Zumbi: The last king of Palmares - Marc Adam Hertzman & Flavio dos Santos Gomes

Translator: Hiệp Dương Reviewer: My Den

During the 1600s, an expansive autonomous settlement called Palmares

Vào những năm 1600, một cuộc định cư mở rộng tự trị được gọi là Palmares

reached its height in northeastern Brazil.

đã đạt đến đỉnh cao ở đông bắc Brazil

It was founded and led by people escaping from slavery, also called maroons.

Nó được thành lập và lãnh đạo bởi những người maroons trốn chạy khỏi cảnh nô lệ .

Thật ra, nó là một trong những cộng đồng người maroon lớn nhất trên thế giới,

In fact, it was one of the world’s largest maroon communities,

its population reaching beyond 10,000.

dân số của nó đã đạt trên 10,000 người.

And its citizens were at constant war with colonial forces.

Và cư dân đã phải chiến đấu liên tục với các thế lực thực dân.

The records we have about Palmares mainly come from biased

Những ghi chép chúng ta có về Palmares chủ yếu đến từ nguồn tư liệu

Dutch and Portuguese sources,

tiếng Hà Lan và Tây Ban Nha đầy thành kiến

but historians have managed to piece much of its story together.

nhưng các nhà sử học đã tìm cách ráp các mảnh của câu chuyện lại với nhau.

During the Trans-Atlantic slave trade, which began in the 1500s,

Trong suốt thời gian nạn buôn bán nô lệ xuyên Đại Tây Dương, bắt đầu vào năm 1500,

nearly half of all enslaved African people were sent

gần một nửa người dân Châu Phi bị biến thành nô lệ và bị gửi tới

to Portugal’s American colony: Brazil.

thuộc địa của Bồ Đào Nha ở Châu Mỹ: Brazil.

Some escaped and sought shelter in Brazil’s interior regions,

Một vài người đã trốn thoát và tìm kiếm chỗ trú ẩn ở các tỉnh nội địa của Brazil,

where they formed settlements called mocambos or quilombos.

nơi họ hình thành những khu định cư được gọi là mocambos hoặc quilombos.

Fugitives from slavery probably arrived in the northeast in the late 1500s.

Những người chạy trốn khỏi sự nô lệ có lẽ đã tới vùng đông bắc vào cuối năm 1500,

By the 1660s, their camps had consolidated

Vào những năm 1660, những khu trại của họ đã hợp nhất

into a powerful confederation known today as the Quilombo of Palmares.

thành một liên bang hùng mạnh mà ngày nay được biết đến như Quilombo của Palmares.

It consisted of a central capital linking dozens of villages,

Nó bao gồm một thủ đô trung tâm kết nối nhiều ngôi làng với nhau,

which specialized in particular agricultural goods

các ngôi làng lại chuyên về các mặt hàng nông nghiệp đặc biệt

or served as military training grounds.

hoặc phục vụ như một căn cứ huấn luyện quân sự.

Citizens of Palmares, or Palmaristas, were governed by a king

Cư dân của Palmares, hoặc Palmaristas, được cai trị bởi một vị vua

and defended by an organized military.

và được bảo vệ bởi quân đội có tổ chức.

African people and Brazilian-born Black and Indigenous people

Người Châu Phi và người Brazil da màu và người bản địa

all came seeking refuge.

tất cả đều đến tìm nới ẩn náu.

They collectively fished, hunted, raised livestock,

Họ cùng nhau đánh cá, săn bắn, nuôi gia súc,

planted orchards, and grew crops like cassava, corn, and sugarcane.

trồng cây ăn quả, trồng cây lương thực như sắn, ngô, và mía.

They also made use of the abundant palm trees for which Palmares was named,

Họ cũng tận dụng nguồn cây cọ dồi dào

turning palm products into butter, wine, and light.

biến các sản phẩm từ cọ thành bơ, rượu, và đèn.

Palmaristas crafted palm husks into pipes and leaves into mats and baskets.

Người Palmares dùng vỏ cọ để làm thành tẩu thuốc và lá để làm thành đệm và chăn.

They traded some of these goods with Portuguese settlers

Họ buôn bán những hàng hóa này với người định cư Bồ Đào Nha

for products like gunpowder and salt.

để đổi lấy các sản phẩm như thuốc súng và muối.

In turn, settlers avoided Palmares’ raids

Bù lại, dân định cư tránh được các cuộc đột kích của người Palmares

during which they’d seize weapons and take captives.

trong thời gian đó họ thu giữ vũ khí và bắt tù binh.

The Portuguese were concerned with other invading imperialists,

Người Bồ Đào Nha cũng bận tậm về các đế quốc xâm lược khác,

but regarded Indigenous uprisings and Palmares

nhưng cuộc nổi dây của người bản địa và Palmares được coi như là

as their internal threats.

các mối đe dọa nội tại của họ.

Palmares endangered the very institution of slavery—

Người Palmare đe dọa tới chính sự tồn tại của chế độ nô lệ—

the foundation of Brazil's economy.

nền móng của nền kinh tế Brazil.

During the 1670s, the Portuguese escalated their attacks.

