How do doctors determine what stage of cancer you have? - Hyunsoo Joshua No and Trudy Wu

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Nang Yin Mu Aung

Each year, approximately 20 million people across the world

နှစ်စဉ်၊ ကမ္ဘာတစ်ဝန်းမှာ လူသန်းပေါင်း ၂၀ နီးပါးဟာ

receive a cancer diagnosis.

ကင်ဆာရောဂါခံစားနေရကြောင်းစစ်ဆေးတွေ့ရှိရတယ်

At this overwhelming, and often scary time,

ဒီစိတ်ဖိစီးတဲ့၊ မကြာခဏတော့ ထိတ်လန့်စရာ အချိန်မှာ၊

a patient usually learns their cancer’s stage,

လူနာတစ်ယောက်ဟာ သူ့ရဲ့ ကင်ဆာအဆင့်ကို သိရလေ့ရှိတယ်၊

which is typically a number, ranging from 1 to 4.

ဒါက အများအားဖြင့် နံပါတ် ၁ ကနေ ၄ အထိရှိတာပါ။

တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းအနေနဲ့ လူနာတွေ ရင်ဆိုင်နေရတာတွေကို ပိုနားလည်အောင်ကူညီဖို့

While staging is designed in part to help patients better understand

အဆင့်လိုက် ပုံစံထုတ်ထားပေမဲ့၊

what they’re facing,

extracting this information from a simple number

ဒီရိုးရိုး နံပါတ်တစ်ခုကနေ သတင်းအချက်အလက်တွေကို ထုတ်ယူတာက

can be confusing and less than straightforward.

ရိုးရှင်းတယ်ဆိုတာထက် ရှုပ်ထွေးနိုင်ပါတယ်။

So, what do cancer stages actually mean?

ဒီတော့ ကင်ဆာ အဆင့်တွေက တကယ်တော့ ဘာကို ဆိုလိုတာလဲ။

To understand stage numbers,

အဆင့် နံပါတ်တွေကို နားလည်ဖို့၊

we first need to unpack the three variables that inform it.

ပထမဆုံး ဒါကို အသိပေးတဲ့ ကိန်းရှင် သုံးလုံးကို ရှင်းဖို့လိုပါတယ်။

Doctors utilize a system which uses the letters T, N, and M

ဆရာဝန်တွေက အကျိတ်တစ်ခုရဲ့ အရွယ်အစား၊ ၎င်းရဲ့ ကိုယ်ခံအားစနစ်ထဲမှာ

to describe a tumor’s size,

တက်စေ့တွေ တည်ရှိမှုနဲ့

its presence in the immune system’s lymph nodes,

၎င်းက အခြား အင်္ဂါတွေဆီ ပျံ့နှံ့တာကို ဖော်ပြဖို့

and whether it has metastasized, or spread, to other organs.

T ၊ N နဲ့ M ဆိုတဲ့ အက္ခရာတွေကို အသုံးပြုတဲ့ စနစ်တစ်ခုကို အသုံးပြုကြတယ်။

Arriving at this letter staging takes thorough investigation—

အဆင့်သတ်မှတ်တဲ့ ဒီအက္ခရာကို ဆုံးဖြတ်တာက စေ့စပ်တဲ့ စုံစမ်းမှုလိုအပ်တယ်၊

physicians will consider a person’s symptoms and overall health,

သမားတော်တွေက လူနာရဲ့ ရောဂါလက္ခဏာတွေနဲ့ ယေဘုယျ ကျန်းမာရေးကို သုံးသပ်မယ်၊

and may sample, or biopsy, cancerous tissue,

အသားစ၊ကင်ဆာတစ်ရှူး နမူနာ ယူပြီး ဓာတ်ခွဲစစ်ဆေးမယ်။

order medical scans, and analyze blood tests.

ဓာတ်မှန်ရိုက်တာ စကတ်ဖတ်စစ်ဆေးတာတွေလုပ်မယ်။ သွေးစစ်ဆေးထားတာတွေကိုဆန်းစစ်မယ်။

The T designation is usually a number between 1 to 4,

T သတ်မှတ်ချက်က အများအားဖြင့် ၁ ကနေ ၄ ကြားက နံပါတ်ဖြစ်ပြီး

and is, in most cases, based on tumor size.

