Zumbi: The last king of Palmares - Marc Adam Hertzman & Flavio dos Santos Gomes

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

During the 1600s, an expansive autonomous settlement called Palmares

၁၆၀၀ ပြည့်လွန်နှစ်တွေမှာ Palmares ဆိုတဲ့ ကျယ်ပြန့်တဲ့ ကိုယ်ပိုင်အခြေချနေထိုင်မှုက

reached its height in northeastern Brazil.

ဘရာဇီးအရှေ့မြောက်ပိုင်းမှာ မြင့်မားစွာ တိုးတက်ခဲ့တယ်။

It was founded and led by people escaping from slavery, also called maroons.

မာရွန်းလို့လည်းခေါ်တဲ့ ကျွန်ပြုခံရတာကနေ လွတ်မြောက်လာသူတွေက တည်ထောင်၊ ဦးဆောင်တာပါ။

In fact, it was one of the world’s largest maroon communities,

တကယ်တော့ ဒါက ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံး မာရွန်း လူမှုအသိုက်အဝန်းတွေထဲက တစ်ခုဖြစ်ပြီး

its population reaching beyond 10,000.

၎င်းရဲ့လူဦးရေသည် ၁၀,၀၀၀ ကျော်ခဲ့တယ်။

And its citizens were at constant war with colonial forces.

၎င်းရဲ့နိုင်ငံသားတွေက ကိုလိုနီနယ်ချဲ့ တပ်တွေနဲ့ အဆက်မပြတ်စစ်ဖြစ်နေတယ်။

The records we have about Palmares mainly come from biased

Palmares နဲ့ ပတ်သက်တဲ့ မှတ်တမ်းတွေက အဓိကအနေနဲ့ ဘက်လိုက်တဲ့ ဒတ်ခ်ျနဲ့ ပေါ်တူဂီ

Dutch and Portuguese sources,

သတင်းရင်းမြစ်တွေကနေ လာတာပါ။

but historians have managed to piece much of its story together.

ဒါပေမဲ့ သမိုင်းပညာရှင်တွေက ဒါရဲ့ ဇာတ်လမ်း အတော်များများကို ပေါင်းစပ်နိုင်ခဲ့တယ်။

During the Trans-Atlantic slave trade, which began in the 1500s,

၁၅၀၀ ပြည့်လွန်နှစ်တွေမှာ စတင်ခဲ့တဲ့ အတ္တလန်တိတ် ကျွန်ကုန်သွယ်မှု ကာလအတွင်း

nearly half of all enslaved African people were sent

ကျွန်ပြုခံရတဲ့ အာဖရိကသားအားလုံးရဲ့ ထက်ဝက်နီးပါးကို ပေါ်တူဂီရဲ့

to Portugal’s American colony: Brazil.

အမေရိကန် ကိုလိုနီ ဘရာဇီးကို ပိုခဲ့တယ်။

Some escaped and sought shelter in Brazil’s interior regions,

တချို့က ဘရာဇီး ပြည်တွင်းပိုင်းဒေသတွေမှာ လွတ်မြောက်ပြီး ခိုလှုံရာရှာခဲ့တယ်။

where they formed settlements called mocambos or quilombos.

အဲဒီမှာ mocambos သို့မဟုတ် quilombos လို့ ခေါ်တဲ့ အခြေချနေထိုင်မှုတွေကိုတည်ထောင်တယ်။

Fugitives from slavery probably arrived in the northeast in the late 1500s.

ကျွန်အဖြစ်ကနေ ပြေးလာသူတွေဟာ ၁၅၀၀ ပြည့်လွန် နှောင်းမှာ အရှေ့မြောက် ရောက်လာလောက်တယ်။

By the 1660s, their camps had consolidated

၁၆၆၀ နှစ်တွေမှာ သူတို့ရဲ့ စခန်းတွေ Palmares ရဲ့ Quilombo လို့

into a powerful confederation known today as the Quilombo of Palmares.

