Conserving our spectacular, vulnerable coral reefs - Joshua Drew

Transcriber: Andrea McDonough Reviewer: Bedirhan Cinar

Translator: kazhen qadr Reviewer: Daban Q Jaff

Coral reefs are some of the most spectacular ecosystems

شیلانەکانی دەریا سەرنجڕاکێشترینی ژینگەن

on the planet.

لە هەسارەکەدا.

They're also some of the most vulnerable.

و بێدەسەڵاتترین بونەوەریشن.

But how can we protect the reefs

چۆن گردە دەریاییەکان و ئەو ڕوەک

and the animals and plants who rely on them?

و گیانلەبەرانەش کە پشتیان پێبەستیە بپارێزین؟

And how can we make sure

چۆن دڵنیا بین ناوچە

پارێزراوەکان زیان بەو بونەوەرانە ناگەێنێت کە تۆپەڵەکان بۆ ژیان بەکار دەهێنن؟

our protected areas aren't hurting those who use reefs to survive?

These are some of the big questions

ئەوانە چەند پرسیارێکی گرنگن

facing marine conservation biologists today.

کە ڕووبەڕوی زیندەوەرزانەکان دەبێتەوە..

Let's take Fiji, for example.

ئەگەر فیجی، بە نموومە وەرگرین.

Fiji is series of islands in the South Pacific Ocean.

فیجی زنجیرەیەک دورگەیە لە باشوری زەریای ھێمن.

To help balance the need for conservation and making a living,

بۆ ڕاگرتنی باڵانسی و پارێزگاری پێویست و ژیانکردن،

scientists had suggested that instead of one big park

زانایان پێشنیاریان کردووە لە جیاتی یەک پارکی گەورە

which provides a lot of coverage for one reef system

کە داپۆشەری زۆر دەدات بە یەک سیستەمی گردی دەریایی

while leaving the rest unprotected,

لە کاتێکدا بەشەکانی تر پارێزراو نەبن،

a better way is to create a system of protected areas

دروست کردنی سیستەمێک کە هەموو ناوچەکان بە یەکەوە

nested together like pearls on a string.

وەک لانەیەک پارێزراو بن.

This idea is called connectivity.

بەو بیرۆکەیە دەڵێن بەیەکەوە بەستن

In this way, scientists can protect lots of different habitats

زانایان بەو ڕێگەیە، دەتوانن بەشێکی زۆری ژینگە بپارێزن

while not excluding people from their traditional fishing grounds.

کە ڕێگە بە خەڵکی نادەن لە شوێنە بەرچاوەکان ڕاوە ماسی بکەن.

Now, the only way this string-of-pearls kind of reserve network is going to work

ئیستا، تاکە ڕێگە بۆ سود وەرگرتنەوە لەو تۆڕە

is if each park is connected to other parks.

هەموو پاڕکە پارێزراوەکان پەیوەستی یەک دەبن.

There are two main benefits to this.

کە ئەمە دوو سوودی گرنگی ھەیە.

First of all, insurance.

یەکەمیان، مسۆگەریە.

If something bad happens to one park,

ئەگەر شتێکی خراپ بەسەر یەک بەشدا بێت

say, an oil spill or coral bleaching,

وەکو نەوت ڕژان، یا ڕەنگبردنی مەرجانەکان

then because that park is part of a system,

و لەبەر ئەوەی ئەو بەشە بەشێکە لە سیستەمەکە،

it can be reseeded from other parks that escaped the event.

لەو بەشانە بکۆڵێتەوە کە بەشێک نەبوونە لە ڕووداوەکە.

The second benefit is representation.

سودی دووەم نوێنەرایەتیە.

By conserving many different areas,

لە پاراستنی خاکە جیاوازەکان

scientists ensure that lots of different habitats get protected.

زانایان هەوڵی پاراستنی ناوچە جیاوازەکانیان دەدەن.

This way, they can make sure all the different marine habitats in Fiji,

بەو ڕێگەیە، زانایان دڵنیا دەبنەوە کە ھەموو ناوچە دەریایەکانی فیجی

such as coral reefs, mangroves, and sea-grass beds,

وەک شیلانەکان، مانگڕۆڤ و گیای داریا،

are all represented.

هەمووی نیشان دراون.

This way, we don't unduly settle any particular village or group of people

بەم ڕێگەیە ، زۆرینەی گوندەکان و خەڵکەکان دانانێین

with the economic burden of having their fishing grounds off-limits.

بە باری ئابووری کە وایکرد ناوچەی ڕاوکردنی ماسی بێ سنووربێت.

