What happens when you get heat stroke? - Douglas J. Casa

Translator: dyari majid Reviewer: Daban Q Jaff

In 1985, 16-year-old Douglas Casa,

لە سالی 1985، دۆگڵاس کاسای تەمەن 16 ساڵان،

ran the championship 10,000 meter track race at the Empire State Games.

لە پاڵەوانێتی هێڵی 1000 مەتری لە ویلایەتی یارییەکانی ئیمپڕاتۆریەتەکە ڕایکرد.

Suddenly, with just 200 meters to go, he collapsed,

لەناکاو، پاش ڕاکردنی تەنها 200 مەتر کەوت،

got back up and then collapsed again on the final straightaway,

هەستایەوە و پاشان جارێکی تر لە کۆتا هێڵ کەوت،

with his body temperature at dangerous levels.

لەگەڵ بەرز بوونەوەی پلەی گەرمی لەشی لە ئاستێکی ترسناکدا.

He had suffered an exertional heat stroke.

ئەو تووشی جەڵدەیەک بوو بەهۆی گەرمیەوە.

Fortunately, with immediate and proper treatment,

خۆشبەختانە، بەهۆی چارەسەری دەست بەجێ و گونجاو

he survived the potentially fatal episode

لە باری مردن ڕزگاری بوو

and has since helped save 167 people in similar circumstances.

لەو کاتەوە بووە یارمەتیدەر بۆ ڕزگارکردنی167 کەس لە باری هاوشێوەدا.

From ancient soldiers on the battlefield

لە سەربازە دێرینەکانی مەیدانی جەنگەکان

to modern day warriors on the gridiron,

هەتا پاڵەوانی ناو یاریگاکانی ئەمڕۆ،

exertional heat stroke, or sunstroke, has long been a serious concern.

جەڵدەی پلەی گەرمی جوڵەیی، یان خۆربردوویی، ماوەیەکی زۆرە نەیگەرانییەکی جددی بووە.

And unlike classical heat stroke, which affects vulnerable people

جیاواز لە جەڵدە باوەکانی گەرمی، کە کار لە کەسانی لاواز دەکات

such as infants and the elderly during heat waves,

وەکو: ساواکان و بەتەمەنەکان لە کاتی شەپۆلەکانی گەرماK

exertional heat stroke is caused by intense exercise in the heat,

جەڵدەی پلەی گەرمی جوڵەیی هۆکارەکەی ڕاهێنانی قورسە لە گەرمادا،

and is one of the top three killers of athletes and soldiers in training.

هەروەها، یەکێکە لە سێ سەرەکی ترین بکوژی یاریزان و سەربازەکان لە کاتی ڕاهێناندا.

When you exercise, nearly 80% of the energy you use

کاتێ ڕاهێنان دەکەیت، نزیکەی 80% ی ئەو وزەی بەکاری دەهێنیت

is transformed into heat.

دەگۆڕێت بۆ گەرمی.

In normal circumstances, this is what's known as

لەبارە ئاساییەکاندا، ئەمە ئەو شتەیە کە پێی دەڵێن

compensable heat stress.

فشاری گەرمی کراوە.

And your body can dissipate the heat as quickly as it's generated

هەروەها، جەستەت دەتوانێت گەرمیەکە لەگەڵ درووست بوونی فڕێ بدات

through cooling methods like the evaporation of sweat.

بەهۆی ڕێگەکانی سارد کردنەوە وەکو، بەهەڵم بوونی ئارەقە.

But with uncompensable heat stress,

بەڵام فشاری گەرمی داخراو،

your body is unable to lose enough heat

جەستەت توانای ونکردنی گەرمی پێویستی نییە

due to overexertion or high temperatures in humidity,

بەهۆی جوڵەی زۆرەوە یان بەهۆی بەرزی پلەی گەرمی لە هەوادا،

which raises your core temperature beyond normal levels.

کە وادەکات ناوەندی پلەی گەرمیت لە ئاستی ئاسایی تێپەڕ بێت.

This causes the proteins and cell membranes to denature,

ئەوەش وادەکا پڕۆتینەکان و خانە پەردەییەکان سروشتی خۆیان تێک بچێت.

creating cells that no longer function properly

ئەو خانانە درووست دەبن کە چیتر بە گونجاوی کار ناکەن و

and begin to leak their contents.

مادەکانی ناویان لێ دەڕژێت.

If these leaky cells proliferate through the body,

ئەگەر ئەم خانە کونانە بە جەستەدا بڵاو ببنەوە

the results can be devastating.

ئەوا ئەنجامەکەی دەکرێت تێکچون بێت.

Including liver damage, blood clot formation in the kidneys,

تێکچونی جەگەر، و خوێن مەین لە گورچیلەکاندا درووست دەبێت،

damage to the gastrointestinal tract and even the failure of vital organs.

تێکچونی کردەی هەرس کردن و تەنانەت شکستی ئەندامە سەرەکییەکان.

So how do you diagnose an exertional heat stroke?