ဒီနေ့ လူသိများတဲ့ အင်အားကြီးတဲ့ အဖွဲ့ချုပ်တစ်ခုအဖြစ် ပေါင်းစည်းခဲ့တယ်။

It consisted of a central capital linking dozens of villages,

ဒီမှာ စိုက်ပျိုးရေးသုံးပစ္စည်းတွေကို အထူးပြုတဲ့ သို့မဟုတ်

which specialized in particular agricultural goods

စစ်ရေးလေ့ကျင့်ရေးကွင်းအဖြစ် သုံးတဲ့ ဒါဇင်ချီတဲ့ ရွာတွေကို

or served as military training grounds.

ချိတ်ဆက်ထားတဲ့ ဗဟိုမြို့တော်တစ်ခုပါဝင်တယ်။

Citizens of Palmares, or Palmaristas, were governed by a king

Palmares သားတွေ (သို့) Palmaristas တွေကို ဘုရင်တစ်ပါးက အုပ်ချုပ်ပြီး

and defended by an organized military.

ဖွဲ့စည်းထားတဲ့ စစ်တပ်နဲ့ ကာကွယ်ထားတယ်။

African people and Brazilian-born Black and Indigenous people

အာဖရိကန်လူမျိုးတွေ၊ ဘရာဇီးနွယ်ဖွား လူမည်းတွေနဲ့ ဌာနေတိုင်းရင်းသားတွေ

all came seeking refuge.

အားလုံး လာခိုလှုံခဲ့ကြတယ်။

They collectively fished, hunted, raised livestock,

သူတို့ဟာ စုပေါင်း ငါးဖမ်းတာ၊ အမဲလိုက်တာ၊ တိရစ္ဆာန်မွေးမြူတာ၊

planted orchards, and grew crops like cassava, corn, and sugarcane.

ဥယျာဉ်ခြံ စိုက်ပျိုးတာ၊ ပီလောပီနံ၊ ပြောင်းနဲ့ ကြံလို သီးနှံတွေ စိုက်ပျိုးတယ်။

They also made use of the abundant palm trees for which Palmares was named,

Palmares လို့ အမည်ပေးထားတဲ့ ပေါများတဲ့ ထန်းပင်တွေကို အသုံးပြုပြီး

turning palm products into butter, wine, and light.

ထန်း ထွက်ကုန်တွေကို ထောပတ်၊ စပျစ်ရည်နဲ့ မီးအလင်းအဖြစ် ပြောင်းလဲခဲ့တယ်။

Palmaristas crafted palm husks into pipes and leaves into mats and baskets.

Palmaristas တွေက ထန်းခေါက်တွေကို ပိုက်တွေ၊ အရွက်တွေကို ဖျာနဲ့ ခြင်းတောင်းတွေ လုပ်တယ်။

They traded some of these goods with Portuguese settlers

ယမ်းမှုန့်နဲ့ ဆားလို ကုန်ပစ္စည်းတွေအတွက်

for products like gunpowder and salt.

ပေါ်တူဂီ အခြေချနေထိုင်သူတွေနဲ့ ဖလှယ်တယ်။

In turn, settlers avoided Palmares’ raids

တစ်ဖန် အခြေချနေထိုင်သူတွေက လက်နက်တွေကို

during which they’d seize weapons and take captives.

သိမ်းကာ သုံ့ပန်းအဖြစ် ခေါ်မယ့် Palmares ရဲ့ စီးနင်းမှုကို ရှောင်ရှားတယ်။

The Portuguese were concerned with other invading imperialists,

ပေါ်တူဂီလူတွေက အခြားကျူးကျော် နယ်ချဲ့သမားတွေကို စိုးရိမ်ခဲ့ပေမဲ့

but regarded Indigenous uprisings and Palmares

ဌာနေတိုင်းရင်းသားတွေ အုံကြွမှုနဲ့ Palmares တွေကို သူတို့ရဲ့ ပြည်တွင်းရေး

as their internal threats.

ခြိမ်းခြောက်မှုအဖြစ် မှတ်ယူကြတယ်။

Palmares endangered the very institution of slavery—

Palmares တွေဟာ ဘရာဇီးရဲ့ စီးပွားရေး အခြေခံအုတ်မြစ်၊ ကျွန်ပြုအဖွဲ့အစည်းကို

the foundation of Brazil's economy.

