မျိုးသုဉ်းမှု အန္တရာယ်ရှိနေတယ်၊

which could wipe out a quarter of the world’s biodiversity by 2100.

ဒါက ကမ္ဘာ့ဇီဝစုံမျိုးစုံတည်ရှိမှုရဲ့ ၄ပုံ ၁ ပုံကို ၂၁၀၀ အရောက်မှာ ဖျက်ဆီးနိုင်တယ်။

Such losses to natural ecosystems would likely have disastrous knockoff effects,

သဘာဝဂေဟစနစ်တွေအတွက် ဒီလိုဆုံးရှုံးမှုတွေက ဆိုးဝါးတဲ့ သက်ရောက်မှူတွေ ဖြစ်စေနိုင်ပြီး

further threatening food supplies, destroying livelihoods,

အစာ ထောက်ပံ့မှုတွေကို ထပ်ခြိမ်းခြောက်တာ၊ အသက်မွေးမှုတွေကို ဖျက်ဆီးတာနဲ့

and leaving humanity more vulnerable to disease.

လူတွေကို ရောဂါ ခုခံနိုင်စွမ်းပိုနည်းစေတာပါ ။

Thankfully, momentum is building.

ကံကောင်းတာက အရှိန်အဟုန် တည်ဆောက်နေတာပါ။

Today, over 150 countries and jurisdictions

ဒီနေ့ နိုင်ငံပေါင်း ၁၅၀ ကျော်နဲ့ စီရင်ပိုင်ခွင့်တွေက

have enshrined the right to a healthy environment into national legislation.

အမျိုးသား ဥပဒေမှာ ကျန်းမာတဲ့ ပတ်ဝန်းကျင် အတွက် အခွင့်အရေးကို ထည့်သွင်းထားတယ်။

On April 5th, 2018,

၂၀၁၈ ခုနှစ်၊ ဧပြီလ ၅ ရက်မှာ

the Colombian Supreme Court ruled in favor of the young plaintiffs,

ကိုလံဘီယာ တရားရုံးချုပ်က တရားလို လူငယ်တွေကို ထောက်ခံ ပြဋ္ဌာန်းခဲ့ပြီး

finding that the government was legally obliged to reduce deforestation

အစိုးရက လက်ရှိနဲ့ အနာဂတ် မျိုးဆက်တွေရဲ့ အခွင့်အရေးတွေကို ကာကွယ်ဖို့

and greenhouse gas emissions

သစ်တော ပြုန်းတီးမှုနဲ့ဖန်လုံအိမ်ဓာတ်ငွေ့

in order to protect the rights of present and future generations.

ထုတ်လွှတ်မှုတွေကို လျှော့ချဖို့ ဥပဒေအရ တာဝန်ရှိတယ်လို့ ဆုံးဖြတ်ခဲ့တယ်။

This case and similar historic wins by young people

ဒီအမှုနဲ့ အလားတူ နယ်သာလန်၊ ဂျာမနီနဲ့ အမေရိကန်

in the courts of the Netherlands, Germany, and the US

တရားရုံးတွေမှာ လူငယ်တွေရဲ့ သမိုင်းဝင် အနိုင်ရရှိမှုက

has inspired others to take up the cause.

ဒီအရေးမှာ ပါဝင်ဖို့ တခြားသူတွေကို စေ့ဆော်ပေးခဲ့တယ်။

As of the summer of 2023,

၂၀၂၃ ခုနှစ် နွေရာသီလောက်ကတည်းက

a wave of more than 2,000 human rights-based environmental cases

လူ့အခွင့်အရေး အခြေပြု ပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ အမှုပေါင်း ၂,၀၀၀ ကျော်တဲ့ လှိုင်းတစ်ခုကို

have been filed across the globe.

ကမ္ဘာတစ်ဝန်းမှာ အမှုဖွင့်ခဲ့တယ်။

And this number is likely to grow.

ဒီအရေအတွက်က ကြီးထွားလာနိုင်ဖွယ်ရှိပါတယ်။

In 2022, an overwhelming majority of UN General Assembly states came together

၂၀၂၂ ခုနှစ်မှာ ကုလသမဂ္ဂ အထွေထွေ ညီလာခံ နိုင်ငံအများစုဟာ သန့်ရှင်း၊ ကျန်းမာပြီး

to keep human rights aligned to a changing world

တည်တံ့တဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်အတွက် အခွင့်အရေးကို အသိအမှတ်ပြုရင်း

by recognizing the right to a clean, healthy, and sustainable environment.

ပြောင်းလဲနေတဲ့ ကမ္ဘာအတွက် လူ့အခွင့် အရေးတွေကို ညှိယူဖို့ စုဝေးခဲ့ကြတယ်။

It will take unprecedented global cooperation

ဖန်လုံအိမ် ဓာတ်ငွေ့ ထုတ်လွှတ်မှု လျှော့ချဖို့၊

to reduce greenhouse gas emissions, stop deforestation,

သစ်တောပြုန်းတီးမှု ရပ်တန့်ဖို့၊ ရေလမ်းတွေ သန့်ရှင်းစေဖို့က မကြုံစဖူး

and keep our waterways clean.

ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာပူးပေါင်းမှု လိုအပ်မှာပါ။

These court cases are a powerful first step to hold governments accountable

ဒီတရားရုံးအမှုတွေက အစိုးရတွေကို တာဝန်ခံစေ ကာ လာမယ့်နှစ်တွေမှာ အနာဂတ် မျိုး ဆက်တွေကို

and to give future generations a better chance to breathe clean air,

သန့်ရှင်းတဲ့ လေကို ရှူဖို့၊ ကြံ့ဖြူတွေ၊ ဝင်ရိုးစွန်း ဝက်ဝံတွေ၊

and live in a world with white rhinos, polar bears, and coral reefs

သတ္တုကျောက်တန်းတွေရှိတဲ့ ကမ္ဘာတစ်ခုမှာ နေထိုင်ဖို့ ပိုကောင်းတဲ့အခွင့်အလမ်းပေးဖို့

for years to come.

အားကောင်းတဲ့ ပထမ ခြေလှမ်းပါ။