အများစုမှာတော့ အကျိတ် အရွယ်အစားကို အခြေခံလေ့ရှိတယ်။

But each type of cancer has its own T staging criteria.

ဒါပေမဲ့ ကင်ဆာအမျိုးအစားတစ်ခုစီမှာ ကိုယ်ပိုင် T အဆင့်သတ်မှတ် စံတွေရှိတယ်။

Five-centimeter-wide tumors are labeled as T3 in oral cancers,

ခံတွင်း ကင်ဆာမှာလို ငါးစင်တီမီတာ အကျယ် အကျိတ်ငါးခုကို T3 လို့ သတ်မှတ်ထားပေမဲ့၊

but T2 in breast cancers.

ရင်သား ကင်ဆာမှာ T2 လို့ သတ်မှတ်ထားတယ်။

And some cancers use other staging criteria,

ကင်ဆာတချို့က အခြား အဆင့်သတ်မှတ် စံတွေကို အသုံးပြုပါတယ်၊

like esophageal cancers, which are staged based on how deeply

ဥပမာ တစ်ရှူးအလွှာတွေကို အကျိတ်တွေက ဘယ်လောက် နက်နက် ထိုးဖောက်လာတာကို

the tumor invades the layers of tissue.

အခြေခံတဲ့ အစာမြိုပြွန် ကင်ဆာတွေပါ။

N အဆင့်တစ်ခုကို သတ်မှတ်ဖို့၊ ဆရာဝန်တွေက တက်စေ့တွေကို

To assign an N stage,

doctors evaluate the lymph nodes through biopsies and imaging.

အသားစနာမူနာယူဓာတ်ခွဲတာတွေ၊ စကင်ဖတ်တာတွေ လုပ်ပြီး အကဲဖြတ်ကြတယ်။

Cancer cells tend to break off from the initial tumor and spread.

ကင်ဆာဆဲလ်တွေက ကနဦး အကျိတ်ကနေ ပဲ့ထွက်ပြီး ပျံ့နှံ့သွားတတ်တာပါ။

ဒါတွေက သွေးကြောတွေနဲ့ အဖုတွေရဲ့ ကွန်ရက်တစ်ခုဖြစ်တဲ့၊

They often travel through the lymphatic system—

သွေးပြန်ရည်စနစ်ကို ဖြတ်သန်းသွားလေ့ရှိတယ်၊ ဒါကကူးစက်မှုကို တိုက်ဖျက်တဲ့

a network of vessels and nodes,

which filter waste and harbor cells that help fight infection.

စွန့်ပစ်ပစ္စည်းနဲ့ဟာဘာ(ရောဂါသိုလှောင်ဆဲလ်) တွေကို စစ်ထုတ်ပေးတယ်။

Cancers that spread to larger, more distant,

ပိုကြီး ဒါမှမဟုတ် ပိုဝေးတဲ့ နေရာတွေဆီ ပျံ့သွားတဲ့ကင်ဆာတွေ၊

or a greater number of lymph nodes typically file into higher N stages.

အရေအတွက် ပိုများတဲ့ တက်စေ့တွေဟာ ပိုမြင့်တဲ့ N အဆင့်တွေဆီ ဝင်လေ့ရှိတယ်။

M staging involves a more threatening category of cancers’ spread—

M အဆင့်မှာကင်ဆာ ပျံ့နှံ့မှုရဲ့ ပိုအန္တရာယ်ရှိတဲ့ အမျိုးအစားတစ်ခုပါဝင်တယ်၊

when diseased cells scatter and then settle on other organs or on bones.

ဒါက ရောဂါရှိနေတဲ့ ဆဲလ်တွေ ပြန့်ကျဲကာ အခြား အင်္ဂါတွေ၊အရိုးတွေပေါ်မှာ အထိုင်ကျချိန်ပါ။

Historically, this stage has been a matter of just “yes” or “no,”

သမိုင်းကြောင်းအရ၊ ဒီအဆင့်က ” ဟုတ်တယ်၊ မဟုတ်ဘူး” ဆိုတဲ့ ကိစ္စတစ်ခု ဖြစ်ခဲ့တာတာ၊

because once a cancer has metastasized, it’s considered to be much more lethal.