အန္တရာယ်ဖြစ်စေခဲ့တယ်။

During the 1670s, the Portuguese escalated their attacks.

၁၆၇၀ နှစ်တွေအတွင်း ပေါ်တူဂီတွေဟာ တိုက်ခိုက်မှုတွေကို အရှိန်မြှင့်ခဲ့တယ်။

By this time, Ganga-Zumba was Palmares’ leader.

အဲဒီအချိန်မှာ Ganga-Zumba ဟာ Palmares ရဲ့ခေါင်းဆောင်ပါ။

He ruled from the Macaco, which functioned as the capital.

မြို့တော်အဖြစ် ပြောင်းလိုက်တဲ့ Macaco ကနေ အုပ်ချုပ်ခဲ့တယ်။

His allies and family members governed the other villages—

သူ့မဟာမိတ်တွေနဲ့ မိသားစုဝင်တွေက အခြားကျေးရွာတွေကို အုပ်ချုပ်ခဲ့တယ်။

with women playing crucial roles in operation and defense.

စစ်ဆင်ရေးနဲ့ ကာကွယ်ရေးမှာ အမျိုးသမီးတွေက အရေးပါတဲ့ ကဏ္ဍကနေ ပါဝင်ခဲ့တယ်။

As they fought the Portuguese, Palmaristas used the landscape to their advantage.

ပေါ်တူဂီတွေကို တိုက်ရာမှာ Palmaristas ဟာ မြေအနေအထားကို အားသာချက်အဖြစ် သုံးခဲ့တယ်။

Camouflaged and built in high places, their mocambos offered superior lookouts.

ကိုယ်ယောင်ဖျောက်ကာ အမြင့်မှာ ဆောက်ထားတဲ့ mocambos က သာလွန်တဲ့လင့်စင်တွေကို ပေးတယ်။

They constructed hidden ditches lined with sharp stakes

မသင်္ကာစရာစစ်သားတွေနဲ့ ချုံခိုတိုက်တာတွေဆီ ဦးတည်တဲ့ လမ်းမှားတွေကို ငုံထားတဲ့

that swallowed unsuspecting soldiers and false roads that led to ambushes.

ချွန်ထက်တဲ့ တိုင်တွေနဲ့ တန်းထားတဲ့ လျှို့ဝှက်မြောင်းတွေကို ဆောက်လုပ်ခဲ့ကြတယ်။

They launched counterattacks under the cover of night

ညရဲ့အကာအကွယ်အောက်မှာ တန်ပြန်တိုက်ခိုက်မှုတွေ လုပ်ပြီး

and were constantly abandoning and building settlements

ပေါ်တူဂီတွေကို ရှောင်ဖို့ အခြေချနေထိုင်မှုတွေကို

to elude the Portuguese.

အဆက်မပြတ် စွန့်လွှတ်ခဲ့တယ်။

In 1678, after years of failed attacks,

နှစ်ပေါင်းများစွာ မအောင်မြင်တဲ့ တိုက်ခိုက်မှုတွေအပြီး ၁၆၇၈ ခုနှစ်မှာ

the Portuguese offered to negotiate a peace treaty with Ganga-Zumba.

ပေါ်တူဂီတွေက Ganga-Zumba နဲ့ငြိမ်းချမ်းရေး စာချုပ်ချုပ်ဖို့ ကမ်းလှမ်းခဲ့တယ်။

The terms they agreed upon recognized Palmares’ independence

Palmares ရဲ့လွတ်လပ်ရေးနဲ့ အဲဒီနေရာမှာ မွေးဖွားသူတိုင်းရဲ့လွတ်လပ်မှုကို

and the freedom of anyone born there.

အသိအမှတ်ပြုတာကို သဘောတူတဲ့ သတ်မှတ်ချက်တွေပါ။

However, the treaty demanded that Palmares pledge loyalty to the crown

ဒါပေမဲ့ စာချုပ်အရ Palmares တွေက ထီးနန်းအပေါ် သစ္စာစောင့်သိဖို့နဲ့

and return all past and future fugitives from slavery.

