Zumbi: The last king of Palmares - Marc Adam Hertzman & Flavio dos Santos Gomes

Tłumaczenie: Ola Królikowska Korekta: Agnieszka Fijałkowska

During the 1600s, an expansive autonomous settlement called Palmares

W XVII wieku rozległa autonomiczna osada o nazwie Palmares

reached its height in northeastern Brazil.

osiągnęła apogeum w północno-wschodniej Brazylii.

It was founded and led by people escaping from slavery, also called maroons.

Założyli ją i prowadzili ludzie uciekający z niewoli, tak zwani marooni.

In fact, it was one of the world’s largest maroon communities,

Była to jedna z największych społeczności maroonów na świecie

its population reaching beyond 10,000.

z populacją przekraczającą 10 tysięcy.

And its citizens were at constant war with colonial forces.

Jej członkowie toczyli nieustanną wojnę z siłami kolonialnymi.

The records we have about Palmares mainly come from biased

Zapisy, które mamy o Palmares,

pochodzą głównie z nieobiektywnych źródeł holenderskich i portugalskich,

Dutch and Portuguese sources,

but historians have managed to piece much of its story together.

ale historykom udało się poskładać większość historii w całość.

During the Trans-Atlantic slave trade, which began in the 1500s,

Podczas transatlantyckiego handlu niewolnikami trwającego od XVI wieku

nearly half of all enslaved African people were sent

wysłano prawie połowę wszystkich zniewolonych Afrykanów

to Portugal’s American colony: Brazil.

do amerykańskiej kolonii Portugalii: Brazylii.

Some escaped and sought shelter in Brazil’s interior regions,

Niektórzy uciekli i szukali schronienia w wewnętrznych regionach Brazylii,

where they formed settlements called mocambos or quilombos.

gdzie założyli osady zwane mocambos albo quilombos.

Fugitives from slavery probably arrived in the northeast in the late 1500s.

Uciekinierzy z niewoli prawdopodobnie przybyli na północny wschód

pod koniec XVI wieku.

By the 1660s, their camps had consolidated

W latach 60. XVII wieku ich obozy się połączyły

into a powerful confederation known today as the Quilombo of Palmares.

w potężną konfederację znaną dziś jako Quilombo z Palmares.

It consisted of a central capital linking dozens of villages,

Składała się z centralnej stolicy łączącej dziesiątki wsi,

which specialized in particular agricultural goods

specjalizujących się w określonych towarach rolnych

or served as military training grounds.

lub służących jako poligon wojskowy.

Citizens of Palmares, or Palmaristas, were governed by a king

Obywatelami Palmares, czyli Palmaristas, rządził król,

and defended by an organized military.

a broniła ich zorganizowana armia.

African people and Brazilian-born Black and Indigenous people

Afrykanie oraz urodzeni w Brazylii czarnoskórzy i rdzenni mieszkańcy

all came seeking refuge.

przybywali w poszukiwaniu schronienia.

They collectively fished, hunted, raised livestock,

Wspólnie łowili ryby, polowali, hodowali bydło,

planted orchards, and grew crops like cassava, corn, and sugarcane.

zakładali sady i uprawiali zboża, jak maniok, kukurydza i trzcina cukrowa.

They also made use of the abundant palm trees for which Palmares was named,

Korzystali też z obfitości palmy, od której pochodzi nazwa Palmares,

turning palm products into butter, wine, and light.

przekształcając produkty palmowe w masło, wino i olej do lamp.

Palmaristas crafted palm husks into pipes and leaves into mats and baskets.

Palmaristas wytwarzali z łusek palmowych fajki, a z liści maty i kosze.

They traded some of these goods with Portuguese settlers

Handlowali niektórymi z tych towarów z portugalskimi osadnikami

for products like gunpowder and salt.

dla produktów takich jak proch strzelniczy i sól.

In turn, settlers avoided Palmares’ raids

Z kolei osadnicy unikali najazdów Palmares,

during which they’d seize weapons and take captives.

podczas których przejmowali broń i brali jeńców.

The Portuguese were concerned with other invading imperialists,

Portugalczycy byli zaniepokojeni innymi najeżdżającymi imperialistami,

but regarded Indigenous uprisings and Palmares

ale uważali powstania rdzennych mieszkańców i Palmares

as their internal threats.

za wewnętrzne zagrożenie.

Palmares endangered the very institution of slavery—

Palmares zagroził nawet samej instytucji niewolnictwa,

the foundation of Brazil's economy.

fundamentowi gospodarki Brazylii.

