5 philosophers on anger - Delaney Thull

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Kanhaiya Verma

Anger is a complicated emotion.

ဒေါသဟာ ရှုပ်ထွေးတဲ့ စိတ်ခံစားမှုတစ်ခုပါ။

It can feel reasonable and righteous or impulsive and uncontrollable.

ယုတ္တိတန်၊ လမ်းကျတာ၊ ဒါမှမဟုတ်၊ စိတ်လိုက် မာန်ပါ၊ မချုပ်တည်းနိုင်တာ ဖြစ်နိုင်တယ်။

But is it ever morally right to be angry? And if so, when?

ဒါပေမဲ့ ဒေါသဖြစ်တာက ကျင့်ဝတ်အရ အမြဲ မှန်လား။ ဒီလိုဆိုရင် ဘယ်အချိန်မှာလဲ။

One of the most foundational understandings of anger

ဒေါသနဲ့ပတ်သက်တဲ့ အခြေခံအကျဆုံး နားလည်မှုတစ်ခုက

comes from the Greek philosopher Aristotle

“အလယ်အလတ် အယူဝါဒ” လို့ခေါ်တဲ့ အယူအဆတစ်ခုကို

who proposed an idea called “the doctrine of the mean.”

အဆိုပြုခဲ့တဲ့ ဂရိ အတွေးအခေါ်ပညာရှင် အရစ္စတိုတယ်ဆီက လာတာပါ။

In this model, there’s a sweet spot for our actions and emotional reactions,

ဒီပုံစံမှာ လုပ်ရပ်တွေနဲ့စိတ်ပိုင်းတုံ့ပြန် မှုတွေအတွက် နှစ်လို့ဖွယ် နေရာတစ်ခုရှိတယ်၊

and it's up to you to develop practical wisdom about when you should feel what

ဒါက ဘယ်အချိန်နဲ့ ဘယ်လောက် အပြင်းအထန် ခံစားရမယ်ဆိုတာနဲ့ပတ်သက်တဲ့ ဆင်ခြင်ဉာဏ်

and how strongly to feel it.

ဖွံ့ဖြိုးဖို့က သင့်အပေါ် မူတည်တယ်။

For example, let’s say you’re going to sleep early

ဥပမာ၊ မနက်ဖြန် အရေးကြီးတဲ့ အစည်းအဝေးတစ်ခုရှိလို့

because you have an important meeting tomorrow

စောစောအိပ်မှာဖြစ်ပြီး သင့်အိမ်နီးချင်းက

and your neighbor just started blasting music.

သီချင်း အကျယ်ကြီး ထဖွင့်တယ်ဆိုပါစို့။

If you can’t sleep, you might botch your meeting,

သင် အိပ်လို့မရရင်၊ အစည်းအဝေးက ကရော်မည်ဖြစ်နိုင်တာကြောင့်၊

so feeling angry is definitely understandable.

သင် စိတ်ဆိုးတာကို လုံးဝ နားလည်နိုင်ပါတယ်။

But how much anger should you feel? And what actions, if any, should you take?

ဒါပေမဲ့ ဘယ်လောက် ဒေါသထွက်သင့်သလဲ။ လိုအပ်မယ်ဆို၊ သင် ဘာတွေ တုံ့ပြန်သင့်သလဲ။

To answer these questions, Aristotle would need to know more details.

ဒီမေးခွန်းတွေကို ဖြေဆိုဖို့ အရစ္စတိုတယ်ဟာ နောက်ထပ်အသေးစိတ်တွေကို သိဖို့လိုမှာပါ။

Have you previously talked to your neighbor about this issue?

ဒီကိစ္စနဲ့ပတ်သက်ပြီး သင့်အိမ်နီးချင်းကို အရင်က ပြောခဲ့ဖူးလား။

Is it a reasonable time to be playing music?

သီချင်းဖွင့်ဖို့ အချိန်က သင့်တော်လား။

Is your neighbor trying to antagonize you, or are they just enjoying their evening?