ကင်ဆာတစ်ခု ပျံ့နှံ့သွားတာနဲ့၊ ဒါက ပိုသေစေလောက်တယ်လို့ ယူဆရတာကြောင့်ပါ။

But advances in treatment have recently prompted the medical community

ဒါပေမဲ့ ကုသမှုဆိုင်ရာ တိုးတက်မှုတွေက M အဆင့်ကို ဖြစ်စဉ်အဖြစ် ပြန်သုံးသပ်ဖို့

to rethink the M stage as a continuum.

ဆေးဘက်ဆိုင်ရာ အသိုင်းအဝိုင်းကို မကြာခင်က လှုံ့ဆော်ပေးခဲ့တယ်။

Doctors now consider the number of organs in which the cancer has spread,

အခုအခါမှာ ဆရာဝန်တွေက ကင်ဆာ ပျံ့နှံ့နေတဲ့ အင်္ဂါအရေအတွက်အပြင်၊

as well as the abundance and characteristics of the metastatic tumors.

ပျံ့နှံ့နေတဲ့ အကျိတ် အမြောက်အမြားနဲ့ စရိုက်လက္ခဏာများကို သုံးသပ်နေကြတယ်။

All sorts of combinations of T, N, and M are possible,

T ၊ N နဲ့ M ပေါင်းစပ်မှု အမျိုးမျိုး ဖြစ်နိုင်ပြီး

and one letter doesn't always follow the other.

အက္ခရာတစ်ခုက နောက်တစ်ခုနောက်ကို အမြဲ မလိုက်ဘူး။

For example, some head and neck cancers will test positive in the lymph nodes N1

ဥပမာ၊ ဦးခေါင်းနဲ့ လည်ပင်းကင်ဆာတချို့က ကနဦးကင်ဆာအဖုကြိတ် T0 ရှိမှန်းမသေချာပေမဲ့

with no clear initial tumor, or T0.

တက်စေ့ N1တွေ မှာတော့ ကင်ဆာရှိကြောင်းတွေ့ရတယ်။

So how do these three variables inform a cancer's stage number?

ဒီတော့ ဒီကိန်းရှင် သုံးခုကနေ ကင်ဆာရဲ့ အဆင့်နံပါတ်ကို ဘယ်လို သိနိုင်မလဲ။

Each TNM combination correlates to a different overall stage,

ကင်ဆာကို ကုသဖို့က ခက်ခဲပုံကို အစီအစဉ်ချထားတဲ့၊ TNM ပေါင်းစပ်မှုတစ်ခုစီက

ordered by how difficult the cancer is to treat.

မတူညီတဲ့ ယေဘုယျ အဆင့်တစ်ခုနဲ့ ဆက်စပ်နေတယ်။

This sorting is rigidly defined for each type of cancer,

ဒီအမျိုးအစားခွဲတာက မတူတဲ့ ပျံ့နှံ့မှုတွေနဲ့ စရိုက်တွေရှိတဲ့ကင်ဆာတွေက

based on generations of research looking at how cancers with different spreads

ပြုမူတတ်ပုံကို ကြည့်တာကိုအခြေခံတဲ့ မျိုးဆက်ချီတဲ့ သုတေသနကို အခြေခံတဲ့

and characteristics tend to behave.

ကင်ဆာ အမျိုးအစားတိုင်းအတွက် တင်းကျပ်စွာ သတ်မှတ်ထားတယ်။

Importantly, what a certain overall stage means varies from cancer to cancer.

အရေးကြီးတာက ယေဘုယျ အဆင့်က ကင်ဆာတစ်ခုနဲ့ တစ်ခု မတူဘူးလို့ဆိုလိုတာပါ။

For example, a T3N1M0 combination for a breast cancer

ဥပမာ ၊ ရင်သား ကင်ဆာတစ်ခုအတွက် T3N1M0 ပေါင်း စပ်မှုတစ်ခုကို

is considered stage 3 and carries an 85% five-year survival rate.

အဆင့် ၃ လို့ ယူဆပြီး နောက် ၅နှစ်ထိ အသက်ရှင်ရန်ရာနှုန်း ၈၅ % ရှိပါတယ်။

A pancreatic cancer with this same TNM combination, however,

ဒါပေမဲ့ ဒီတူညီတဲ့ TNM ပေါင်းစပ်မှုရှိတဲ့ မုန့်ချိုအိတ် ကင်ဆာတစ်ခုကို

is sorted to stage 2, and yet is more difficult to treat

အဆင့် ၂ လို့ အမျိုးအစားခွဲပေမဲ့၊ အသက်ရှင်မှု နှုန်း ၁၅%သာရှိပြီး

with a 15% survival rate.