Trong những năm 1670, người Bồ Đào Nha tăng cường các cuộc tấn công.

By this time, Ganga-Zumba was Palmares’ leader.

Lúc đó, Ganga-Zumba là thủ lĩnh của người Palmares.

He ruled from the Macaco, which functioned as the capital.

Ông ấy chỉ huy từ Macaco, đóng vai trò là thủ đô.

His allies and family members governed the other villages—

Các đồng minh và gia đình của ông ấy chỉ huy những ngôi làng khác—

with women playing crucial roles in operation and defense.

với phụ nữ đóng vai trò quan trọng trong tác chiến và bảo vệ.

As they fought the Portuguese, Palmaristas used the landscape to their advantage.

Khi chiến đấu với người Bồ Đào Nha, người Palmare sử dụng địa hình để tăng lợi thế.

Camouflaged and built in high places, their mocambos offered superior lookouts.

Nhà ngụy trang của họ xây ở những nơi cao, cung cấp khả năng quan sát vượt trội.

They constructed hidden ditches lined with sharp stakes

Họ xậy dựng những con hào ẩn cắm bên dưới là những chiếc cọc sắc nhọn

that swallowed unsuspecting soldiers and false roads that led to ambushes.

để nuốt gọn những binh sĩ cả tin và những con đường giả dẫn đến các cuộc phục kích.

They launched counterattacks under the cover of night

Họ triển khai các cuộc phản công trong đêm

and were constantly abandoning and building settlements

và liên tục rời bỏ và xây dựng các khu định cư mới

to elude the Portuguese.

để trốn khỏi người Bồ Đào Nha.

In 1678, after years of failed attacks,

Vào năm 1678, sau nhiều năm thất bại trong việc tấn công,

the Portuguese offered to negotiate a peace treaty with Ganga-Zumba.

người Bồ Đào Nha đã đề nghị đàm phán một hiệp ước hòa bình với Ganga-Zumba.

The terms they agreed upon recognized Palmares’ independence

Họ đồng ý những điều khoản về việc công nhận nền độc lập của Palmares

and the freedom of anyone born there.

và quyền tự do của bất kì ai sinh ra tại đây.

However, the treaty demanded that Palmares pledge loyalty to the crown

Tuy nhiên, hiệp ước yêu cầu người Palmares phải nguyện trung thành với nhà vua

and return all past and future fugitives from slavery.

và trả lại toàn bộ những nô lệ đã bỏ trốn trong quá khứ và tương lai.

Many Palmaristas dissented,

Nhiều người Palmare không đồng ý,

among them Zumbi— Ganga-Zumba’s nephew— a rising leader himself.

trong số đó có Zumbi-cháu của Ganga Zumba- đang nổi lên như một nhà lãnh đạo mới.

Before long, Ganga-Zumba was killed,

Không lâu sau, Ganga-Zumba đã bị giết,

likely by a group affiliated with his nephew.

có vẻ như bởi một nhóm liên kết với cháu của ông ấy.

As Palmares’ new leader, Zumbi rejected the treaty

Như là lãnh đạo mới của người Palmares, Zumbi đã từ chối hiệp ước

and resumed resistance for another 15 years.

và tiếp tục kháng chiến trong khoảng 15 năm nữa.

But in February of 1694,

Nhưng vào tháng hai năm 1694,

the Portuguese captured the capital after a devastating siege.

người Bồ Đào Nha đã chiếm được thủ đô sau một cuộc bao vây tàn khốc.

Zumbi escaped, but they eventually found and ambushed him.

Zumbi trốn thoát, nhưng cuối cùng họ đã tìm thấy và phục kích anh ấy.

And on November 20th, 1695, Portuguese forces killed Zumbi.

Và vào ngày 20 tháng 10, năm 1695, quân Bồ Đào Nha đã giết Zumbi.

His death was not the end of Palmares, but it was a crushing blow.

Cái chết của Zumbi không là dấu chấm hết cho Palmares nhưng đó là một đòn trí mạng.

After years of warfare, there were far fewer rebels in the area.

Sau nhiều năm chiến tranh, đã có ít phiến quân hơn trong khu vực.

Those who remained rallied around new leaders and maintained a presence,

Những người ở lại tập hợp với lãnh đạo mới và duy trì sự hiện diện,

however small, through the 1760s.

tuy nhỏ, cho đến những năm 1760.

Though, Palmares is no more thousands of other quilombos persist to this day.

Dù vậy, Palmares không còn là hàng ngàn quilombos tồn tại cho đến ngày nay.

November 20th, the day of Zumbi’s death, is celebrated across Brazil

Ngày 20 tháng 11, ngày mất của Zumbi, được tổ chức kỷ niệm trên khắp Brazil

as the Day of Black Consciousness.

như là Ngày Ý thức của Người Da Đen.

But Zumbi was just one of many Palmaristas.

Nhưng Zumbi chỉ là một trong nhiều người Palmare.

We only know some of their names,

Chúng ta chỉ biết một vài người trong số họ,

but their fight for freedom echoes centuries later.

nhưng sự chiến đấu vì tự do của họ vẫn còn vang vọng trong nhiều thế kỷ sau.