သင့်အိမ်နီးချင်းက ရန်မူဖို့ ကြိုးစားနေလား ဒါမှမဟုတ် ညနေခင်းကို ပျော်မွေ့နေတာလား။

Relying on practical wisdom in Aristotle’s case-by-case approach

အရစ္စတိုတယ်ရဲ့ တစ်ခုချင်း ချဉ်းကပ်နည်းထဲက ဆင်ခြင်ဉာဏ်အပေါ် မှီခိုတာက

makes a lot of sense for navigating interpersonal conflicts.

လူမှုဆက်ဆံရေး ပဋိပက္ခတွေကို ကျော်လွှားဖို့ အဓိပ္ပာယ်အများကြီးရှိပါတယ်။

But what about when there’s no one to blame for your anger?

ဒါပေမဲ့ ဒေါသအတွက် အပြစ်တင်စရာ တစ်ယောက်မှ မရှိတဲ့အခါကော။

လေမုန်တိုင်းတစ်ခုက အိမ်နီးချင်းအိမ်ကို မထိခိုက်ပေမဲ့၊သင့်အိမ်ကို

Imagine a tornado completely destroys your house

while your neighbor’s home is untouched.

လုံးလုံး ဖျက်ဆီးလိုက်တယ် လို့ စိတ်ကူးကြည့်ပါ။

No amount of anger can undo the disaster,

ဒေါသ ပမာဏက ဘေးဒုက္ခကို မပျက်ပြယ်စေနိုင်ဘဲ၊

and there isn’t really a suitable target for your frustration.

သင့် ရဲ့ စိတ်ပျက်မှုအတွက် တကယ် သင့်တော်တဲ့ ပစ်မှတ်တစ်ခုမရှိဘူး။

Yet for the ancient Stoics,

ဒါပေမဲ့ ရှေးခေတ် ဥပေက္ခာဝါဒီတွေအတွက်

the tornado and the noisy neighbor are basically identical.

မုန်တိုင်းနဲ့ ဆူညံတဲ့ အိမ်နီးချင်းက အခြေခံအနေနဲ့ ထပ်တူပါ။

The Stoics believed life is like an uncontrollable cart we’re all tied to,

ဥပေက္ခာဝါဒီတွေက ဘဝဟာ လူအားလုံးကို ချည် ထားတဲ့ ထိန်းမရတဲ့ လှည်းတစ်စီးနဲ့တူပြီး

and we can either learn to go with the flow

လူတွေဟာ အလျဉ်အတိုင်းလိုက်ဖို့ သင်ယူနိုင်တယ် ဒါမှမဟုတ် အဟုန်ကို

or hurt ourselves fighting its momentum.

ဆန့်ကျင်ရင်း ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် ထိခိုက်စေတယ်လို့ ယုံကြည်တယ်။

သူတို့ရဲ့ယုတ္တိဗေဒအရ၊ အားလုံးဟာ ကံကြမ္မာရဲ့ ကစားမှုမှာ နေထိုင်ပြီး၊

In their logic, we all live at the whims of fate,

and our actions can never actually change things—

သဘာဝဘေး၊ ဒါမှမဟုတ် သူများက ကိုယ့်အပေါ် ပြုမူပုံကို

whether it's a natural disaster or how others act towards us.

လုပ်ရပ်တွေက ဘယ်တော့မှ ပြောင်းလဲပေးနိုင်မှာမဟုတ်ဘူး။

So Stoics believe anger is always wrong,

ဒါကြောင့် ဒေါသက နာကျင်စေပြီး နောက်ဆုံးမှာ

since it causes pain and is ultimately futile.

