Ugly history: The 1937 Haitian Massacre - Edward Paulino

Translator: Gyaband shera Reviewer: Daban Q. Jaff

When historians talk about the atrocities of the 20th century,

کاتێک مێژوونووسان لەبارەی دڕندەیی سەدەی ٢٠ قسەدەکەن،

we often think of those that took place during and between the two World Wars.

زیاتر ڕووداوەکانی نێوان جەنگی جیهانی ١ و ٢ دێتە یاد.

Along with the Armenian genocide in modern-day Turkey,

لەگەڵ جینۆسایدی ئەرمەنییەکان لەلایەن تورکیاوە،

the Rape of Nanking in China,

هەروەها دەستدرێژیکردنە سەر شاری نانکینگی چین،

and Kristallnacht in Germany,

هەروەها تووندوتیژی نازییەکان لە دژی جوولەکەکان لە ئەڵمانیا،

another horrific ethnic cleansing campaign

هەڵمەتێکی ترسناکی تری پاککردنەوە دەرکەوت

occurred on an island between the Atlantic Ocean and Caribbean Sea.

لەسەر دوورگەیەک لەنێوان زەریای ئەتڵەسی و دەریای کاریبیی.

The roots of this conflict go back to 1492,

ڕەگوڕیشەی ئەم ناکۆکییە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵانی ١٤٩٢،

when Christopher Columbus stumbled onto the Caribbean island

کاتێک کریستۆڤەر کۆڵۆمبۆس دەستیگرت بەسەر دوورگەی کاریبیی

that would come to be named Hispaniola, launching a wave of European colonization.

کە ناوی بوویە هیسپانیۆڵا، بەهۆی ئەوەوە شەپۆڵی داگیرکاری ئەورووپی دەستیپێکرد

The island’s Taíno natives were decimated by violence and disease

خەڵکە نیشتەجێبووە ڕەسەنەکەی دوورگەکە تووشی تووندوتیژی و نەخۆشی بوون

and the Europeans imported large numbers of enslaved Africans

ئەورووپییەکان ژمارەیەکی زۆریان کۆیلەی ئەفریقی هێنابوو.

to toil in profitable sugar plantations.

لە کێڵگەکانی شەکر تا کاریگران ئەنجامبدەن.

By 1777, the island had become divided

لە ساڵی ١٧٧٧، دوورگەکە دابەشکرا

between a French-controlled West and a Spanish-controlled East.

لەنێوان فەڕەنسا کە خورئاوایان گرت ئیسپانیا کە خورهەڵاتیان گرت.

A mass slave revolt won Haiti its independence from France in 1804

لەڕێگەی شۆڕشی کۆیلەکانەوە هایتی سەربەخۆی خۆی لە فەڕەنسا وەرگرت لە ساڵی ١٨٠٤

and it became the world’s first black republic.

بووە یەکەم کۆماری سەربەخۆی ڕەشپێستانی جیهان.

But the new nation paid dearly,

بەڵام کۆمارە نوێیەکە باجێکی قوڕسیدا،

shut out of the world economy and saddled with debt by its former masters.

دەرکرا لە ئابووری جیهان و بێچارەیی بەهۆی سەرکردە کۆنەکانییەوە.

Meanwhile, the Dominican Republic would declare independence

لەهەمانکاتتدا، کۆماری دۆمینیکا سەربەخۆیی خۆی ڕاگەیاند

by first overthrowing Haitian rule of eastern Hispaniola

لەرێگەی پەیڕەوکردنی یاساکانی هایتی لە خۆرهەڵاتی هیسپانیۆڵا

and later Spanish and American colonialism.

لەدوای ئەویش یاساکانی داگیرکاری ئیسپانیا و ئەمریکا دەهاتن.

Despite the long and collaborative history shared by these two countries,

سەرباری ئەو مێژووی هاوکارییە بەردەوامەکانی نێوان ئەم ٢ وڵاتە،

many Dominican elites saw Haiti as a racial threat

زۆرێک لە هەڵبژاردەکانی دۆمینیک هایتیان وەک هەڕەشە نەژادی دەبینی

that imperiled political and commercial relations with white western nations.

تووشی مەترسی پەیوەندی سیاسیی و بازرگانیان دەکات لەگەڵ وڵاتە سپیپێستە ڕۆژئاواییەکان.

In the years following World War I,

دوای ساڵانی جەنگی جیهانی یەکەم،

the United States occupied both parts of the island.

ویلایەتە یەکگرتووەکان هەردوو بەشی دوورکەی داگیرکرد.