ကျွန်ဘဝကနေ လွတ်မြောက်လာသူ အားလုံးကို ပြန်ပို့ဖို့ တောင်းဆိုထားတယ်။

Many Palmaristas dissented,

Palmaristas အများအပြားက သဘောထားကွဲလွဲခဲ့ပြီး

among them Zumbi— Ganga-Zumba’s nephew— a rising leader himself.

ခေါင်းဆောင်အဖြစ်တက်လာတဲ့ Zumbi- Ganga-Zumba ရဲ့တူ ကိုယ်တိုင်ရောပါ။

Before long, Ganga-Zumba was killed,

မကြာမီမှာ Ganga-Zumba အသတ်ခံရတယ်။

likely by a group affiliated with his nephew.

သူ့တူနဲ့ ဆက်နွယ်နေသော အုပ်စုတစ်ခုကနေ ဖြစ်နိုင်ခြေရှိတယ်။

As Palmares’ new leader, Zumbi rejected the treaty

Palmares ရဲ့ခေါင်းဆောင်အသစ်အနေနဲ့ Zumbi က စာချုပ်ကို ငြင်းပယ်ခဲ့ပြီး

and resumed resistance for another 15 years.

နောက်ထပ် ၁၅ နှစ်ကြာ ခုခံမှုကို ပြန်လည်စတင်ခဲ့တယ်။

But in February of 1694,

ဒါပေမဲ့ ၁၆၉၄ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလမှာ

the Portuguese captured the capital after a devastating siege.

ပေါ်တူဂီတွေက ပြင်းထန်စွာ ဝိုင်းရံပြီး နောက်မှာ မြို့တော်ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့တယ်။

Zumbi escaped, but they eventually found and ambushed him.

Zumbi လွတ်မြောက်ခဲ့ပေမဲ့ နောက်ဆုံး သူ့ကို တွေ့ပြီး ခြုံခိုတိုက်ခိုက်ခဲ့တယ်။

And on November 20th, 1695, Portuguese forces killed Zumbi.

၁၆၉၅ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ ၂၀ ရက်နေ့မှာ ပေါ်တူဂီတပ်တွေက Zumbi ကို သတ်ခဲ့တယ်။

His death was not the end of Palmares, but it was a crushing blow.

သူ့သေဆုံးမှုက Palmares ရဲ့အဆုံးမဟုတ်ပေမဲ့ ဒါက ပြင်းထန်တဲ့ ထိုးနှက်မှုတစ်ခုပါ။

After years of warfare, there were far fewer rebels in the area.

နှစ်ပေါင်းများစွာ စစ်ပွဲအပြီးမှာ ဒီဒေသမှာ သူပုန်တွေ နည်းပါးလာခဲ့တယ်။

Those who remained rallied around new leaders and maintained a presence,

ခေါင်းဆောင်အသစ်တွေအနားမှာ စုဝေးနေသူတွေက ၁၇၆၀ ခုနှစ်တွေ တစ်လျှောက်မှာ

however small, through the 1760s.

ဘယ်လောက်သေးငယ်နေပါစေ၊ တည်ရှိမှုကို ဆက်ထိန်းသိမ်းထားတယ်။

Though, Palmares is no more thousands of other quilombos persist to this day.

ဒါပေမဲ့ Palmares ဟာ ဒီနေ့အထိ ထောင်ပေါင်း များစွာသော အခြား quilombos မရှိတော့ဘူး။

November 20th, the day of Zumbi’s death, is celebrated across Brazil

နိုဝင်ဘာလ ၂၀ ရက်နေ့၊ Zumbi သေဆုံးတဲ့ နေ့ကို Black Consciousness နေ့အဖြစ်

as the Day of Black Consciousness.

ဘရာဇီးတစ်ဝှမ်းမှာ ကျင်းပတယ်။

But Zumbi was just one of many Palmaristas.

ဒါပေမဲ့ Zumbi ဟာ Palmaristas အများအပြားထဲက တစ်ဦးပါ။

We only know some of their names,

သူတို့ရဲ့အမည်အချို့ကိုသာ သိပေမဲ့

but their fight for freedom echoes centuries later.

လွတ်လပ်ရေးတိုက်ပွဲက ရာစုနှစ်များစွာ ကြာပြီးနောက် ပဲ့တင်ထပ်လာတယ်။