Zumbi: The last king of Palmares - Marc Adam Hertzman & Flavio dos Santos Gomes

Çeviri: Burak Yildiz Gözden geçirme: Ömer Faruk Zeren

During the 1600s, an expansive autonomous settlement called Palmares

1600′lü yıllarda Brezilya’nın kuzeydoğusunda Palmares adında geniş

reached its height in northeastern Brazil.

bir özerk yerleşimi en büyük doruğuna ulaştı.

It was founded and led by people escaping from slavery, also called maroons.

Maroonlar olarak da adlandırılan kölelikten kaçan insanlar

tarafından kurulup yönetildi.

In fact, it was one of the world’s largest maroon communities,

Aslında, nüfusu 10.000′i aşan dünyanın en büyük

its population reaching beyond 10,000.

maroon topluluklarından biriydi.

And its citizens were at constant war with colonial forces.

Vatandaşları sömürge güçleriyle sürekli savaş halindeydi.

The records we have about Palmares mainly come from biased

Palmares hakkında elimizdeki kayıtlar çoğunlukla taraflı Hollanda

Dutch and Portuguese sources,

ve Portekiz kaynaklarından geliyor,

but historians have managed to piece much of its story together.

ancak tarihçiler hikâyenin büyük bir kısmını bir araya getirmeyi başardılar.

During the Trans-Atlantic slave trade, which began in the 1500s,

1500′lerde başlayan Trans-Atlantik köle ticareti sırasında,

nearly half of all enslaved African people were sent

köleleştirilen Afrikalıların neredeyse yarısı

to Portugal’s American colony: Brazil.

Portekiz’in Amerika kolonisine gönderildi, yani Brezilya’ya.

Some escaped and sought shelter in Brazil’s interior regions,

Bazıları kaçarak Brezilya’nın iç bölgelerine sığınmış ve burada

where they formed settlements called mocambos or quilombos.

mocambos ya da quilombos adı verilen yerleşimler kurmuşlar.

Fugitives from slavery probably arrived in the northeast in the late 1500s.

Kölelikten kaçanlar muhtemelen 1500′lerin sonlarında kuzeydoğuya geldiler.

By the 1660s, their camps had consolidated

1660′lara gelindiğinde, kampları bugün Palmares Quilombo’su

into a powerful confederation known today as the Quilombo of Palmares.

olarak bilinen güçlü bir konfederasyon halinde birleşti.

It consisted of a central capital linking dozens of villages,

Belirli tarımsal ürünlerde uzmanlaşmış

which specialized in particular agricultural goods

ya da askeri eğitim alanı olarak hizmet veren düzinelerce

or served as military training grounds.

bağlayan merkezi bir başkentten oluşuyordu.

Citizens of Palmares, or Palmaristas, were governed by a king

Palmares ya da Palmaristas vatandaşlarını bir kral tarafından yönetidi

and defended by an organized military.

ve örgütlü bir askeri güç olarak onları savunuyordu.

African people and Brazilian-born Black and Indigenous people

Afrikalı ve Brezilya doğumlu Siyahi ve Yerli halkların hepsi

all came seeking refuge.

sığınmak amacıyla geldiler.

They collectively fished, hunted, raised livestock,

Topluca balık tuttup avlandılar, hayvan yetiştirip meyve bahçeleri

planted orchards, and grew crops like cassava, corn, and sugarcane.

ektiler ve manyok, mısır ile şeker kamışı gibi ürünler yetiştirdiler.

They also made use of the abundant palm trees for which Palmares was named,

Ayrıca Palmares’in adını aldığı bol miktarda palmiye ağacından

turning palm products into butter, wine, and light.

faydalanarak palmiye ürünlerini tereyağı, şarap ve ışığa dönüştürdüler.

Palmaristas crafted palm husks into pipes and leaves into mats and baskets.

Palmaristalar palmiye kabuklarını boru, yapraklarını ise hasır

ve sepet olarak işlediler.

They traded some of these goods with Portuguese settlers

Bu ürünlerin bazılarını barut ve tuz gibi ürünler karşılığında

for products like gunpowder and salt.

Portekizli yerleşimcilerle takas ettiler.

In turn, settlers avoided Palmares’ raids

Buna karşılık yerleşimciler de

during which they’d seize weapons and take captives.

Palmarların silahları ele geçirip esir aldıkları baskınlardan kaçınıyordu.

The Portuguese were concerned with other invading imperialists,

Portekizliler diğer istilacı sömürgecilere endişe duyuyorlardı,

but regarded Indigenous uprisings and Palmares

ancak Yerli ayaklanmalarını ve Palmares’i kendi iç tehditleri

as their internal threats.

olarak gördüler.

Palmares endangered the very institution of slavery—

Palmares, Brezilya ekonomisinin temeli olan kölelik kurumunu—

the foundation of Brazil's economy.

tehlikeye attı.

During the 1670s, the Portuguese escalated their attacks.