It did so to secure its power in the Western hemisphere

ئەم کارەی بۆ گرەنتیکردنی هێزی خۆی لە نیوەگۆی خۆرئاوا ئەنجامدا

by destroying local opposition and installing US-friendly governments.

لەڕێگەی وێرانکردنی بەرگرییە ناوچەییەکان حکومەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی هاوڕێ.

The brutal and racist nature of the US occupation,

سروشتی دڕندەیی و نەژادپەرستی داگیرکاری ویلایەتە یەکگرتووە،

particularly along the remote Dominican-Haitian border,

بەتایبەتیی بەدرێژایی سنوور دوورەکانی دۆمینیکا و هایتی،

laid the foundation for bigger atrocities after its withdrawal.

بەرەو وەحشیگەری دوای یەکگرتنەکەی بردن.

In 1930, liberal Dominican president Horacio Vásquez

لە ساڵی ١٩٣٠، سەرۆکی لیبڕاڵی دۆمینیکا هۆڕاسیۆ ڤاسکویز

was overthrown by the chief of his army, Rafael Trujillo.

لە دەسەڵات لابرا لەلایەن سەرۆکی سوپاکەی کە ڕافایل تروهیۆ بوو.

Despite being a quarter Haitian himself,

لەگەڵ داگیرکردنی نیوەی هایتی،

Trujillo saw the presence of a bicultural Haitian and Dominican borderland

تروهیۆ سەرۆکی هەردوو هایتی و دۆمینیکای وەک

as both a threat to his power

هەڕەشە بۆ هێزی خۆی بینی

and an escape route for political revolutionaries.

هەروەها هەڵاتنی سیاسی بۆ شۆڕشی سیاسی.

In a chilling speech on October 2, 1937,

لە گوتارە تووندەکەی ٢ی ئۆکتۆبەری ١٩٣٧،

he left no doubt about his intentions for the region.

هیچ گومانێکی نەهێشتەوە بۆ ئارەزووەکانی لەبارەی هەرێمەکە.

Claiming to be protecting Dominican farmers from theft and incursion,

بانگەشەی ئەوەی دەکرد کەوا جوتیارانی دۆمینیکا دەپارێزێت لە دزی و تاڵانی،

Trujillo announced the killing of 300 Haitians along the border

تروهیۆ کوژرانی ٣٠٠ کەسی هایتی ڕاگەیاند لەسەر سنوورەکانی

and promised that this so-called "remedy" would continue.

بەڵێنی ئەوەی دا ئەوەی کە "چارەسەر" بە ناویدەبرد بەردەوام دەبێت.

Over the next few weeks, the Dominican military,

دوای چەند هەفتەیەک، سوپای دۆمینیکا،

acting on Trujillo’s orders,

بە گوێرەی فەرمانی تروهیۆ ،

murdered thousands of Haitian men and women,

هەزاران پیاو و ئافرەتی هایتیان کوشت،

and even their Dominican-born children.

تەنانەت منداڵە تازەلەدایکبووەکانی دۆمینیکاش.

The military targeted black Haitians,

سوپاکە ئامانجی لە دانیشتوانە ڕەشپێستەکانی هایتی گرت،

even though many Dominicans themselves were also dark-skinned.

لەگەڵ ئەوەی زۆرێک لە دۆمینیکییەکان خۆیان ڕەشپێست بوون.

Some accounts say that to distinguish the residents

هەندێک ڕاپۆڕت دەڵێن بۆ جیاکردنەوەی نیشتەجێبوانی

of one country from the other,

وڵاتێک بۆ وڵاتێکی ترە،

the killers forced their victims to say the Spanish word for parsley.

بکوژەکان قوربانییەکانیان ناچارکرد وشەی "کەرەوز" بە ئیسپانی بڵێن

Dominicans pronounce it perejil, with a trilled Spanish "r."

خەڵکی دۆمینیکا کەرەوزی بە پیتی "ر" ئیسپانی دەخوێندەوە.

The primary Haitian language, however, is Kreyol, which doesn’t use a trilled r.

زمانی ڕەسەنی هایتیش بەبێ "ر" وشەکە دەخوێنێتەوە.

So if people struggled to say perejil,

بۆیە خەڵکەکە دەیانناڵان بەدەست بە هەڵە خوێندنەوەی وشەی کەرەوز،

they were judged to be Haitian and immediately killed.

کە هەڵەیاندەکرد یەکسەر دەیانگون ئەمانە خەڵکی هایتین و دەبێت بکوژرێن.