အချည်းနှီးဖြစ်တာကြောင့်၊ အမြဲ မှားတယ်ဟု ဥပေက္ခာဝါဒီတွေက ယုံကြည်ကြတယ်။

The 8th century Indian Buddhist philosopher Śāntideva

၈ ရာစုက အိန္ဒိယ ဗုဒ္ဓဘာသာ အတွေးအခေါ်ပညာရှင် ရှန်တီဒေဝကလည်း

also questioned our free will and the value of anger,

လွတ်လပ်တဲ့ စိတ်နဲ့ ဒေါသရဲ့ တန်ဖိုးကိုလည်း မေးခွန်းထုတ်ခဲ့တယ်၊

arguing that because people often lack rational control over their emotions,

လူတွေဟာ စိတ်ခံစားချက်တွေအပေါ် ဆင်ခြင်တုံ တရားရှိတဲ့ ထိန်းချုပ်မှုမရှိတာကြောင့်

we should endeavor not to let their anger and cruelty spread to us.

သူတို့ရဲ့ဒေါသနဲ့ ကြမ်းကြုတ်မှုတွေ မပျံ့ အောင် ကြိုးစားသင့်တယ်လို့ ငြင်းဆိုခဲ့တာပါ။

But even if it’s hard for us to control our anger,

ဒါပေမဲ့၊ ဒေါသကို ထိန်းချုပ်ဖို့ ခက်ရင်တောင်၊

there might be something we can learn from it.

ဒါကနေ သင်ယူနိုင်တာတစ်ခုခု ရှိနိုင်တယ်။

Philosopher PF Strawson’s theory of reactive attitudes

အတွေအခေါ်ပညာရှင် ပီအက်ဖ် စထရောဆန်ရဲ့ တုံ့ပြန်တဲ့ သဘောထား သီအိုရီက

suggests that experiencing anger is a natural part of human psychology

ဒေါသထွက်တာက အပြစ်တင်တာကို အသိပေးဖို့နဲ့ အချင်းချင်း တာဝန်ခံစေဖို့

that helps us communicate blame and hold each other accountable.

ကူညီပေးတဲ့ လူ့စိတ်ပညာရဲ့ သဘာဝ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုလို့ ညွှန်းတယ်။

In this model, anger can be an important part

ဒီပုံစံမှာ ဒေါသက အကျင့်ပျက်တာတစ်ခုခု

of letting us know when something immoral is happening,

ဖြစ်ပျက်နေချိန်ကို အသိပေးတဲ့ အရေးပါတဲ့ အပိုင်းဖြစ်နိုင်တော့၊

so removing it would impair our social lives and moral communities.

ဒါကို ဖယ်ရှားတာက လူမှုဘဝတွေနဲ့ ကိုယ်ကျင့် ဆိုင်ရာ အသိုက်အဝန်းတွေကို ထိခိုက်စေမှာပါ။

But finding the right response to those psychological alarm bells can be tricky.

ဒါပေမဲ့ ဒီစိတ်ပိုင်း သတိပေးချက်တွေအတွက် မှန်ကန်တဲ့ တုံ့ပြန်မှုတွေ့တာက ခက်နိုင်တယ်။

For instance, if you were supervising cruel, disrespectful young children,

ဥပမာ၊ သင်ဟာ ရက်စက်ပြီး ရိုင်းပျတဲ့ကလေးငယ်တွေကို ကြီးကြပ်နေရင်၊

it might be natural to feel anger,

ဒေါသထွက်တာက သဘာဝကျလောက်ပေမဲ့၊

but it would be wrong to treat their moral mistakes

သူတို့ရဲ့ ကိုယ်ကျင့်ဆိုင်ရာ အမှားတွေကို လူကြီးတွေရဲ့

like those of fully formed adults.

အမှားတွေလို သဘောထားတာက မှားမှာပါ။

So when should you act on anger?

ဒီတော့ ဘယ်အချိန်မှာ ဒေါသနဲ့ ပြုမူသင့်သလဲ။

And can it ever help change things for the better?

ဒါက အရာတွေကို ပိုကောင်းအောင် ပြောင်းလဲပေးနိုင်လား။

Let's imagine your community is experiencing serious health issues

အနီးအနား စက်ရုံတစ်ရုံက ရေပေးဝေမှုကို တရားမဝင် ညစ်ညမ်းစေတာကြောင့်၊

because a nearby factory is illegally polluting the water supply.