During the 1670s, the Portuguese escalated their attacks.

W latach 70. XVII wieku Portugalczycy nasilili ataki.

By this time, Ganga-Zumba was Palmares’ leader.

Liderem Palmares był wtedy Ganga Zumba.

He ruled from the Macaco, which functioned as the capital.

Rządził z Macaco funkcjonującego jako stolica.

His allies and family members governed the other villages—

Jego sojusznicy i członkowie rodziny rządzili innymi wioskami,

with women playing crucial roles in operation and defense.

a kobiety odgrywały kluczową rolę w działaniach i obronie.

As they fought the Portuguese, Palmaristas used the landscape to their advantage.

Walcząc z Portugalczykami, Palmaristas wykorzystali teren na swoją korzyść.

Camouflaged and built in high places, their mocambos offered superior lookouts.

Zakamuflowane i zbudowane wysoko mocambo były doskonałymi punktami obserwacyjnymi.

They constructed hidden ditches lined with sharp stakes

Budowano wyłożone ostrymi palami ukryte rowy,

that swallowed unsuspecting soldiers and false roads that led to ambushes.

które “połykały” niczego niepodejrzewających żołnierzy,

i fałszywe drogi prowadzące do zasadzek.

They launched counterattacks under the cover of night

Kontrataki rozpoczynali pod osłoną nocy,

and were constantly abandoning and building settlements

stale porzucając i budując osady,

to elude the Portuguese.

żeby wymknąć się Portugalczykom.

In 1678, after years of failed attacks,

W 1678 roku po latach nieudanych ataków

the Portuguese offered to negotiate a peace treaty with Ganga-Zumba.

Portugalczycy zaproponowali negocjowanie traktatu pokojowego z Ganga Zumbą.

The terms they agreed upon recognized Palmares’ independence

Warunki, na które się zgodzili, uznawały niezależność Palmares

and the freedom of anyone born there.

i wolność każdego, kto się tam urodził.

However, the treaty demanded that Palmares pledge loyalty to the crown

Jednak traktat wymagał od Palmares przysięgi lojalności wobec korony

and return all past and future fugitives from slavery.

i zwrot wszystkich przeszłych i przyszłych uciekinierów z niewoli.

Many Palmaristas dissented,

Wielu Palmaristów sprzeciwiło się,

among them Zumbi— Ganga-Zumba’s nephew— a rising leader himself.

w tym inny wschodzący lider, siostrzeniec Ganga Zumby, Zumbi.

Before long, Ganga-Zumba was killed,

Wkrótce Ganga Zumba został zabity,

likely by a group affiliated with his nephew.

prawdopodobnie przez grupę powiązaną z jego siostrzeńcem.

As Palmares’ new leader, Zumbi rejected the treaty

Jako nowy przywódca Palmares Zumbi odrzucił traktat

and resumed resistance for another 15 years.

i wznowił opór na kolejnych 15 lat.

But in February of 1694,

Ale w lutym 1694 roku

the Portuguese captured the capital after a devastating siege.

Portugalczycy zdobyli stolicę po niszczycielskim oblężeniu.

Zumbi escaped, but they eventually found and ambushed him.

Zumbi uciekł, ale w końcu go znaleźli i zaatakowali.

And on November 20th, 1695, Portuguese forces killed Zumbi.

20 listopada 1695 roku siły portugalskie zabiły Zumbiego.

His death was not the end of Palmares, but it was a crushing blow.

Jego śmierć nie była końcem Palmares, ale była miażdżącym ciosem.

After years of warfare, there were far fewer rebels in the area.

Po latach działań wojennych w okolicy było znacznie mniej rebeliantów.

Those who remained rallied around new leaders and maintained a presence,

Ci, którzy pozostali, skupili się wokół nowych przywódców

i utrzymali nieliczną obecność do lat 60. XVIII wieku.

however small, through the 1760s.

Though, Palmares is no more thousands of other quilombos persist to this day.

Choć Palmares nie ma już tysięcy quilombo, wciąż istnieje.

November 20th, the day of Zumbi’s death, is celebrated across Brazil

20 listopada, dzień śmierci Zumbiego, obchodzony jest w całej Brazylii

as the Day of Black Consciousness.

jako Dzień Czarnej Świadomości.

But Zumbi was just one of many Palmaristas.

Ale Zumbi był tylko jednym z wielu Palmaristów.

We only know some of their names,

Znamy tylko niektóre z ich imion,

but their fight for freedom echoes centuries later.

ale ich walka o wolność pamiętana jest do dziś.