کەواتە چۆن جەڵدەی گەرمی جەڵەیی دەست نیشان دەکەیت؟

The main criterion is a core body temperature greater than 40 degrees Celsius

سەرەکی ترین بنەما بریتییە لە بەرز بوونەوەی ناوەندی پلەی گەرمی جەستە بۆ زیاتر لە 40پلە

observed along with physical symptoms

کە لەگەڵ نیشانە جوڵەییەکان تێبینی دەکرێت

such as increased heart rate, low blood pressure and rapid breathing

وەکو: زیاد بوونی لێدانی دڵ، نزمی پەستانی خوێن و خێرایی هەناسەدان

or signs of central nervous system disfunction

یان ئامژەکانی ناتەواوی ناوەندی کۆئەندامی دەمار

such as confused behavior, aggression or loss of consciousness.

وەکو: ڕەفتاری سەرلێ شێوان، توڕەیی یان بێ ئاگایی.

The most feasible and accurate way to assess core body temperature

گونجاو ترین ڕێگەی هەڵسەنگاندنی ناوەندی پلەی گەرمی جەستە

is with a rectal thermometer

پێوانی گەرمییە لە کۆمەوە

as other common temperature-taking methods are not accurate in these circumstances.

چوونکە ڕێگە باوەکانی تری پێوانی پلەی گەرمی تەواو نین.

As far as treatment goes,

ئەوەندەی پلەی گەرمی دەبێتەوە،

the most important thing to remember is cool first, transport second.

گرنگترین شت لە بیر نەکرێت، یەکەم بریتییە لە سارد کردنەوە، دووەم گواستنەوەیە.

Because the human body can withstand a core temperature above 40 degrees Celsius

چونکە جەستەی مرۆڤ دەتوانێت بەرگری سەروی 40 پلەی ناوەندی پلەی گەرمی بکات

for about 30 minutes before cell damage sets in,

بۆ نزیکەی 30 خولەک بەر لەوەی خانەی تێکچوو درووست ببێت،

it's essential to initiate rapid cooling on site

بۆیە گرنگە دەست پێشخەری سارکردنەوەی خێرا شوێنەکە بکرێت

in order to lower it as quickly as possible.

بۆ ئەوەی پلەکە کەم ببێتەوە تا ئاستی گونجاو.

After any athletic or protective gear has been removed from the victim,

پاش لێکردنەوەی هەر ئامرازێکی یاری کردن یان پارێزگاری لە قوربانیەکە،

place them in an ice water tub while stirring the water

کەسەکە لەناو دەفرێکی بەفراو دابنێن و ئاوەکە تێک وەربدەن

and monitoring vitals continuously.

هەروەها بە بەردەوامی چاودێری بکەن.

If this is not possible,

ئەگەر ئەم کارە نەگونجا،

dousing in ice water and applying wet towels over the entire body can help.

پێدا کردنی بەفراو، و بەکارهێنانی خاولی تەڕ بەسەر جەستەدا دەتوانێت یارمەتی دەربێت.

But before you start anything, emergency services should be called.

بەڵام پێش کردنی هەرشتێک دەبێت خزمەتگوزاری فریاکەوتن ئاگادار بکرێتەوە.

As you wait, it's important to keep the victim calm

کاتێ چاوەڕوانیت، گرنگە قوربانییەکە بە ئارامی بهێڵیتەوە

while cooling as much surface area as possible

لەکاتی ساردکردنەوەی ئەندازەی گونجاوی ڕووی

until emergency personnel arrive.

هەتا دەستەی فریاگوزاری دەگەن.

If medical staff are available on site, cooling should continue

ئەگەر دەستەی تەندرووستیش گەیشتن کاری سارد کردنەوە هەر دەبێت بەردەوام بێت

until a core temperature of 38.9 degrees Celsius is reached.

هەتا ناوەندی پلەی گەرمی دەگاتە 38.9 پلەی سیلیزی.

The sun is known for giving life,

خۆر، بە بەخشینی ژیان ناسراوە،

but it can also take life away if we're not careful,

بەڵام دەتوانێت ژیانیشت لێ بستێنێتەوە ئەگەر وریا نەبین،

even affecting the strongest among us.

تەنانەت کار لە بەهێزترینەکانیشمان دەکات.

As Dr. JJ Levick wrote of exertional heat stroke in 1859,

دکتۆر لێڤیک، لەساڵی 1859 لەبارەی نووسیویەتی،

"ئەوە قوربانیەکەی بە قەڵغانەوەش لە زەوی دەدات.

"It strikes down its victim with his full armor on.

گەنج، تەندروست و بەهێز هیچ بەربەستێک نابن لەبەردەم دەسەڵاتیدا."

Youth, health and strength oppose no obstacle to its power."

هەر چەندە ئەم بارە یەکێکە لە سێ سەرەکی ترین هۆکار بۆ مردن لە یارییەکاندا،

But although this condition is one of the top three leading causes of death in sports,

ڕزگار بوون لێی بەڕێژەی 100% بە بوونی چاودێری گونجاو.

it has been 100% survivable with proper care.