Mysteries of vernacular: X-ray - Jessica Oreck and Rachael Teel

Translator: Aga Ismael Reviewer: Ayan Organization

Mysteries of vernacular:

سەیری زمان:

X-ray,

X-ray،

a form of electromagnetic radiation

شێوەیەکی تیشکدانەوەی کارۆموگناتیسی

capable of penetrating solids.

کە تەنە ڕەقەکان دەبڕێت.

The word X-ray harkens back

وشەی X-ray دەگەڕێتەوە بۆ

to the work of Rene Descartes,

کاری ڕێنێ دێس کارتس،

a French philosopher,

فەیلەسوف و

mathematician,

بیرکاریزان و

and writer in the 17th century.

نووسەری فەڕەنسی لە سەدەی ١٧دا.

One of Descartes innumerable contributions

یەکێک لە دۆزینەوە مەزنەکانی دێس کارتس

to the world of numbers

بۆ جیهانی ژمارەکان

was the invention of a simple yet brilliant convention

کە زۆر سادەیە بەڵام زۆر مەزنە و قایلکەرە

most people take for granted today:

و ئەمڕۆ زۆر خەڵک سودی لێ دەبینن:

the representation of unknowns

ئەویش بریتییە لە ناساندانی نەزانراو

within an equation as X, Y, and Z.

لەناو هاوکێشەدا بە X،Y و Z.

When the German scientist Wilhelm Rontgen

کاتێک زانایی ئەڵمانی ڤێڵهێم ڕۆنتگن

discovered what we now call X-rays

X-ray دۆزییەوە

in the late 19th century,

لە کۆتایی سەدەی ١٩دا،

he gave them the name X-strahlen.

ناوینان X-strahlen.

Strahlen is German for shine,

strahlen وشەیەکی ئەڵمانییە، واتە تیشک،

and X, of course, represented the unknown nature

و X بە دڵنییاییەوە بە مانایی نەزانراو دێت،

of the radiation Rontgen had discovered,

واتا نەزانینی سروشتی ئەو تیشکەی ڕۆنتگن دۆزییەوە،

the X-factor, so to speak.

کە هەمان مانای X-factorی هەیە.

The English translation maintained the X

زمانی ئینگلیزی Xی گرتە خۆیی

but replaced the German shine with ray,

بەڵام وشە ئەڵمانییەکەی بە ray گۆڕی،

meaning a beam of light.

کە بەواتایی تیڕۆژەتیشک دێت.

Coincidentally, in mathematics,

بە ڕێکەوت، لە بیرکاریدا،

the word ray refers to a line

وشەی ray واتە هێڵ

with a point of origin that has no end

کە خاڵی دەستپێکی هەیە، بەڵام بێ کۆتاییە

and extends to infinity,

و بێ سنوور درێژ دەبێتەوە،

bringing us neatly back to the unknown.

کە بەشێوەیەکی ڕێکوپێک دەمان گەڕێنێتەوە بۆ نەزاندراو.

Today we understand what X-radiation is,

ئێمە ئەمڕۆ دەزانین x-تیشکدانەوە چییە،

and in spite of the humble objections

سەرەڕای کەمێک بەرهەڵستیکردنی

of its discoverer,

دۆزەرەوەکەشی،

it is also commonly called Rontgen Radiation,

بەڵام بەشێوەیەکی بەربڵاو پێی دەڵێن تیشکدانەوەی ڕۆنتگن،

eliminating with the X

بە بێ بەکارهێنانی پیتی X

the fundamental mystery of its nature.

کە نهێنی سروشتی بنچینەییەتی.