ကုသဖို့ ပိုခက်ခဲတယ်။

The system is intricate— and ever-changing.

စနစ်က ရှုပ်ထွေးပြီး အမြဲ ပြောင်းလဲနေတာပါ။

For instance, someone with a stage 4 throat tumor in 2017,

ဥပမာ၊ ၂၀၁၇ ခုနှစ်မှာ အဆင့် ၄ လည်ချောင်း အကျိတ်ရှိသူတစ်ယောက်ကို

might be considered stage 1 just one year later.

နောက်တစ်နှစ်အကြာမှာပဲ၊ အဆင့် ၁ လို့ သတ်မှတ်လောက်တယ်။

The cancer didn’t improve; the staging system did.

ကင်ဆာက မတိုးတက်ခဲ့ပါဘူး။ အဆင့်သတ်မှတ်တဲ့ စနစ်က တိုးတက်သွားတာပါ။

Experts realized that a subset of these advanced cancers

ဒီအဆင့်မြင့် ကင်ဆာတွေရဲ့ အမျိုးခွဲတစ်ခုက အခြားကုသမှုတွေထက် လက်ရှိ ကုသမှုကို

responded to existing treatment better than others,

ပိုတုံ့ပြန်တယ်လို့ ကျွမ်းကျင်သူတွေက သဘောပေါက်ခဲ့ကြတာကြောင့်၊

so their staging was downgraded.

ဒါတွေရဲ့ အဆင့်သတ်မှတ်မှုက ကျသွားခဲ့တယ်။

Similar discoveries and advancements in the genetic testing of tumors

အကျိတ်တွေကို ဗီဇဆိုင်ရာ စမ်းသပ်ရာမှာလည်း အလားတူ တွေ့ရှိမှုတွေနဲ့ တိုးတက်မှုတွေက

are refining staging in breast, prostate, and gynecological cancers.

ရင်သား၊ ဆီးကျိတ်နဲ့ မီးယပ်ကင်ဆာတွေမှာ ပိုကောင်းတဲ့အဆင့်သတ်မှတ်ပေးတယ်။

Meanwhile, breakthroughs in therapies can change things seemingly overnight.

တစ်ချိန်တည်းမှာ ကုထုံးဆိုင်ရာအောင်မြင်မှု တွေကြောင့် ညတွင်းချင်းမှာပဲ အပြောင်းအလဲတွေ

Many cancers one considered near impossible to treat

ဖြစ်လာတယ်။တချိန်ကကုသဖို့မဖြစ်နိုင်ဘူးလို့ ယူဆရတဲ့ ကင်ဆာရောဂါများစွာဟာ

are now met with high rates of remission.

အခုတော့ သက်သာမှုနှုန်းမြင့်တဲ့ထိ ကုသနိုင်ပါပြီ။

And thanks to improvements in screenings,

စစ်ဆေးမှုတွေမှာ တိုးတက်မှုတွေကြောင့်၊

more and more cancers are being discovered at early stages.

ကင်ဆာတော်တော်များများကို အစောပိုင်းအဆင့်တွေမှာတင် တွေ့ရှိနေပါပြီ။

So while many will deal with the reality of cancer,

ဒါကြောင့် လူများစွာဟာ ကိုယ်တိုင် ဒါမဟုတ် ကိုယ် ချစ်တဲ့သူတစ်ယောက်ရဲ့

either for themselves, or through the diagnosis of a loved one,

ရောဂါလက္ခဏာကို သိရှိတာကနေ ကင်ဆာရဲ့ အဖြစ်မှန်ကို ရင်ဆိုင်ရမှာဆိုပေမဲ့

these advances offer better treatments, more targeted cures,

တိုးတက်မှုတွေက နောင်နှစ်တွေအတွက် ပိုကောင်း တဲ့ ကုသမှုတွေ၊ ပစ်မှတ်ထားတဲ့ ကုသမှုတွေနဲ့

and greater hope for the years to come.

ပိုကောင်းတဲ့ မျှော်လင့်ချက်ကို ပေးပါတယ်။