သင့်ရပ်ရွာက စိုးရိမ်ရတဲ့ ကျန်းမာရေး ပြဿနာတွေကြုံနေတာကို စိတ်ကူးကြည့်ပါ။

A long tradition in political philosophy argues that the righteous anger

ဒီလိုမတရားမှုကို တွေ့ကြုံရင်း ဖြစ်လာတဲ့ ဖြောင့်မတ်တဲ့ ဒေါသက ပြောင်းလဲမှုကို

often invoked by witnessing this kind of injustice

အားဖြည့်ဖို့နဲ့ ရပ်ရွာ လှုပ်ရှားမှုကို လှုံ့ဆော်ဖို့

can be invaluable for fueling change and motivating community action.

တန်ဖိုးရှိတယ်လို့ရှည်လျားတဲ့ နိုင်ငံရေးအ တွေးအခေါ်ဆိုင်ရာအစဉ်လာတစ်ခုက ဆင်ခြေပေးတယ်။

In unjust situations like this,

ဒီလို မတရားတဲ့ အခြေအနေတွေမှာ၊

it could be a moral mistake to suppress your anger,

ဒေါသကို ချုပ်တည်းတာက၊ အပြုသဘော လုပ်ဆောင်မှုဆီ

instead of channeling it into positive action.

ကြောင်းပေးတာအစား၊ ကိုယ်ကျင့် အမှားတစ်ခုဖြစ်နိုင်တယ်။

But other philosophers argue that anger has an inherent negative element

ဒါပေမဲ့ အခြားအတွေးအခေါ်ပညာရှင်တွေက ဒေါသမှာ ၎င်းရဲ့ ပြောင်းလဲနိုင်စွမ်းကို ကန့်သတ်တဲ့

that limits its transformative power.

ရှိရင်းစွဲ အပျက်သဘောတစ်ခု ရှိတယ်လို့ ဆင်ခြေပေးကြတယ်။

Philosopher Martha Nussbaum pointed out that famous civil rights activists

ဂန္ဒီ၊ နယ်လ်ဆင် မန်ဒဲလားနဲ့ မာတင် လူသာ ကင်းတို့လို ကျော်ကြားတဲ့

such as Gandhi, Nelson Mandela, and Martin Luther King Jr

ပြည်သူ့အခွင့်အရေး လှုပ်ရှားသူတွေက ကိုယ့် ကိုယ်ကိုယ်ဖြောင့်မတ်ဆုံး ဒေါသ ပေးလိုက်တာက

warned that giving yourself over to even the most righteous anger

တစ်ယောက်က အခြားသူတွေကို ခါးသီး၊ လက်စားချေ၊ မုန်းတီးတာဖြစ်လာစေနိုင်တယ်လို့

can lead one to become bitter, vengeful, or hateful of others.

သတိပေးတယ်လို့ အတွေးအခေါ်ပညာရှင် မာသာ နပ်စ်ဘွန်းက ထောက်ပြတယ်။

They cautioned that we should carefully calibrate our emotional responses

အမြဲပြောင်းလဲနေတဲ့ စိတ်ခံစားမှုတွေက ဘယ်လိုပဲဖြစ်ဖြစ်၊ တခြားသူတွေကို

to ensure that we see others not as enemies

ရန်သူတွေအဖြစ်မဟုတ်ဘဲ၊ အတူ ယှဉ်တွဲ နေထိုင်ဖို့

but as community members with whom we must learn to coexist,

သင်ယူရမယ့် အသင်းဝင်တွေအဖြစ် မြင်တာ သေချာဖို့ စိတ်ပိုင်း တုံ့ပြန်မှုတွေကို

regardless of our ever-changing emotions.

ဂရုတစိုက် ပြင်ဆင်သင့်တယ်လို့ သူတို့က သတိပေးခဲ့တာပါ။