1670′lerde Portekizliler saldırılarını artırdı.

By this time, Ganga-Zumba was Palmares’ leader.

Bu sırada Ganga-Zumba Palmares’in lideriydi.

He ruled from the Macaco, which functioned as the capital.

Başkent olarak faaliyet gösteren Macaco’dan yönetiyordu.

His allies and family members governed the other villages—

Müttefikleri ve aile üyeleri diğer köyleri yönetiyordu—

with women playing crucial roles in operation and defense.

Kadınlar operasyon ve savunmada hayati derecede roller oynuyordu.

As they fought the Portuguese, Palmaristas used the landscape to their advantage.

Portekizlilerle savaşırken Palmaristalar manzarayı kendi avantajlarına kullandılar.

Camouflaged and built in high places, their mocambos offered superior lookouts.

Kamufle edilmiş ve yüksek yerlere inşa edilmiş

mocamboları üstün bir gözetleme imkânı sunuyordu.

They constructed hidden ditches lined with sharp stakes

Kuşku duymayan askerî içine çeken keskin kazıklarla saklı hendekler

that swallowed unsuspecting soldiers and false roads that led to ambushes.

ve pusuya düşüren sahte yollar inşa ettiler.

They launched counterattacks under the cover of night

Gecenin karanlığında karşı saldırılar düzenliyor

and were constantly abandoning and building settlements

ve Portekizlilerden kaçmak amacıyla devamlı yerleşim yerlerini

to elude the Portuguese.

terk edip inşa ediyorlardı.

In 1678, after years of failed attacks,

Yıllarca süren başarısız saldırıların ardından

the Portuguese offered to negotiate a peace treaty with Ganga-Zumba.

1678′de Portekizliler Ganga-Zumba ile bir barış anlaşması yapmayı teklif etti.

The terms they agreed upon recognized Palmares’ independence

Üzerinde anlaştıkları şartlar Palmares’in bağımsızlığını

and the freedom of anyone born there.

ve o yerde doğan herkesin özgürlüğünü tanıyordu.

However, the treaty demanded that Palmares pledge loyalty to the crown

Ancak antlaşma Palmares’ten kraliyete bağlılık yemini etmesini ve geçmişte ile

and return all past and future fugitives from slavery.

gelecekte kölelikten kaçan tüm kaçakları iade etmesini talep ediyordu.

Many Palmaristas dissented,

İçlerinde yükselen bir lider olan Ganga —

among them Zumbi— Ganga-Zumba’s nephew— a rising leader himself.

Zumba’nın yeğeni Zumbi’nin de bulunduğu pek çok Palmaristas buna karşı çıktı.

Before long, Ganga-Zumba was killed,

Çok geçmeden Ganga-Zumba,

likely by a group affiliated with his nephew.

muhtemelen yeğenine bağlı bir grubun saldırısı sonucu öldürüldü.

As Palmares’ new leader, Zumbi rejected the treaty

Palmares’in yeni lideri olarak Zumbi anlaşmayı reddetti

and resumed resistance for another 15 years.

ve direnişi 15 yıl daha sürdürdü.

But in February of 1694,

Ancak 1694 yılının Şubat ayında

the Portuguese captured the capital after a devastating siege.

Portekizliler yıkıcı bir kuşatmanın ardından başkenti ele geçirdiler.

Zumbi escaped, but they eventually found and ambushed him.

Zumbi kaçtı; ama sonunda onu bulup pusuya düşürdüler.

And on November 20th, 1695, Portuguese forces killed Zumbi.

20 Kasım 1695′te Portekiz kuvvetleri Zumbi’yi öldürdü.

His death was not the end of Palmares, but it was a crushing blow.

Ölümü Palmares’in sonu değildi, ama ağır bir darbe oldu.

After years of warfare, there were far fewer rebels in the area.

Yıllar süren savaşın ardından bölgede çok daha az sayıda isyancı vardı.

Those who remained rallied around new leaders and maintained a presence,

Kalanlar yeni liderler etrafında toplandılar

however small, through the 1760s.

ve 1760′lara kadar küçük de olsa varlıklarını sürdürdüler.

Though, Palmares is no more thousands of other quilombos persist to this day.

Palmares artık yok olsa da, binlerce başka quilombos günümüzde de

varlığını sürdürüyor.

November 20th, the day of Zumbi’s death, is celebrated across Brazil

Zumbi’nin vefat ettiği gün olan 20 Kasım, Brezilya genelinde

as the Day of Black Consciousness.

Siyah Farkındalık Günü olarak kutlanıyor.

But Zumbi was just one of many Palmaristas.

Ancak Zumbi birçok Palmaristalıdan sadece biriydi.

We only know some of their names,

Biz sadece bazılarının isimlerini biliyoruz ama özgürlük için

but their fight for freedom echoes centuries later.

verdikleri mücadele yüzyıllar sonra bile yankılanıyor.