By sharing the cost around the communities,

بە دابەش کردنی تێچوو لە کۆمەڵگەکاندا،

they can also share the benefits.

دەتوانن سودەکانیش بەش بکەن.

So if we agree that rather than one big park,

بۆیە گەر ڕازی بیین لە جیاتی یەک بەشی گەورە،

we should have lots of parks

دەتوانین زۆر بەشمان هەبێت

of different sizes and covering different habitats,

لە قەبارەی جیاواز و داپۆشینی ژینگەی جیاواز،

then scientists need to make sure those smaller parks are connected,

زانایان پێویستە دڵنیا بن کە ئەو بەشە بچوکانە بەیەکەوە بەند بن،

because if they're not, they probably won't be self-sustaining.

چونکە گەر وانەبێت، لەوانەیە نەتوانن بەردەوام بن.

But how do we know that?

بەڵام چۆن ئەوە بزانین؟

That's where genetics and DNA come in.

لێرەوە جینات و دی ئێن ئەی دێتە ناو باسەکە.

By looking at how closely related

بە سەیر کردنی ئەوەی چەند بەنزیکی

the fish in each one of these small reserves in Fiji

ماسیەکان لە ھەریەک لەو بەشە بچووکانەی فیجی

are to each other,

پەیوەستن بە یەکەوە،

scientists can figure out

زانایان دەتوانن تێبگەن

how much migration is going on among the reserves within the system.

تا چ ڕادەیەک کۆچ کردن لە ناوچەکە دەکوزەرێت.

Now it's important to look at a variety of different species

گرنگە سەیری چەندەها بونەوەر بکرێت

because there's no guarantee that what's going on with these guys

لەبەر ئەوەی ھیچ گەرەنتیەک نییە کە شتێک بەسەر کۆمەڵەیەک بێت

is what's going on with these guys.

ئەوا هەمان شت بەسەر کۆمەڵەکەیتریش بێت.

But if we look closely and at enough species,

بەڵام ئەگەر بەوردی و ھەموو جۆرەکان سەیر بکەین

we can see whether or not the necklace is working.

دەزانین کە ملوانکەکە بە کەڵک دێت یان نا.

What scientists have found so far is that, in general,

ئەوەی کە زانایان تا ئێستا دۆزیویانەتەوە، بەگشتی،

there's a fair amount of connectivity amongst the parks within Fiji.

پەیوەندیەکی ڕاستەوخۆ لە نێوان ناوچەکانی فیجی هەیە.

But it's not just a big free-for-all;

بەڵام ئەوە وا ئاسان نییە؛

rather, it seems that, for some species,

بەڵکو، وادیارە، بۆ ھەندێک لە بونەوەرەکان،

babies born in the far west are having a hard time

بۆ ئەو بێچوانەی کە لە ڕۆژئاوی ناوەچەکە لە دایک دەبن

making it to the islands in the far east.

ئاسان نییە بگەنە ناوچەکانی ڕۆژهەڵات.

To help deal with that, conservation biologists are suggesting

بۆ ئەوەی ئەم کێشەیە چارەسەر بکەن، زانایان پێشنیاریان کردووە

that there be enough parks in both the east and the west

کە دەبێت بەشی تەواو لە ڕۆژئاوا و ڕۆژھەڵات ھەبێت

to keep the populations healthy.

بۆ ئەوەی ژمارەی بونەوەرەکان تەندروست بن.

This isn't just in Fiji, either.

ئەوە تەنھا لەناو فیجی نییە،

Lessons about reserve connectivity can help across the world.

بەیەکەوە بەستنی پاڕکە پارێزراوەکان دەکرێت لەسەرانسەری جیهان بەکار بێت

In places like Indonesia, Papua New Guinea

وەکو، ئەندەنوسیا، پاپواگینی نوێ

and the Bahamas,

ھەروەھا بەھامەس،

scientists are using a variety of tools to help understand

زانایان کەرەستەی جۆراوجۆر بەکاردێنن بۆ تێگەیشتن لەوەی

how individual parks can function together,

کە چۆن پاڕکە پارێزراوەکان بەیەکەوە کار بکەن،

so that their sum is greater than their whole.

کە کۆمەڵەکەیان گەورەتر دەبێت لە ھەموویان.

And this way, we can keep the beautiful necklace

بەو ڕێگەیە دەتوانین ، ملوانکە جوانەکان بپارێزین

that is our coral reefs, intact.

کە تۆپۆڵی مەرجانەکانمانە.