Yet recent scholarship suggests that tests like this

کە خوێندنەکانی بەم دواییانە ئەم جۆرە تاقیکردنەوانە

weren’t the sole factor used to determine who would be murdered,

تاکە هۆکاری دیاریکردنی ئەو کەسانە بوون کە دەبێت بکوژرێن،

especially because many of the border residents were bilingual.

بەتایبەتیی زۆربەی دانیشتوانی سەرسنوور ٢ زمانیان دەزانی.

The Dominican government censored any news of the massacre,

حکومەتی دۆمینیکا چاودێری هەر هەواڵێکی سەر ئەم ڕەشەکوژییەکە دەکرد،

لەکاتێکدا جەستەکان فڕێدەدرانە ناو کەندەکان،

while bodies were thrown in ravines,

dumped in rivers,

یاخود ڕووبارەکان،

or burned to dispose of the evidence.

یاخود دەسوتێندران بۆ خۆ ڕزگارکردن لە بەڵگەکان.

This is why no one knows exactly how many people were murdered,

بۆیە کەس نەیزانی بەتەواوی چەند کەس کوژران،

though contemporary estimates range from about 4,000 to 15,000.

لەگەڵ ئەوەی خەمڵاندنەکانی بەمدواییە دەڵێن کوژراوەکان ٤،٠٠٠ بۆ ١٥،٠٠٠

Yet the extent of the carnage was clear to many observers.

بەڵام مەودای ڕەشەکوژییەکە دیاربوو بۆ زۆرێک لە چاودێران.

As the US Ambassador to the Dominican Republic at the time noted,

لەکاتێکدا باڵیۆزی ویلایەتە یەکگرتووەکان لەم کاتەدا گوتی

“The entire northwest of the frontier on the Dajabón side

"تەواوی باکووریخۆرئاوا لەلای داهاپۆن

is absolutely devoid of Haitians.

بەتەواوی بەتاڵبوون لە هاتییەکان

Those not slain either fled across the frontier or are still hiding in the bush.”

نەکوژروەکان هەڵاتن و سنورەکانیان بڕی هێشتا لەناو دارستانەچڕەکان خۆیان شاردووەتەوە."

The government tried to disclaim responsibility

حکوومەت هەوڵیدا نگووڵی لە بەرپرسیاریەتیەکانی بکات

and blame the killings on vigilante civilians,

لۆمەی کوشتنەکان بخاتە سەر میلیشیا مەدەنییەکان،

but Trujillo was condemned internationally.

بەڵام بەشێوەیەکی نێونەتەوەیی ناڕەزایی لەبارانبەری تروهیۆ دەربڕدرا.

Eventually, the Dominican government

لەم کۆتاییانە، حکومەتی دۆمینیکا

was forced to pay only $525,000 in reparations to Haiti,

ناچارکرا ٥٢٥،٠٠٠ دۆلار وەک قەرەبوو ببەخشێتە هایتی،

but due to corrupt bureaucracy,

بەڵام لەبەر بیۆکراتی گەندەڵ،

barely any of these funds reached survivors or their families.

برێکی کەمی پارەکە گەیشتەدەست ڕزگاربوان و خانەوادەکانیان.

Neither Trujillo nor anyone in his government

نە تروهیۆ نە هیچ کەسێکی حکوومەتەکەی

was ever punished for this crime against humanity.

هەرگیز بۆ تاوانی دژی مرۆڤاێتی سزانەدران.

The legacy of the massacre remains a source of tension

پاشماوەی ڕەشەکوژییەکە تا ئێستا سەرچاوەی شڵەژانە

between the two countries.

لەنێونا ٢ وڵاتەکە

Activists on both sides of the border have tried to heal the wounds of the past.

چالاکوانانی سەر سنووری هەردوولا هەوڵیاندا برینی ڕابردوو سارێژبکەن.

But the Dominican state has done little, if anything,

بەڵام حکومەتی دۆمینیکا زۆر کەمی وایکرد ئەگەر هەرشتێک،

to officially commemorate the massacre or its victims.

بۆ دووبارە زیندوکردنەوەی ڕەشەکوژییەکە یان قوربانییەکان بەشێوەیەکی فەرمی ڕووبدات.

Meanwhile, the memory of the Haitian massacre remains a chilling reminder

لە هەمانکاتتدا، یادەوەری ڕەشەکوژی هایتی هەر بە یادەوەریەکی مچوڕکهێن دەمێنێتەوە

of how power-hungry leaders can manipulate people

کە چۆن هێزی سەرکردە تووڕەکان کاردەکاتە سەر خەڵک

into turning against their lifelong neighbors.

بۆ دژایەتیکردنی هاوسێکەیان تا تەواوی ژیانیان.